یادداشت|امام جواد (ع) پایه‌گذار کرسی‌های آزاداندیشی

نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم- یادداشت: مجتبی لشکربلوکی، مدرس دانشگاه|در سپیده‌دم یکی از روزهای سال 203 هجری قمری، جامعه شیعی با چالشی بی‌سابقه روبرو شد؛ امامت کودکی هشت‌ساله. تولد امام محمدتقی(ع) در سال 195 ه.ق، پس از سال‌ها انتظار برای وجود فرزندی از امام رضا(ع)، خود پدیده‌ای مبارک بود. اما شهادت آن امام در سال 203 ه.ق و آغاز امامت حضرت جواد(ع) در سنی که حتی به حد بلوغ شرعی نرسیده بود، موجی از پرسش‌ها و شبهات را در میان شیعیان برانگیخت. اینجا بود که سبک منحصربه‌فرد رهبری و تبلیغ امام جواد(ع) ـ که تنها 25 سال عمر نمودـ شکل گرفت؛ سبکی که تلفیقی عمیق از اقناع عقلی، مدیریت تشکیلاتی و تقابل اندیشمندانه با جریان‌های انحرافی بود.

آواز عاشقانه کامران تفتی و متین ستوده / اولین دوستت دارم کامران به همسرش

تبیین امامت خردسالی؛ از اقناع نظری تا اثبات عملی

امام جواد(ع) برای زدودن شبهه « شرط بلوغ در امامت»، به‌صورت نظام‌مند به سنت‌های پیشین الهی استناد کردند. ایشان با ارجاع به نبوّت حضرت عیسی(ع) در گهواره، جانشینی حضرت سلیمان(ع) در کودکی و نبوّت یحیی(ع) در خردسالی، نشان دادند که «لیاقت الهی» و «علم لدنی» منوط به سن و سال نیست. این استدلال‌ها، پایه‌های نظری امامت ایشان را مستحکم کرد.

اما ایشان به نظریه‌پردازی صرف بسنده نکردند. مناظرات علمی ایشان، صحنه‌های اثبات عملی این شایستگی بود. پیروزی در مناظره با عمویشان «عبدالله بن موسی» که مدعی امامت بود، جایگاه ایشان را در دل شیعیان تثبیت کرد. همچنین، مناظرات تاریخی با فقهای بزرگ درباری مانند یحیی بن اکثم و حتی قاضی القضات دربار معتصم عباسی، نه تنها برتری علمی امام را به اثبات رساند، بلکه عملاً نشان داد که امامت، موهبتی الهی و فراتر از معیارهای متعارف بشری است.

مواجهه ساختاریافته با جریان‌های انحرافی؛ دفاع از هویت شیعی

دوران امام جواد(ع)، عصر هجوم افکار و فرقه‌های گوناگون بود. امام با درایت، به دسته‌بندی و مقابله هدفمند با این جریان‌ها پرداخت:

اهل حدیث (مشبّهه و مجسّمه): با رویکردی عقل‌گرا، به مقابله با دیدگاه تجسیم‌گرایی (انتساب جسم به خدا) پرداخت و بر تنزیه الهی تأکید کرد.

واقفیه: کسانی که بر امامت امام کاظم(ع) توقف کرده و امامت امام رضا(ع) و پس از ایشان را انکار می‌کردند. امام با روشنگری، این انشعاب مالی‌محور را خنثی کردند.

برخورد با فرقه زیدیه و همچنین « غلات» که به نام امامان(ع) روایاتى را جعل کرده و بدین وسیله شیعیان را به انحراف مى‌کشاندند، از دیگر اقدامات امام جواد (ع) در دفاع از مفاهیم ناب اسلامی و شیعی بود. امام به شدت این فرقه‌ها را طرد و لعن کردند و مرز بین امامت و الوهیت را روشن ساختند. این رویکرد، نشان‌دهنده مدیریت فکری یکپارچه و جلوگیری از انشعاب در بدنه شیعه بود.

معماری شبکه ارتباطی و تشکیلاتی هوشمند

با وجود محدودیت‌های شدید و نظارت خلفای عباسی (مأمون و معتصم)، امام جواد(ع) با ایجاد شبکه گسترده وکالت و نمایندگی، ستون فقرات ارتباطی محکمی با پیروانش ایجاد کرد. این وکلا در شهرهای مهمی مانند بغداد، کوفه، قم، بصره، اهواز، ری و حتی سیستان مستقر بودند و نقش سامان‌دهی و انسجام‌بخشی به جامعه پراکنده شیعه را ایفا می‌کردند.

نکته هوشمندانه دیگر، سیاست نفوذ بود. امام به هواداران اجازه می‌دادند در مناصب حساس حکومتی نفوذ کنند. این کار هم امکان حفاظت از شیعیان را فراهم می‌آورد و هم زمینه‌ساز تأثیرگذاری غیرمستقیم بر حکومت می‌شد.

کرسی آزاد‌اندیشی؛ الگویی برای گفت‌وگوی دینی

یکی از درخشان‌ترین وجوه سیره امام جواد(ع)، ایجاد فضای پرسش و پاسخ آزاد و مستدل بود. ایشان با وجود سن کم، همواره در جمع‌ها حاضر می‌شدند و به سؤالات فقهی، کلامی و اجتماعی پاسخ می‌دادند. این روش که امروز از آن به «کرسی آزاداندیشی» تعبیر می‌شود، نشان‌دهنده اعتماد به نفس علمی، صبر و امکان گفت‌وگوی عقلانی بود. همان‌گونه که مقام معظم رهبری نیز تصریح کرده‌اند: «مبتکر بحث آزاد اجتماعی امام جواد(ع) است… این که بنشینند جمعاً صحبت کنند، امام جواد(ع) اول بار این کار را کردند.» این روش، الگویی ضروری برای نسل امروز، به‌ویژه نسل زد یا زومر، در مواجهه با شبهات و یافتن پاسخ‌های قانع‌کننده است.

حکومت عباسی که از نفوذ فکری و اجتماعی امام به هراس افتاده بود، در نهایت راه چاره را در حذف فیزیکی ایشان دید. خلیفه عباسی با تحریک همسر امام (دختر مأمون)، در سال 220 ه.ق باعث شهادت امام در سن 25 سالگی با زهر شد. این شهادت، خود گواه دیگری بر عمق تأثیر ایشان در صحنه سیاسی ـ اجتماعی عصر خویش بود.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم