«هستی‌شناسی فضای سایبر» بررسی شد

به گزارش خبرنگار حوزه و روحانیت نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام مسعود اسماعیلی نویسنده کتاب «هستی‌شناسی فضای سایبر» با بیان اینکه این کتاب به چگونگی هستی و نحوه وجود فضای مجازی می‌پردازد گفت: این شاخه پژوهشی، با مباحثی چون معنای فضا و جهان، معنای مجازی‌بودن و نسبت واقعیت فیزیکی با هستی مجازی، دیدگاه‌های متعددی را در پاسخ به مسأله یادشده ترتیب داده است.

آواز عاشقانه کامران تفتی و متین ستوده / اولین دوستت دارم کامران به همسرش

وی بیان کرد: بیشتر دیدگاه‌های جدید در این حوزه، به نوعی ارتباط دوسویه میان جهان فیزیکی و جهان مجازی و گونه‌ای از ترکیب واقعیت طبیعی و مجازی در این خصوص گرایش یافته‌اند؛ در فضای فلسفه اسلامی به‌ویژه حکمت متعالیه، هر امرِ دارای اثر واقعی، دارای نحوه‌ای از وجود است که با‌توجه‌ به این مبنا و تصدیق به موجودیت جهان مجازی در این چهارچوب، باید در پی کشف نحوه اصلیِ وجود آن باشیم.

حجت‌الاسلام اسماعیلی با تاکید بر اینکه در این اثر هستی‌شناسی فضای سایبر با تکیه بر هستی‌شناسی اسلامی مورد بحث قرار گرفته افزود: 9 ماه از انتشار این کتاب می‌گذرد و امید است ره توشه‌ای از این نقدها برای نوشتن اثر دیگری بردارم.

وی عنوان کرد: ریشه این بحث در گروه فلسفه بوده و شروع شده و تصمیم گرفتم در جهت هستی‌شناسی پیش بروم، عنوان این کتاب هستی‌شناسی فضای مجازی بوده منتها چون مشکل مفهومی مجازی وجود دارد و بحث سایبر را نمی‌رساند فضای سایبر حیث‌های غیر مادی را دارد و البته برخی از ابعاد آن مادی و فیزیکی است.

استادیار گروه فلسفه پژوهشکده حکمت و دین پژوهی تصریح کرد: بنده واقعیت مجازی را در این کتاب در ادامه فضای سایبر آورده‌ام؛ فضای سایبر در دهه گذشته توسعه یافته و در زیست جهان انسان در حال توسعه است و امروز صحبت از جایگزینی سایبر به جای انسان مطرح است.

وی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی نیز هر چند فقط فضای سایبر نیست اما قرابت شباهت زیادی از نظر معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی به فضای سایبر دارد، فضای سایبر اهم بر هوش مصنوعی است و نمی‌توان گفت هوش مصنوعی به هر نحوی باشد فضای سایبر است.

حجت‌الاسلام اسماعیلی اظهار داشت: این‌گونه نیست که فضای سایبر بیشترین اشتراک را با هوش مصنوعی دارد، اما مساوی با هوش مصنوعی نیست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: مسأله اصلی ما نحوه وجود فضای سایبر است؛ این بحثی فلسفی است و بحث مهندسی نیست لذا در مورد وجود‌شناسی فنی و مهندسی صحبت نمی‌کنیم و واسطه‌گری بین واقعیت و فضاهای دیگر غیر از برنامه مهندسی و فنی است.

وی افزود: فضای سایبر وجه اجتماعی دارد و اساسا فیلسوفان معاصر فضای سایبر را از حیث اجتماعی و به عنوانی یک زیست جهان اجتماعی نگاه کردند، وجود‌شناسی اجتماعی با وجود شناسی فلسفی تفاوت دارد و فلسفه لزوما روی اینها حساسیت ندارد که تغییرات اجتماعی ایجاد کند، بیشتر انسان‌شناسانه و هستی‌شناسانه فلسفی است و البته ممکن است بحث‌های اجتماعی نیز بیاید.

حجت‌الاسلام اسماعیلی در خصوص چیستی نحوه وجود فضای سایبر بیان کرد: دست‌کم تا اندازه‌ای جهانی ساخته شده از حس حضور و تجسم ادراکی و حس حرکت و زمان و تعامل و اجتماعی شدگی و احساس زندگی بر زمینه فن آوری‌های رایانه‌ای که با جهان واقعی تفاوت‌های جدی و هم تعامل دارد.

وی عنوان کرد: فضای مجازی را نیز مستقلا در این کتاب تعریف کرده‌ایم و اینکه فلسفه می‌تواند وارد این بحث شود و مورد ارزیابی قرار گرفته است، در این باره دیدگاه‌های مختلفی در این کتاب ذکر شده و در مورد خصایص فضای سایبر مقالات زیادی در جهان وجود دارد، اما جمع‌بندی هستی‌شناسانه از این نظرات به سختی در منابع دیده می‌شد و به ندرت در دیدگاه‌های فلاسفه غربی وجود داشت.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی تصریح کرد: همچنین دیدگاه‌های هستی‌شناسانه در مورد فضای سایبر در این کتاب آورده‌ام و به این نتیجه رسیده‌ام اگر بخواهیم در فضای هستی‌شناسی اسلامی نقطه شروعی را پیدا کنیم که به خود فلسفه ما مربوط باشد و هم به فضای سایبر بحث را بیاورد بحث مکان خوب است و دیدم ملاصدرا سخن جالبی در این‌باره دارد.

وی خاطرنشان کرد: در این‌باره تحقیقاتی انجام دادم و متوجه شدم گویا انحرافاتی در تقریرهای ماهیت مکان از دیدگاه صدرا اتفاق افتاده و به خوبی دیدگاه صدرا در مورد مکان خوانش نشده است.

‌سرپرست مطالعات فضای مجازی و هوش مصنوعی عنوان کرد: ما وقتی روی بحث مکان متمرکز هستیم در عالم وجود جای تعجب ندارد اینکه فضای سایبر مربوط به عالم فیزیک است و سخت افزار و نرم افزار و دیجیتال دارد و کاملا بحث مادی است و این بخش مادی آن را کسی انکار نمی‌کند و ما با یک پدیده فیزیکی شده مواجه هستیم.

مؤلف کتاب هستی‌شناسی فضای سایبر بیان کرد: اینکه ما در آن دخالت داریم قابل انکار نیست اگر همراهی فطری نباشد اساسا در فطرت انسان است که خود را توسعه دهد و برای ابقا این پدیده باید دائما ذهن خودش را دخالت دهد.

وی تصریح کرد: این جواب ملاصدرا که برزخیتی به عالم ماده برقرار می‌کند این پایه‌ای شد که بگویم نفس انسان ارتباط با عالم ماده در جنبه مثالی آن است این باعث می‌شود حیثیات مثالی و مادی را داشته باشد و این طور نیست نفس تا عالم مثال آمده باشد، بُعد تعلق‌اش با عالم ماده با یک گپی همراه باشد همان‌طور که انسان‌شناسی صدرایی به ما می‌گوید این مکان در تار و پود عالم ماده کشیده می‌شود همین‌طور در مورد نفس و بدن و ارتباطش با عالم ماده می‌توانیم همین را بگوییم.

حجت‌الاسلام اسماعیلی اظهار داشت: این در هنر و علم و فرهنگ و اجتماع و در فضای سایبر نیز قابل پیگیری است، یعنی انسان خودش با دست خودش فضایی را می‌سازد که بتواند در آن فضا سیر کند و فضای سایبر در ارتباط با سازنده سایبر می‌شود و اگر کاربری نداشته باشد فضای سایبر نیست.

وی خاطرنشان کرد: انسان واقعیت فیزیکی را درست می‌کند تا در آن فضا همراهی کند، این جهان واسطه‌ای بین ماده و مثال متصل و خیال انسان است و فقط عالم خیال نیست بلکه تعقل و اندیشه ما را به خودش معطوف می‌کند فقط مثال متصل نیست.

حجت‌الاسلام اسماعیلی گفت: عوالم مشخص است در فلسفه اسلامی و عوالم واسطه‌ای نیز مانند صورت داریم؛ می‌گویند صورت مباشر فاعلیت در مورد ماده است یعنی علت فاعلی وقتی می‌خواهد این ماده را بالفعل کند فعلیت را می‌فرستند، این واسطه‌ای طولی است و دوم اینکه با متافیزیکی فلسفی اسلامی مطرح شده و مثالیت نفس بر بدن توسعه‌ای برای نفس قائل شود.

وی افزود: ما در این جا توسعه نفس را مطرح کردیم و این با مکانیزم مادی عجین می‌شود؛ این نظریه جدیدی بود و پیش فرض مبانی ما نیز فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه آن تحلیل تصوری فضای سایبر است که در بحث‌های جدید آوردیم و افق‌گشایی تصوری کرده‌ایم و نظر خود را برمبنای حکمت متعالیه بنا کردیم؛ اثر بخشی آن در نظام زیاد است منتها سیاهه‌ای داریم که باید در سیاست‌گذاری فضای مجازی رعایت کنیم.

در این نشست عزیز نجف پورآقابیگلو عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به عنوان ناقد مطرح کرد: این اثر توانسته دلالت‌های فلسفه اسلامی در بستر سایبر در می‌آورد، لازمه سیاست‌گذاری درست در عرصه فضای مجازی جمهوری اسلامی متناسب با شاخص‌های انقلاب اسلامی اگر می‌خواهد با معیارها انقلاب همراه شود، فهم ماهوی نظری از فضای سایبر داشته باشیم تا سیاست‌گذاری درستی انجام شود.

وی عنوان کرد: در این اثر منابع خوبی آمده و تحلیل‌ها به جاست، از آن حیث که فضای سایبر را با عالم برزخ و خیال مقایسه کرده کلیت این را نوآوری نمی‌دانم اما چون خوب واکاوی کرده به نظرم ارزشمند است، بنده فضای سایبر را اهم از اینها می‌دانم که سخن گفتن در این موضوع سخت است.

نجف پورآقابیگلو تصریح کرد: در این اثر برخی از واژه‌ها شفاف نیست و باید معانی کامل باشد تا دچار چالش نشویم و مشخص نیست فضای مجازی به معنای غیر واقعی به کار برده و یا واقعی؛ در بخشی، فضا را با عبارت فضا توصیف می‌کند که در این‌باره نمی‌تواند تعریف درستی ارائه دهد یا دوگانه‌هایی مطرح شده که پاسخی برای آن احساس نمی‌شود.

وی بیان کرد: همچنین خیال فلسفی و با خیال عرف دو چیز است، به نظر می‌رسد خیال را به درستی به کار نبرده است.

در ادامه نشست نیز حسین رمضانی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ناقد این اثر گفت: نقد بیان نکات مثبت و هم کاستی‌هاست؛ این اثر ارتباط خوبی با مخاطب ایجاد می‌کند و ارزیابی کلی بنده مثبت است، به خصوص بخش‌هایی که مرتبط با کار تخصصی مطالعات هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و حکمت عرفان اسلامی است و ایده‌هایی مطرح شده که از نظر فلسفی برای محققین افق‌گشا باشد.

وی بیان کرد: نظام‌مندی اثر نظم درونی تکامل یافته مشخصی دارد و منابع قابل اعتنایی است و اثر به روزی محسوب می‌شود، اگر از حیث جامع‌نگری می‌توانست کامل‌تر باشد نقصانی در اثر ذکر کرد، یک نقشه جامع با رویکرد هستی‌شناسانه ارائه نشده است، عمدتا مطالعات فلسفی تحلیلی حوزه فناوری اطلاعات است و مطالعات پست مدرنیستی کمتر مورد استفاده شده است.

رمضانی تصریح کرد: محقق دغدغه داشته ایده‌ها را روی هم قرار بدهد و به تحلیلی رسیده است؛ منطق ذهنی مشخص داشته و مسیر را جلو برده است؛ البته نگاه انتقادی زیاد قوی نیست و مسأله را برای خواننده ایرانی باز نمی‌کند، در این اثر معادل‌های خوبی انتخاب شده و اثر دقت نظر روی ادبیات دارد.

خبرنگار: حمیده زند

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم