نهم دی ۵۷ تربت‌حیدریه؛ فجر بیداری در زمستان اختناق

یک پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی، گفت: قیام نهم دی تربت‌حیدریه، نقطه تلاقی ایمان و آگاهی بود. شهر کوچکی که با انگیزه‌ای دینی، صدای اعتراضش تا تهران و قم و مشهد شنیده و زمینه‌ساز تداوم موج انقلاب در سراسر خراسان شد.

آواز عاشقانه کامران تفتی و متین ستوده / اولین دوستت دارم کامران به همسرش

علی‌اصغر رستمی در گفت وگو با نمابان و به نقل از ایسنا درباره زمینه‌های شکل‌گیری قیام افزود: از ابتدای پاییز ۵۷، اوضاع سیاسی کشور به شدت ملتهب بود. مردم تربت‌حیدریه نیز با وجود تهدیدها و مراقبت‌های ساواک، از طریق علمای شهر در جریان پیام‌های امام خمینی قرار می‌گرفتند. مرکز تجمع نیروهای مذهبی و سیاسی، مسجد جامع و حسینیه‌ها بود.

به گفته وی، روحانیون شناخته ‌شده‌ای مانند حجت‌الاسلام عبدالله امامی، حجت‌الاسلام سید محمدباقر طباطبائی و حجت‌الاسلام سید حسن ربانی در حلقه‌های شبانه‌ وعظ و روضه، با الهام از قیام امام حسین (ع)، آموزه‌های ظلم‌ستیزی را برای مردم تبیین می‌کردند.

رستمی افزود: در آن شب‌ها، فقط روضه نبود؛ کلاس آگاهی بود. سخن از عدالت، آزادی و بازگشت اسلام به متن جامعه در میان بود. جوانان در پایان این مراسم‌ با شور شعار هیهات منّا الذله می‌دادند.

در اسناد به‌جامانده از ساواک، گزارش‌هایی درباره نگرانی از فعالیت‌های دینی در این شهر قابل مشاهده است. در یکی از این اسناد آمده: «در تربت‌حیدریه عناصری از روحانیت با وجود هشدارها، همچنان در مساجد با اشاره به وقایع قم و مشهد، مردم را تحریک به شورش می‌نمایند.»

روز حماسه؛ نهم دی ۵۷

صبح جمعه نهم دی‌ ۱۳۵۷، هم‌زمان با برگزاری چهلم شهدای مشهد، هزاران نفر از مردم تربت‌حیدریه از محلات گوناگون به سوی مسجد جامع شهر روانه شدند. صحن مسجد و خیابان‌های منتهی به آن، مملو از جمعیت بود. نماز جماعت ظهر و عصر با حضور پرشور مردم برگزار شد، اما این بار فضای مسجد حال‌وهوای دیگری داشت.

این پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی، گفت: پس از پایان نماز، یکی از روحانیون شهر سخنرانی پرشوری ایراد کرد و مردم را به ادامه مقاومت و اتحاد با دیگر شهرها فراخواند. ناگهان شعار «الله‌اکبر»، «مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی» فضا را پر کرد. موج جمعیت به سمت میدان مرکزی شهر به حرکت درآمد.

وی افزود: راهپیمایان، زنان و مردان، دانش‌آموزان و بازاریان، دوش‌به‌دوش هم قدم برمی‌داشتند. آن‌ها پوشیده در لباس‌های زمستانی و در میان دود اسپند، پرچم‌های سیاه و سبز در دست داشتند. به نقل از شاهدان عینی، فریادهایشان در خیابان طاهرآباد طنین‌انداز بود و مغازه‌داران یکی پس از دیگری در همراهی با مردم، کرکره‌ها را پایین کشیدند.

رستمی اظهار کرد: وقتی جمعیت به مقابل ساختمان شهربانی رسید، نیروهای رژیم با وحشت شروع به تیراندازی کردند. چند تن از جوانان به شهادت رسیدند و تعدادی زخمی شدند. با این‌ حال، مردم از صحنه نگریختند؛ آن‌ها پیکر مجروحان را بر دوش خود حمل و شعارها را پرشورتر کردند.

وی در تحلیل این واقعه تأکید کرد: تربت‌حیدریه در نهم دی با تقدیم شهدا، عمق وفاداری خود به آرمان انقلاب را نشان داد. همان روز بود که شهر عملاً در کنترل مردم قرار گرفت و حکومت محلی از انجام هرگونه اقدام بازماند.

صدایی که از تربت تا مشهد و تهران پیچید

روز بعد، خبر قیام و درگیری‌های خونین تربت‌حیدریه در مشهد منتشر شد. در بیانیه‌های انقلابیان خراسان، از مردم این شهر به عنوان «پیشگامان نهضت در استان» یاد شد. شبکه‌های مردمی اعلامیه‌های امام را از مشهد به تربت رساندند و شبانه در مساجد و بازار توزیع کردند.

این پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی، خاطرنشان کرد: رژیم پهلوی گمان نمی‌کرد در شهری نسبتاً کوچک و دور از مرکز استان، چنین خیزش عظیمی شکل گیرد. از مشهد نیروهای امنیتی اعزام شدند، اما روحانیون با درایت اجازه ندادند خون‌ریزی گسترش یابد. درواقع، نهم دی تربت‌حیدریه همان نقشی را برای جنوب خراسان داشت که نوزدهم دی برای قم ایفا کرد.

می افزود: فرد ساواکی که مسئول کنترل منطقه بود، در تلگرافی محرمانه خطاب به مرکز نوشته بود؛ «تحرکات اخیر تربت‌حیدریه از کنترل خارج شده است. تظاهرات مردم جنبه مذهبی و احساساتی دارد و با حضور روحانیون هدایت می‌شود.»

وی اظهار کرد: در این میان، نقش روحانیون تحول‌آفرین بود. آنان نه تنها مردم را به میدان آوردند بلکه با اعتمادسازی، وحدتی کم‌نظیر در شهر پدید آوردند. بازار، فرهنگیان، دانش‌آموزان، کارگران و حتی کشاورزان اطراف شهر، همگی در مسیر واحدی گام برداشتند.

رستمی خاطرنشان کرد: تربت‌حیدریه، نمونه‌ای از پیوند سنت و آگاهی نو بود. عالمان دین، نه به ‌صورت خطابه‌های خشک، بلکه با زبانی ساده از مسئولیت دینی در برابر ظلم سخن می‌گفتند. مردم احساس کردند اگر ساکت بمانند، در برابر تاریخ و دین خود پاسخگو خواهند بود.

وی با بیان اینکه حضور زنان نیز جلوه‌ای متفاوت در این قیام داشت، گفت: آنان پارچه‌های سفید بر سر بستند که بر آن شعار «ما سرباز امام خمینی هستیم» نوشته شده بود. گروهی از بانوان در تهیه غذای معترضان و رساندن کمک به خانواده‌های شهدای همان روز، نقش فعالی ایفا کردند.

تربت‌حیدریه؛ صدای مقاومت

این پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی، در خصوص پیامد نهم دی گفت: چندین تجمع و راهپیمایی دیگر تا بهمن ۱۳۵۷ در شهر شکل گرفت. هر بار شعارها تندتر و گسترده‌تر شد. روحانیون با انتشار اعلامیه‌هایی مردم را به استمرار حضور دعوت می‌کردند و هر شب در مساجد مرکزی شهر، آیاتی از قرآن و سخنان امام را قرائت می‌کردند.

رستمی در تحلیل روند پس از قیام اظهار کرد: از آن روز به بعد، هیچ‌کس نتوانست فضای شهر را به حالت قبل بازگرداند. مردم تربت‌حیدریه فهمیده بودند که قدرت در ایمان نهفته است، نه در سلاح. همین ایمان بود که دیوار ترس را شکست و رژیم را به زانو درآورد.

در هفته‌های منتهی به پیروزی انقلاب، این شهر با راهپیمایی‌های میلیونی خود را برای آمدن امام آماده می‌کرد. مساجد و منازل انقلابیون محل جمع‌آوری کمک‌ها و آموزش مبارزه مسالمت‌آمیز شد. بسیاری از جوانان تربتی بعدها در تشکیل کمیته‌های انقلاب و سپاه پاسداران نقش‌آفرین شدند.

وی با اشاره به اینکه امروز پس از گذشت سال‌ها، واقعه نهم دی ۵۷ همچنان بخشی از حافظه ماندگار مردم تربت‌حیدریه است، افزود: خانه‌ها و کوچه‌هایی که روزی شاهد فریادهای «الله‌اکبر» بودند، اکنون به نام شهیدان همان روز مزین شده‌اند. در تقویم فرهنگی شهرستان، نهم دی به عنوان روز حماسه مردمی و بیداری دینی ثبت شده است.

رستمی با بیان اینکه حماسه نهم دی‌ ۱۳۵۷ در تربت‌حیدریه، قیامی مردمی و برخاسته از دل ایمان بود، اظهار کرد: مسجد جامع این شهر همان‌گونه که پیش‌تر جایگاه نیایش بود، در آن زمستان، سنگر نخست مقاومت شد. مردمی که در برابر گلوله ایستادند، با صدای «الله‌اکبر» نوید بهاری را دادند که تنها ۴۰ روز بعد، با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ۵۷، به ثمر نشست.

تاریخ انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که هیچ حرکت بزرگی بدون ریشه مردمی به ثمر نمی‌رسد. قیام نهم دی ۵۷ در تربت‌حیدریه، نمونه روشن یک حرکت خودجوش مبتنی بر ایمان بود. نسیمی که از مسجد جامع برخاست، زمستان خفقان را شکافت و بهاری از امید را در دل‌ها رویاند.

نسل جدید مردم تربت‌حیدریه امروزه هر سال در سالگرد آن روز تاریخی گرد هم می‌آید تا یاد نسل پیشین را زنده نگه دارد. مدارس، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی با برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌ها، تلاش می‌کنند روایت آن روز را از زبان بازماندگان و خانواده‌های شهدا بشنوند.

اگر نهم دی را درست بشناسیم، درمی‌یابیم که انقلاب اسلامی نه در تهران و قم، بلکه در شهرهای کوچک با مردم بزرگ شکل گرفت. تربت‌حیدریه یکی از همان شهرهاست که ایمان مردمش، مسیر تاریخ را تغییر داد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا