تلاش برای داوری آثار بدون دخالت نهادهای بیرونی

به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد، سه‌شنبه ۹ دی ماه ۱۴۰۴ با حضور ابراهیم حیدری مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، مجید قیصری دبیر علمی این دوره از جایزه جلال و غلامرضا طریقی معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

آواز عاشقانه کامران تفتی و متین ستوده / اولین دوستت دارم کامران به همسرش

ادبیات در کانون توجه هجدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد

غلامرضا طریقی، معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران، در نشست خبری هجدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد، با قدردانی از حضور خبرنگاران حوزه کتاب و ادبیات، گفت: اگر امروز این جایزه از تداوم و پویایی برخوردار است، بخش مهمی از آن به توجه، پیگیری و همراهی شما بازمی‌گردد. حضور شما در این روزهای سرد زمستانی، نشان‌دهنده اهمیتی است که برای جایزه جلال قائل هستید و از این بابت صمیمانه سپاسگزارم.

وی با اشاره به روند برگزاری این دوره از جایزه جلال آل‌احمد افزود: امیدواریم این دوره در روزهای پایانی خود با کیفیت مطلوب به سرانجام برسد. وظیفه خود می‌دانم به‌عنوان فردی که اجرای این جایزه در این دوره برعهده من و همکارانم بوده، پیش از هر توضیحی از شما عزیزان تشکر کنم. شما خبرنگاران حوزه کتاب و ادبیات با جایزه جلال آشنایی کامل دارید و نیازی به توضیح‌های تکراری نیست.

طریقی با اشاره به رویکردهای این دوره از جایزه جلال اظهار کرد: مهم‌ترین رویکرد ما در این دوره، توجه به «ادبیات به معنای واقعی کلمه» بود؛ ادبیاتی فارغ از دسته‌بندی‌ها و ملاحظات سیاسی و اجتماعی. برای ما این پرسش جدی مطرح بود که چه کسی می‌تواند بدون نگاه‌های جناحی، داوری را صرفاً بر مبنای معیارهای ادبی پیش ببرد. در همین چارچوب، از آقای قیصری دعوت شد و از پذیرش این مسئولیت و زحماتی که طی چند ماه گذشته متحمل شدند، قدردانی می‌کنم.

وی ادامه داد: یکی از چالش‌های همیشگی جوایز ادبی، بحث دخالت‌های بیرونی در روند داوری است. در این دوره، با حمایت مدیرعامل محترم خانه کتاب، از ابتدا بنا بر آن شد که داوری‌ها کاملاً با رویکرد علمی و مستقل انجام شود و هیچ‌گونه دخالتی از سوی خانه کتاب یا دیگر نهادهای فرهنگی در فرآیند جایزه صورت نگیرد. تا این لحظه نیز این اصل به‌طور کامل رعایت شده و پشتیبانی لازم از سوی مدیریت مجموعه فراهم بوده است.

معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین از اعضای هیئت علمی و داوران این دوره تقدیر کرد و گفت: اعضای هیئت علمی و گروه داوری، همگی از چهره‌های شناخته‌شده و صاحب‌نظر در حوزه ادبیات داستانی هستند. طبیعی است که افراد شایسته دیگری نیز وجود داشتند که به‌دلیل مشغله یا انتشار اثر جدید، امکان حضورشان فراهم نشد، اما از همه کسانی که به هر شکل در این فرآیند همراهی کردند، قدردانی می‌کنم.

طریقی با اشاره به استقبال نویسندگان از این دوره جایزه جلال آل‌احمد تصریح کرد: با توجه به شرایط اجتماعی سال جاری و زمان انتشار فراخوان در مردادماه، شاید انتظار چنین مشارکتی را نداشتیم، اما خوشبختانه آثار متعددی به دبیرخانه جایزه ارسال شد. چه آثاری که به مرحله نامزدی و داوری نهایی راه می‌یابند و چه آن‌هایی که در مراحل اولیه کنار گذاشته می‌شوند، همگی در اعتبار و شکوه این جایزه سهیم هستند.

رشد ۲۷ درصدی آثار در هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد

ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، در ادامه نشست خبری هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، با تشریح رویکرد این دوره از جایزه گفت: در این دوره تلاش شد تمامی ظرفیت‌های ادبی کشور، فارغ از پیشینه‌ها و نگاه‌های محدودکننده، در فرآیند جایزه دیده شود. رویکرد اصلی ما «هم‌افزایی ایران» بود؛ نگاهی که بر مشارکت حداکثری نویسندگان، ناشران و فعالان ادبی در سراسر کشور تأکید دارد.

وی با اشاره به آمار آثار رسیده به دبیرخانه این دوره از جایزه افزود: در مجموع ۳ هزار و ۲۱۶ اثر به دبیرخانه ارسال شده که از این تعداد، ۱۵۳۱ عنوان در بخش داستان بلند و رمان، ۵۹۶ اثر در قالب رمان کوتاه، ۱۰۱۳ عنوان در حوزه مستندنگاری و ۷۶ اثر در بخش نقد ادبی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین بیش از هزار ناشر، معادل ۱۰۲۹ ناشر، آثار خود را به این دوره از جایزه جلال ارائه کرده‌اند.

حیدری با تأکید بر افزایش مشارکت نسبت به دوره قبل گفت: با وجود چالش‌هایی که در مسیر برگزاری وجود داشت، آمارها نشان می‌دهد تعداد آثار رسیده با رشد ۲۷ درصدی نسبت به دوره گذشته همراه بوده است؛ موضوعی که بیانگر پویایی و زنده‌بودن جریان ادبی کشور است.

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به مرحله نهایی داوری اظهار داشت: در این دوره، ۲۴ اثر به فهرست نامزدهای نهایی راه یافته‌اند. در میان آن‌ها، یک ناشر با چهار عنوان کتاب و سه ناشر دیگر هرکدام با سه اثر حضور دارند که نکته قابل توجه، غیرتهرانی بودن دو ناشر از این جمع است.

وی در ادامه به تنوع نامزدها اشاره کرد و گفت: گستره سنی نامزدهای این دوره از ۳۲ تا ۷۵ سال را در بر می‌گیرد و علاوه بر نویسندگان داخل کشور، آثار فارسی‌زبانان غیرایرانی نیز در میان آثار بررسی‌شده دیده می‌شود. همچنین در ترکیب هیئت داوران، از حضور دو داور غیرتهرانی استفاده شده تا نگاه متوازن‌تری در داوری شکل بگیرد.

حیدری در بخش پایانی سخنان خود به برنامه‌های جانبی این دوره اشاره کرد و افزود: هم‌زمان با روند داوری، برنامه‌های آموزشی و ترویجی در استان‌هایی مانند خراسان شمالی و خوزستان برگزار شد و در مجموع، ۱۶ استان در فرآیندهای مرتبط با این دوره مشارکت داشتند. همچنین ۲۰۰ نفر در قالب دوره‌های آموزشی طراحی‌شده برای این جایزه آموزش دیدند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: مرحله نهایی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد از ۱۷ تا ۱۹ دی‌ماه برگزار می‌شود و امید می‌رود این دوره بتواند تصویری جامع از ظرفیت‌ها و تنوع ادبیات معاصر ایران ارائه دهد.

بخش نقد ادبی هیچ کاندیدی نداشت

در ادامه مجید قیصری، دبیر علمی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، با اشاره به روند داوری آثار این دوره گفت: هیئت داوران بخش نقد ادبی پس از بررسی دقیق همه آثار رسیده به دبیرخانه، به اتفاق نظر رسیدند که هیچ‌یک از آثار حائز امتیاز لازم برای کسب رتبه و شایستگی نامزدی نیست.

او  با قدردانی از همه پژوهشگران و نویسندگانی که آثار خود را به این دوره ارسال کرده‌اند، افزود: هیئت داوران متشکل از سرکار خانم‌ها مریم حسینی و بهناز علیپور و جناب آقای عبدالحسین کریمی، با تأکید بر انصاف و عدالت، آثار را صرفاً بر اساس معیارهای ادبی، زبان، ساختار و مضمون بررسی کردند.

قیصری با تأکید بر رویکرد حرفه‌ای داوری در این دوره ادامه داد: یکی از تلاش‌های هیئت علمی و داوران این بود که نویسندگانی که برای نخستین‌بار در حوزه رمان یا مجموعه داستان اثر خلق کرده‌اند، در گروهی هم‌سطح با یکدیگر بررسی شوند تا مقایسه‌ها عادلانه‌تر باشد.

دبیر علمی جایزه جلال آل‌احمد خاطرنشان کرد: هدف ما انتخاب آثاری است که شأن برگزیده‌شدن و معرفی را داشته باشند و بتوانند تصویری روشن از وضعیت ادبیات معاصر ایران ارائه دهند. تصویری که صداهای متنوع جامعه، دیدگاه‌های گوناگون نویسندگان و شرایط اجتماعی زمانه را بدون سوگیری بازتاب دهد.

او  تصریح کرد: در برخی سال‌ها، آثار معرفی‌شده نتوانسته‌اند تصویر روشنی از جایگاه ادبیات در جامعه ارائه دهند، اما هیئت داوران این دوره تلاش کرد با سخت‌گیری علمی، تنها آثاری را مدنظر قرار دهد که نماینده جدی ادبیات امروز باشند.

قیصری در پایان ابراز امیدواری کرد که در دوره‌های آینده، آثار شاخص‌تری در بخش‌های مختلف، به‌ویژه نقد ادبی، به دبیرخانه جایزه ارسال شود.

طرح فروش ویژه کتاب‌های نامزد و برگزیدگان این جایزه اجرا می‌شود

غلامرضا طریقی، معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران، در پاسخ به پرسشی درباره میزان اثرگذاری جایزه ادبی جلال آل‌احمد بر سرنوشت آثار برگزیده و مقایسه آن با نمونه‌های مشابه در دیگر کشورها، به بررسی عملکرد این جایزه در ادوار مختلف پرداخت.

وی با اشاره به این‌که ارزیابی دقیق تأثیر یک جایزه ادبی نیازمند داده‌های آماری مستند است، گفت: به‌زودی گزارشی منتشر خواهد شد که در آن، وضعیت کتاب‌های برگزیده جایزه جلال در تمامی دوره‌ها بررسی شده و مشخص می‌شود این آثار پس از دریافت جایزه چه مسیری را طی کرده‌اند. به‌صورت میانگین، کتاب‌هایی که موفق به دریافت جایزه جلال آل‌احمد شده‌اند، حدود هشت نوبت تجدید چاپ داشته‌اند و در اغلب موارد، این جایزه به دیده‌شدن و استمرار حضور کتاب در بازار نشر کمک کرده است.

طریقی با اشاره به نگاه انتقادی نسبت به تأثیرگذاری جوایز ادبی افزود: خود من نیز با این پرسش مواجه بوده‌ام که آیا دریافت جایزه لزوماً در سرنوشت یک کتاب تأثیرگذار است یا خیر، اما آمارهای موجود نشان می‌دهد که جایزه جلال، دست‌کم از منظر تداوم انتشار و توجه مخاطبان، اثر قابل‌توجهی داشته است.

وی در ادامه، به موضوع «دوران طلایی» جایزه جلال آل‌احمد اشاره کرد و گفت: این‌که دوره‌های ابتدایی جایزه به‌عنوان دوران طلایی تلقی می‌شود، بیش از آن‌که یک واقعیت قطعی باشد، نوعی قضاوت ذهنی است. هر جایزه‌ای مسیری طبیعی را طی می‌کند؛ از شکل‌گیری و تثبیت تا بلوغ و تکامل. جایزه جلال نیز در دوره‌های مختلف، متناسب با شرایط، دبیران و رویکردها، فراز و فرودهایی داشته و نمی‌توان همه دوره‌های بعدی را کم‌فروغ‌تر از دوره‌های آغازین دانست.

معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران با تأکید بر نقش نهادهای فرهنگی در افزایش اثرگذاری جوایز ادبی تصریح کرد: وظیفه دبیرخانه جایزه، بررسی آثار، معرفی نامزدها و برگزیدگان و فراهم‌کردن حداقل بستر حمایتی است. اما استمرار تأثیر یک جایزه، نیازمند همراهی سایر نهادهای فرهنگی، ناشران، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران حوزه کتاب است.

طریقی در پایان از برنامه‌های حمایتی این دوره خبر داد و گفت: با همراهی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، امسال تمامی کتاب‌های نامزد و برگزیده جایزه جلال آل‌احمد در قالب طرح فروش ویژه و با تخفیف، در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت؛ طرحی که از امروز آغاز شده و با هدف تقویت ارتباط مخاطب با آثار برگزیده اجرا می‌شود.

نبود اثر شایسته در نقد ادبی، نقطه شروع اصلاح این حوزه است

مجید قیصری در پاسخ به پرسشی درباره نبود نامزد در بخش نقد ادبی هجدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد، با اشاره به وضعیت این حوزه گفت: این موضوع را می‌توان از دو منظر مثبت و منفی بررسی کرد. از یک‌سو، نبود اثر شایسته برای نامزدی نشان‌دهنده برخی کاستی‌ها در حوزه نقد ادبی است و از سوی دیگر، می‌تواند به‌عنوان یک هشدار جدی برای سیاست‌گذاران فرهنگی و دانشگاهی تلقی شود.

وی افزود: جایزه جلال یک جایزه علمی است و در داوری آن، شاخص‌های علمی و معیارهای تخصصی ملاک قرار می‌گیرد. همین مسئله باعث می‌شود که گاهی در برخی بخش‌ها، به دلیل رعایت سخت‌گیرانه معیارها، اثری به مرحله نامزدی نرسد. به اعتقاد من، این اتفاق اگرچه در ظاهر منفی به نظر می‌رسد، اما می‌تواند نقطه آغاز یک بازنگری جدی باشد.

قیصری تأکید کرد: چنین رخدادی در واقع تلنگری است برای همه ما؛ چه سیاست‌گذاران فرهنگی، چه دانشگاه‌ها، پژوهشگران و حتی نهادهای تصمیم‌ساز. این وضعیت ضعف‌ها را یادآوری می‌کند و نشان می‌دهد که در حوزه نقد ادبی، نیازمند توجه، حمایت و برنامه‌ریزی جدی‌تری هستیم.

وی در ادامه گفت: خانه کتاب و ادبیات ایران قطعاً این موضوع را رها نخواهد کرد و تلاش خواهد شد با برگزاری نشست‌های تخصصی، گفت‌وگو با اساتید دانشگاه، منتقدان و نویسندگان، زمینه تقویت این حوزه فراهم شود. نبود نامزد در این بخش به‌معنای پایان کار نیست، بلکه می‌تواند آغاز مسیری تازه برای اصلاح و ارتقای نقد ادبی در کشور باشد.

آثار ملی در کانون توجه هجدهمین دوره جایزه جلال

ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، در پاسخ به سؤال خبرنگار مهر درباره میزان توجه هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد به آثار با رویکرد ملی، اظهار کرد: انتخاب دبیر علمی و اعضای هیئت علمی این دوره، به‌گونه‌ای انجام شد که نگاه کلی جایزه بر پایه همدلی، وفاق و همراهی اجتماعی شکل بگیرد.

وی با اشاره به آثار رسیده به دبیرخانه جایزه افزود: تنوع و تکثر آثار منتشرشده در این دوره نشان می‌دهد که نویسندگان به موضوعات ملی و دغدغه‌های جمعی جامعه توجه قابل‌توجهی داشته‌اند و این رویکرد در طیف گسترده‌ای از آثار دیده می‌شود.

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران تأکید کرد: نتیجه این نگاه همه‌جانبه را می‌توان در افزایش مشارکت و رشد ۲۷ درصدی آثار رسیده نسبت به دوره گذشته مشاهده کرد. رویکرد ملی و اجتماعی آثار، در انتخاب نامزدها و برگزیدگان نیز بازتاب خواهد داشت که نتایج آن در مرحله نهایی جایزه مشخص می‌شود.

منبع: خبرگزاری مهر