هنر دینی باید از دعا و وحی تغذیه کند و به مکتب جهانی تبدیل شود

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله علیرضا اعرافی در آیین اختتامیه دهمین جشنواره «هنر آسمانی» که در سالن همایش مدرسه علمیه امام کاظم(ع) و به همت معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه های علمیه برگزار شد، اظهار کرد: همه دانشوران، هنرمندان، اساتید، طلاب و فضلای گرامی، برادران و خواهران حوزوی، ایرانی و غیرایرانی را ارج می‌نهم و حضور آنان را در این محفل فرهنگی ـ هنری خیرمقدم عرض می‌کنم.

آواز عاشقانه کامران تفتی و متین ستوده / اولین دوستت دارم کامران به همسرش

وی با تقدیر از برگزارکنندگان دهمین جشنواره هنر آسمانی و تمامی نهادها و مراکز مشارکت‌کننده افزود: از معاونت‌ تبلیغ، اساتید ارجمند، داوران، گروه‌های علمی و هنری و به‌ویژه طلاب و فضلای هنرمند حوزه‌های علمیه که آثار ارزشمند خود را در این جشنواره ارائه کردند، صمیمانه تشکر می‌کنم. این جشنواره جلوه‌ای از پیوند عمیق هنر و اندیشه دینی و نشان‌دهنده ظرفیت‌های فاخر هنر حوزوی است.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به تقارن این مراسم با ایام ماه مبارک رجب بیان کرد: ماه رجب، ماه بازگشت و تقرب به خداوند متعال است و هنرهای ناب، معنوی و آسمانی در آینه دعاها، مناجات‌ها و جلوه‌های بندگی خدا در این ماه به‌خوبی تجلی پیدا می‌کند. این از عالی‌ترین جلوه‌های هنری است که دست انسان را می‌گیرد و او را به سوی اوج آسمان معنا و اهداف الهی هدایت می‌کند.

اعرافی ادامه داد: دعا، مناجات، زیارت و قرآن کریم، در کنار معارف اهل‌بیت(ع)، بهترین مسیر برای نجات هنر از ابتذال، مادیت و انحراف و حرکت به سوی هنر متعالی، مقدس، حیات‌بخش و نجات‌بخش است. عالی‌ترین مفاهیم توحیدی، معرفتی و انسانی در آیینه دعاها به زیباترین شکل تجلی یافته و می‌تواند الگوی روشنی برای هنرمندان متعهد باشد.

وی خاطرنشان کرد: در متون دعا و مناجات، عمیق‌ترین و دقیق‌ترین معارف الهی، توحیدی و انسان‌شناختی در قالبی سرشار از زیبایی، لطافت و عمق معنا عرضه شده است؛ جایی که خداوند متعال در عین علو و عظمت، نهایت قرب و لطف را نسبت به بندگان خود دارد و این حقیقت بلند، در بهترین صورت هنری به نمایش گذاشته شده است.

مدیر حوزه‌های علمیه با تأکید بر نقش هنر در انتقال معارف دینی تصریح کرد: هنر دینی و حوزوی باید از این سرچشمه‌های زلال تغذیه شود تا بتواند پیام الهی، حقیقت توحید، کرامت انسان و آرمان‌های متعالی دین را به‌درستی به جامعه و جهان منتقل کند. جشنواره هنر آسمانی نمونه‌ای ارزشمند از این مسیر است که می‌تواند در آینده نیز با قوت و گستره بیشتری ادامه یابد.

وی ابراز امیدواری کرد: حرکت‌های هنری برخاسته از حوزه‌های علمیه با رویکردی تمدنی، جهانی و الهام‌گرفته از معارف ناب اسلامی، بیش از پیش تقویت شود و نقش مؤثری در اعتلای فرهنگ دینی و اسلامی ایفا کند.

علیرضا اعرافی با اشاره به مضامین بلند دعا و مناجات گفت: در معارف دعا می‌بینیم که حتی آنچه در ذهن و اندیشه انسان می‌گذرد نیز مورد توجه پروردگار قرار گرفته و خداوند نهایت قرب و نزدیکی خود را به انسان نشان می‌دهد. این قرب الهی، در بالاترین و اصیل‌ترین صورت هنری در متون دعا و مناجات تجلی یافته است؛ آنجا که انسان با خدای متعال سخن می‌گوید و اوج معرفت، محبت و بندگی را تجربه می‌کند.

وی افزود: قله‌های معرفت توحیدی و عظمت الهی در زیباترین قالب‌های هنری و ادبی به تصویر کشیده شده است. زبان عربی، با ظرفیت بی‌پایان خود در بیان هنری، آرایه‌ها و لطایف ادبی، آیینه‌ای برای انعکاس صفات و اسمای الهی شده و این هنر والا در کنار قرآن کریم و ادعیه اهل‌بیت(ع) به اوج رسیده است.

مدیر حوزه‌های علمیه با تأکید بر اینکه این هنر، هنری الهی، ایمانی، متعالی و مقدس است، تصریح کرد: هنر متعالی ابعاد دیگری از وجود انسان را شکوفا می‌کند و راهی نورانی پیش روی هنرمند می‌گشاید. اگر این هنر نحوی، بلاغی و معرفتیِ برخاسته از دعا، زیارت و قرآن نبود، بسیاری از لطایف، معانی عمیق و مفاهیم بلند آسمانی برای بشر قابل درک و انتقال نبود.

اعرافی ادامه داد: این‌ها همان قله‌های هنری است که می‌تواند انسان را از سطح محدود مادیت عبور داده و او را به افق‌های بلند انسانی و الهی برساند. هنر متعهد و متعالی، هنری است که انسان را به حقیقت، معنا و کرامت نزدیک می‌کند. البته ما وجود برخی هنرهای رایج و متعارف را انکار نمی‌کنیم، اما هنری که صرفاً انسان را در سطح غرایز متوقف کند یا او را به ابتذال بکشاند، هنر مطلوب و سازنده نیست.

وی خاطرنشان کرد: هنر اصیل، افق‌های بلند و چشم‌اندازهای وسیعی را پیش روی انسان و جامعه می‌گشاید؛ هنری که در خدمت آرمان‌های متعالی، سعادت و نجات بشر قرار گیرد. پیام جشنواره هنر آسمانی نیز همین است؛ هنری که به‌ویژه در پرتو انقلاب اسلامی، افق‌های جدیدی را پیش روی هنر دینی و انسانی گشوده است.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به نقش هنر در پرتو دعا و معنویت اظهار داشت: هر اندیشه‌ای که در ذهن انسان شکل بگیرد و هر نوع هنری که به کار گرفته شود، اگر در مسیر الهی و برای خداوند متعال باشد، به راه تعالی و نجات منتهی خواهد شد. این مسیر، همان راه متعالی هنر آسمانی است؛ هنری که در برابر هنرهای صرفاً مادی و حیوانی ایستاده و افق‌های بلند معنوی و آرمان‌های بزرگ انسانی را بازتاب می‌دهد.

وی افزود: هنر انقلاب اسلامی و هنر برآمده از فرهنگ شهادت، عرصه‌های نوینی را پیش روی هنرمندان گشوده است و امروز شاهد حضور گسترده هنرمندان متعهد در رشته‌های مختلف، از سینما و هنرهای تصویری گرفته تا سایر عرصه‌ها هستیم که توانسته‌اند چشم‌اندازهای جدیدی را در هنر معاصر ایران و جهان رقم بزنند.

عضو شورای عالی حوزه های علمیه در ادامه سخنان خود گفت: جمع بزرگی از هنرمندان در ایران در رشته‌های مختلف، چشم‌اندازهای جدیدی را در عرصه فیلم و سایر حوزه‌های هنری گشوده‌اند و امروز شاهد آن هستیم که روح الهی، روح انقلابی و روح متعالی در هنر معاصر ایران جریان پیدا کرده است. حوزه‌های علمیه نیز باید همراه و همگام با این جریان متعالی و مقدس حرکت کنند و نقش فعال خود را در هدایت و تعمیق آن ایفا نمایند.

اعرافی با تأکید بر جایگاه بنیادین هنر در شکل‌گیری تمدن‌ها افزود: اگر قدرت نرم در جهان و احیای تمدن نوین اسلامی را دنبال می‌کنیم، باید به چند اصل اساسی بازگردیم؛ نخست فلسفه، سپس دانش، فناوری‌ها و در نهایت هنر فاخر. هنر، دولت دل‌ها و دولت امید است و هیچ مکتب، مرام و تمدنی بدون به‌کارگیری هنر در خدمت آرمان‌های خود ماندگار نخواهد شد.

وی با اشاره به جلوه‌های هنری قرآن کریم تصریح کرد: بی‌دلیل نیست که در آیات قرآن کریم شاهد ابعاد شگفت‌انگیز هنری و بیانی هستیم و همچنین در میراث اسلامی می‌بینیم که شعر و ادب در طول قرن‌ها در خدمت ولایت و توحید قرار گرفته و نقش‌آفرینی کرده است. هنر، عرصه‌ای اثرگذار و تعیین‌کننده است که غفلت از آن، به تضعیف اندیشه‌ها و آرمان‌ها می‌انجامد.

مدیر حوزه‌های علمیه ادامه داد: هرچند سعادت انسان در عقل و اندیشه او ریشه دارد، اما هنگامی که هنر در پرتو عقل و وحی شکل بگیرد، لایه‌های درونی عقل شکوفا می‌شود و پیام وحی با بیانی نافذ و دلنشین به جان انسان‌ها می‌نشیند. هنر مقدس، هنری است که در پرتو عقل و وحی پدید می‌آید و ما این نوع هنر را جذاب، اثرگذار و ماندگار می‌دانیم.

وی با بیان اینکه هنر باید در خدمت خدا، انسان و ارزش‌های الهی باشد، خاطرنشان کرد: هنری که بر پایه عقل، وحی و کرامت انسانی بنا شود، می‌تواند راه سعادت بشر را بگشاید. امروز در پرتو انقلاب اسلامی، دوستان و فرهیختگان انقلابی آثار هنری فاخر، مکتب‌های هنری نو و دستاوردهای ارزشمندی را پدید آورده‌اند که ظرفیت‌های بزرگی برای آینده فرهنگ و هنر اسلامی فراهم کرده است.

اعرافی با اشاره به نقش حوزه‌های علمیه در شکل‌گیری هنر دینی و قدسی گفت: بی‌تردید، آنچه تاکنون در حوزه هنر دینی انجام شده، مرهون هدایت بزرگان و مراجع عظام تقلید و علمای سلف و معاصر حوزه‌های علمیه است. در پرتو این هدایت‌ها، گام‌های ارزشمندی در جهت شکل‌گیری هنر قدسی و هنری متناسب با ارزش‌ها، هویت‌ها و مأموریت‌های روحانیت برداشته شده که بسیار قابل تقدیر است.

وی افزود: امروز در حوزه‌های علمیه، چشم‌انداز و منشور نظام‌مندتری برای فعالیت‌های هنری شکل گرفته و در بخش‌های فرهنگی، تبلیغی و هنری نهادهای حوزوی، فعالیت‌های متنوع و مؤثری در جریان است که آثار و دستاوردهای قابل قبولی را به همراه داشته است. با این حال، در دهمین جشنواره هنر آسمانی، در کنار نقاط قوت، لازم بود به برخی کاستی‌ها و نواقص نیز اشاره شود تا مسیر رشد و تعالی هنر حوزوی هموارتر گردد.

مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: یکی از ضرورت‌های جدی پیش روی حوزه، آمادگی جامعه حوزوی و هنری برای برداشتن گام‌های بزرگ‌تر و بنیادین‌تر در عرصه هنر دینی است. در این مسیر، نیازمند تقویت و توسعه فلسفه هنر، فقه هنر و اخلاق هنر در نظام آموزشی و پژوهشی حوزه‌های علمیه هستیم. هرچند قدم‌های ابتدایی و ارزشمندی در این زمینه برداشته شده، اما کافی نیست و باید با عمق، گستره و انسجام بیشتری دنبال شود.

اعرافی ادامه داد: امروز لازم است از گنجینه عظیم فلسفه اسلامی برای تبیین مبانی هنر بهره گرفته شود، فقه مترقی اسلامی با توجه به گستره وسیع هنرهای نوین توسعه یابد و اخلاق اسلامی در قلمرو هنر، حضوری فعال‌تر، دقیق‌تر و کاربردی‌تر داشته باشد. تحقق این اهداف نیازمند حضور اندیشمندان بزرگ و متفکرانی است که علاوه بر عمق علمی، از ذوق و فهم هنری نیز برخوردار باشند و بتوانند ذخایر عظیم معارف حوزوی را به زبان هنر ترجمه کنند.

وی خاطرنشان کرد: اندیشه اسلامی باید در قالب هنرهای مشروع، متناسب و روزآمد تجلی یابد و در این مسیر، گام‌های برداشته‌شده هنوز اندک است. ظرفیت‌های قرآن کریم به‌گونه‌ای است که می‌توان تمامی مفاهیم و معارف آن را در قالب‌های متنوع و نوین هنری بازآفرینی کرد و هنرمندان متعهد حوزوی و انقلابی تاکنون نمونه‌های ارزشمندی از این ظرفیت را به نمایش گذاشته‌اند که باید تقویت و توسعه یابد.

مدیر حوزه‌های علمیه تأکید کرد: هنر دینی و حوزوی نیازمند تعمیق مستمر در حوزه اندیشه، دانش و نوآوری است و جشنواره هنر آسمانی می‌تواند بستری مهم برای شناسایی کاستی‌ها، هم‌افزایی ظرفیت‌ها و حرکت به سوی افق‌های بلندتر در هنر متعهد و تمدن‌ساز اسلامی باشد.

اعرافی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: باید با صراحت اذعان کنیم که گام‌هایی که تاکنون در حوزه هنر دینی برداشته‌ایم، نسبت به ظرفیت‌ها و نیازهای موجود، اندک بوده است. بارها به دوستان عرض کرده‌ام که می‌توان همه معارف قرآن کریم را در قالب ده‌ها و بلکه صدها زبان و قالب هنری بازتاب داد و بازآفرینی کرد. هرچند هنرمندان متعهد ما، چه در درون حوزه و چه خارج از آن، قدم‌های ارزشمندی برداشته‌اند، اما این تلاش‌ها در مقایسه با آنچه باید انجام شود، هنوز بسیار محدود است.

وی افزود: امروز دست‌کم ده‌ها عرصه هنری وجود دارد که می‌توان اندیشه اسلامی و معارف بلند اسلام را در آن‌ها فعال و جریان‌ساز کرد. این ظرفیت عظیم هنوز به‌درستی به کار گرفته نشده است. از سوی دیگر، در حوزه تبلیغ، تبیین، تربیت و گفتمان‌سازی دینی برای نسل جوان و جامعه، آن هم در شرایطی که با انواع تهاجم‌های فکری، فرهنگی و رسانه‌ای مواجه هستیم، اقداماتی صورت گرفته، اما این اقدامات پاسخ‌گوی نیازهای گسترده امروز نیست و ما نیازمند برداشتن گام‌های بزرگ، عمیق و سازمان‌یافته هستیم.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به ضعف‌های موجود در عرصه پژوهش هنری تصریح کرد: در حوزه تحقیق و پژوهش مدون هنر دینی، منابع کافی، پایان‌نامه‌های فاخر و پژوهش‌های عمیق هنوز به اندازه نیاز جامعه تولید نشده است. هرچند مقالات و مجلات ارزشمندی وجود دارد، اما این تولیدات در برابر حجم مسائل و نیازهای نوپدید فرهنگی و هنری جامعه بسیار اندک است. اگر نگاه خود را به جهان باز کنیم و تحولات گسترده هنر و رسانه را در سطح بین‌المللی ببینیم، درمی‌یابیم که در بسیاری از عرصه‌ها با کمبود جدی مواجه هستیم.

وی ادامه داد: در منظومه انقلاب اسلامی، ما ناگزیر از رقابت و مقابله جدی با مکاتب، جریان‌ها و مراکز بزرگ هنری هستیم که اندیشه‌های غیرالهی و سبک‌های زندگی مادی و شیطانی را ترویج می‌کنند. در این میدان، نمی‌توان به کمبود امکانات بسنده کرد و آن را بهانه عقب‌ماندگی قرار داد؛ چراکه هرچند امکانات ما محدود است، اما انقلاب اسلامی و امام راحل(ره) ـ آن هنرمند بزرگ و الهی ـ به ما آموختند که با اراده، ایمان و عزم راسخ می‌توان بر همه محدودیت‌ها غلبه کرد و کارهای بزرگ و جهانی انجام داد.

اعرافی خاطرنشان کرد: امروز لازم است در همه عرصه‌های متنوع هنری، ایران، انقلاب اسلامی و ارزش‌های والای آن را با زبان هنر به‌درستی و با قدرت بازنمایی کنیم و با نگاهی آینده‌نگر، هنری در تراز تمدن نوین اسلامی شکل دهیم که توان پاسخ‌گویی به نیازهای فکری، فرهنگی و معنوی جامعه معاصر را داشته باشد.

مدیر حوزه‌های علمیه با تأکید بر ضرورت عبور از نگاه حداقلی به امکانات گفت: نباید به بهانه کمبود امکانات متوقف شویم؛ هرچند امکانات ما محدود است، اما انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره) ـ آن هنرمند بزرگ و الهی ـ به ما آموختند که با اراده، ایمان و عزم راسخ می‌توان بر همه مشکلات غلبه کرد و کارهای بزرگ و جهانی انجام داد.

وی افزود: امروز در عرصه‌های گوناگون هنری باید به‌گونه‌ای حرکت کنیم که ایران و انقلاب اسلامی دارای «مکتب هنری» باشد؛ مکتبی ریشه‌دار، صاحب‌ هویت و اثرگذار که هم در قلب رسالت دینی خود استوار باشد و هم بتواند در مقیاس جهانی عرضه شود. متأسفانه در حوزه‌هایی همچون معماری، شهرسازی و برخی شاخه‌های هنر، مکتب‌سازی ما اندک و ناکافی بوده است.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به نقش حوزه و دانشگاه در این مسیر تصریح کرد: مکتب‌سازی هنری باید به‌صورت پایه‌ای و عمیق در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها شکل بگیرد. حوزه و دانشگاه ما باید خالق مکتب‌های جدید هنری باشند؛ مکتب‌هایی که قابلیت عرضه در مجامع جهانی را داشته و بتوانند روح، معنا و اندیشه الهی را به مخاطبان بین‌المللی منتقل کنند.

اعرافی با اشاره به تجربیات بین‌المللی خود خاطرنشان کرد: سال گذشته در نشستی علمی درباره فیلم قدسی و هنر قدسی حضور داشتم و در آنجا سخنرانی کردم. در آن محفل، مراکز و دانشگاه‌های بزرگ دنیا از حرکت‌هایی که در ایران در زمینه فیلم قدسی و برخی هنرهای دیگر صورت گرفته، تمجید و تقدیر می‌کردند؛ اما واقعیت این است که ما متناسب با این ظرفیت و تحسین‌ها، به‌سرعت و عمق لازم پیش نرفته‌ایم و جهان امروز تشنه هنر متعالی، قدسی و برخاسته از اندیشه‌های الهی است، در حالی که ما در ارائه شایسته این ظرفیت‌ها کوتاهی کرده‌ایم.

وی با تأکید بر ضرورت بازنگری جدی در مدیریت و راهبری هنر دینی گفت: با وجود همه کاستی‌ها، ضعف‌ها و محدودیت‌ها، همه دلسوزان این عرصه باید به نقش محوری نخبگان، بزرگان و متفکران در راهبری و هدایت هنر در کشور و جهان توجه جدی داشته باشند. اندیشمندان و صاحبان فکر باید هدایت بنیادین نهادهای هنری و مراکز مرتبط با هنر را بر عهده بگیرند، چراکه بنیان الهی و فکری این عرصه‌ها نیازمند رهبری عمیق و آگاهانه است.

مدیر حوزه‌های علمیه تأکید کرد: ما تاکنون گام‌های محدودی برداشته‌ایم و دستاوردهایمان با نیازهای واقعی فاصله دارد. امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آن هستیم که متفکران و اندیشه‌ورزان، راهبری جریان‌های هنری را به‌عهده بگیرند تا هنر دینی و انقلابی بتواند در تراز تمدن نوین اسلامی نقش‌آفرینی مؤثر و ماندگار داشته باشد.

اعرافی با تأکید بر نقش بنیادین اندیشه در هدایت هنر اظهار داشت: راهبری نهادهای هنری باید در دست متفکران و اندیشه‌ورزان باشد؛ چراکه توحید، بنیاد الهی و اندیشه دینی، ریشه اصلی این نهادها است. واقعیت آن است که ما تاکنون گام‌های محدودی برداشته‌ایم و اندوخته ما در این عرصه اندک است و امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آن هستیم که متفکران، راهبری جریان‌های هنری را بر عهده بگیرند و خود تولیدکننده مکتب‌ها و نظام‌هایی باشند که هنر را به پیش می‌برد.

وی افزود: هنر نیازمند علم و دانش است. بارها در جلسات مختلف عرض کرده‌ام که اگر در تاریخ اسلام شاهد شکل‌گیری مکتب‌های بزرگ در شهرسازی، معماری و هنرهای وابسته هستیم، به دلیل حضور شخصیت‌هایی همچون شیخ بهایی است؛ عالمی که در عین احاطه عمیق بر معارف اسلامی، با هنر، معماری و دانش‌های مرتبط آشنا بود و همین پیوند علم، اندیشه و هنر موجب شکل‌گیری مکتبی ماندگار شد که آثار آن تا امروز باقی است.

مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: مقصود ما این نیست که حوزه‌ها به سمت هر نوع هنری حرکت کنند که تناسبی با هویت و ارزش‌های دینی ندارد؛ بلکه باید هنرهای متناسب، عمیق و جهت‌دار تربیت شوند. مهم‌تر از همه، تربیت آرمان‌گرایان و متفکرانی است که بتوانند راهبر هنر باشند. این ظرفیت بزرگ در میان برادران و خواهران دانش‌پژوه و هنرمند حوزه وجود دارد و ما نیز خود را در خدمت آنان و در کنارشان می‌دانیم.

اعرافی با بیان اینکه هنر چشمه زاینده قدرت، اراده و اندیشه است، خاطرنشان کرد: نباید هنر را کوچک و محدود ببینیم یا آن را به چند فعالیت سطحی تقلیل دهیم. مقام معظم رهبری بارها با دقت و حساسیت ویژه بر اهمیت هنر تأکید کرده‌اند و هرچند گام‌هایی در این مسیر برداشته شده، اما هنوز فاصله قابل توجهی با نقطه مطلوب داریم.

وی ادامه داد: این فاصله ناشی از آن است که هنوز نگاه هنری عمیق، آینده‌نگر و تمدنی در عرصه هنر به‌طور کامل شکل نگرفته و تلاش کافی برای تجدید اندیشه اسلامی در هنرها صورت نگرفته است. باید از بحث‌های پراکنده عبور کنیم و به سمت هنر قدسی، الهام‌بخش و هدفمند حرکت کنیم؛ هنری که رسالت و مقصد روشن داشته باشد.

مدیر حوزه‌های علمیه در پایان با تقدیر مجدد از برگزارکنندگان و دست‌اندرکاران جشنواره هنر آسمانی، به‌ویژه شرکت‌کنندگان و برگزیدگان این دوره، گفت: از خداوند متعال مسئلت می‌کنم گام‌های ما را در مسیر رضای الهی، هدایت جامعه بشری و تحقق مقاصد بلند انسانی و الهی استوار و مبارک بدارد.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم