راز نجات ایوان قدمگاه؛ آیا بدون فرهنگ‌سازی مرمت کافی نیست؟

«ایوان قدمگاه» که در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شرق تخت‌جمشید و نقش رستم و در منتهی‌الیه کوه رحمت یا مهر قرار دارد، نه تنها نمادی از هنر سنگ‌تراشی هخامنشی است، بلکه بخشی مهم از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه را نمایندگی می‌کند.

رونمایی طناز طباطبایی از خانواده مولتی میلیاردرش: پدرم هیچ وقت اجازه نمی‌داد که…

در سال ۱۳۹۹، ایوان قدمگاه تحت عملیات مرمت اضطراری قرار گرفت؛ تیم حفاظت سنگ تخت‌جمشید با سرپرستی مصطفی رخشنده‌خو، لایه‌های متعدد رنگ، گرافیتی و تبلیغات را از سطح سنگ‌ها پاکسازی کرد تا سیمای اصلی محوطه بازسازی شود.

این مرمت، اگرچه از نظر فنی یکی از دشوارترین پروژه‌های آن سال بود و نتیجه موقتی قابل توجهی داشت، اما دوام طولانی نداشت و اکنون بسیاری از همان نقاط دوباره دچار تخریب‌های انسانی شده‌اند؛ از نقاشی‌ها و خطوط اسپری‌ای گرفته تا حک‌نام‌ها و حتی ابزارهای تیز که آثار آن‌ها غیرقابل برگشت است.

کارشناسان معتقدند علت اصلی این تخریب‌ها نه ضعف در مرمت، بلکه فقدان حساسیت عمومی و فرهنگ نگهداری از آثار تاریخی است. همچنین دسترسی آسان و کنترل‌نشده گردشگران و افراد غیرمسئول، نبود نظارت مستمر، بازدارنده نبودن جریمه‌های قانونی و فقدان زیرساخت‌های حفاظتی، این محوطه را در معرض تهدید جدی قرار داده است.

پیش‌ از این نمابان و به نقل از ایسنا در تاریخ ۱۸ آذر امسال گزارشی با عنوان «وضعیت اسفبار یادگار دوره هخامنشی/ بازگشت موج تازه وندالیسم در «ایوان قدمگاه»» منتشر کرد که در آن  اشاره به وضعیت کنونی این اثر باستانی شده بود.

همچنین پیش‌تر محمدجواد جعفری، مدیر پایگاه جهانی تخت‌جمشید در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرده بود که این اثر جزو حریم درجه سه مجموعه جهانی است و مرمت‌های محدودی انجام شده است؛ اما در صورت تأمین اعتبارات، امکان حفاظت و مرمت کامل وجود دارد.

اکنون این پرسش مطرح است که راهکار اصلی حفظ این بنای تاریخی چیست و آیا می‌توان با ترکیبی از فرهنگ‌سازی، مشارکت جامعه محلی و اقدامات حفاظتی، این یادگار هخامنشی را از چرخه تخریب ـ مرمت ـ تخریب نجات داد، یا ارزش‌های تاریخی آن به تدریج از بین خواهد رفت.

وندالیسم؛ چالشی که حفاظت فیزیکی به تنهایی پاسخگو نیست

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فارس در این رابطه در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مشکل وندالیسم خیلی جدی است که برای رفع آن باید بعد اقدامات فرهنگی قوی‌تر باشد تا حفاظتی.

بهزاد مریدی با بیان اینکه رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی و هنری و هنرمندان باید با راه‌اندازی پویش‌هایی مشارکت کنند تا این فضا حفظ شود، افزود: در حال حاضر قریب به ۳۳۲ اثر ثبت‌شده در فارس داریم و به همین نسبت پنج تا شش هزار اثر قابل اعتنا وجود دارد؛ اما آیا می‌توان چندین هزار نفر صرفاً برای حفاظت مستقر کرد؟

وی با تأکید بر اهمیت فرهنگ‌سازی ادامه داد: اگر فرهنگ نباشد، حتی با حضور هزاران یگان حفاظت هم تخریب‌ها رخ می‌دهد. باید مسائل فرهنگی نهادینه شود، به‌خصوص در حوزه وندالیسم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس همچنین گفت: وندالیسم در چندین جای دیگر هم رخ داده است، اما به لطف حساسیت رسانه‌ها، مردم رعایت جدی‌تری نسبت به گذشته دارند.

نقش مردم و جامعه محلی در حفاظت از آثار تاریخی

وی در پاسخ به اینکه آیا  اقدامات حفاظتی در این زمینه انجام می‌شود، توضیح داد: قرار است بودجه ملی برای نقوش حفاظ‌های شیشه‌ای اختصاص یابد، اما محدود کردن دسترسی به تنهایی کافی نیست. هرکس بخواهد کم‌لطفی کند، می‌کند؛ بنابراین باید مردم را حساس کنیم و بدانند این میراث، ثروت خودشان است.

مریدی تصریح کرد: مساحت‌هایی که باید برای حریم آثار پیموده شود بسیار گسترده است؛ آیا می‌توان چندین کیلومتر را فقط برای حریم نگه داشت؟ راهکار اصلی ایجاد فرهنگ نگهداری از آثار تاریخی است.

وی با مثالی روشن گفت: اگر فرهنگ زباله را جدی نگیریم، حتی با سطل‌های زباله هم خیابان‌ها پر می‌شود؛ این فرهنگ است که ما را مصمم می‌کند تا حداقل زباله‌ها را تا رسیدن به محل مناسب نگه داریم.

مریدی در ادامه سخنان خود ضمن اشاره به مرمت اضطراری سال ۱۳۹۹ و گزارش‌های پیشین درباره ایوان قدمگاه، تأکید کرد که اقدامات گذشته تنها موقتی بوده و تخریب‌های جدید نشان می‌دهد اقدام فرهنگی و مشارکت مردم اهمیت بیشتری دارد.

ترکیب فرهنگ‌سازی و حفاظت برای نجات ایوان قدمگاه

به گزارش ایسنا، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که ایوان قدمگاه وارد چرخه فرساینده مرمت ـ تخریب شده و استمرار این روند بدون اقدام فوری تهدیدی جدی برای ارزش‌های تاریخی آن محسوب می‌شود.

تجربه نشان می‌دهد که ترکیبی از فرهنگ‌سازی، مشارکت فعال مردم و جامعه محلی، همراه با اقدامات حفاظتی، پایش مستمر و اجرای قوانین، تنها راهکار مؤثر برای حفظ این یادگار هخامنشی است. بدون این اقدامات، هرگونه مرمت صرفاً موقت خواهد بود و احتمال بازگشت تخریب‌ها بالا خواهد بود. اکنون نگاه‌ها به تصمیم و اقدام دستگاه‌های مسئول دوخته شده تا مشخص شود آیا می‌توان این محوطه کم‌نظیر تاریخی را از چرخه فرساینده تخریب نجات داد یا خیر؟

انتهای پیام

منبع: ایسنا