اسناد محرمانه تماس‌های پوتین و بوش درباره ایران؛ پشت پرده تحریم‌ها و سامانه‌های موشکی که هیچ‌گاه نرسید!

آرشیو امنیت ملی آمریکا، روز ۲۳ دسامبر سه سند از ملاقات‌های رئیس‌جمهور اسبق آمریکا و رئیس‌جمهور فعلی روسیه مربوط به سال‌های ۲۰۰۱، ۲۰۰۵ و ۲۰۰۸ منتشر کرد که در ایران نیز بازتاب زیادی داشت. چراکه این اسناد، مربوط به دورانی هستند که روسیه و چین در وضع تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران همراهی کاملی با آمریکا و اروپا داشتند و به تمام ۶ قطعنامه‌ای که علیه ایران ارائه شده بود، رای مثبت دادند.

رونمایی طناز طباطبایی از خانواده مولتی میلیاردرش: پدرم هیچ وقت اجازه نمی‌داد که…

موضوعی مانند عدم تحویل سامانه‌های ضدموشکی اس – ۳۰۰ از سوی روسیه به ایران هم که معمولاً علامت سوال‌های زیادی درباره آن وجود داشت در این اسناد مورد اشاره قرار گرفته است.

این اسناد در واقع یادداشت‌هایی هستند که حاضران در این سه جلسه، از صحبت‌های رؤسای‌جمهور آمریکا و روسیه تهیه کردند. پوتین در این بازه زمانی تلاش زیادی برای نزدیک شدن به غرب می‌کرد. بخشی از این اسناد مربوط به ایران هستند نه تمام آن‌ها.

آنچه آرشیو امنیت ملی آمریکا منتشر کرد، تا پیش از این به صورت محرمانه در مجموعه کتابخانه جورج دبلیو بوش نگهداری می‌شدند. بر اساس مطلب منعکس‌شده در سایت این مؤسسه غیرانتفاعی آمریکایی، آرشیو امنیت ملی در نوامبر ۲۰۲۳ درخواست انتشار این اسناد را به کتابخانه بوش ارائه کرده بود. اما این کتابخانه اعلام کرد که بررسی و انتشار اسناد ممکن است ۱۲ سال طول بکشد.

پس از طرح یک شکایت در دادگاه فدرال در نوامبر ۲۰۲۴، در نهایت حکم به انتشار این اسناد و خروج‌شان از حالت محرمانه داده شد. با توجه به این که در متن منتشر شده در سایت به این موضوع اشاره کردند که اسناد آزادشده، درباره ملاقات‌ها و تماس‌های تلفنی میان پوتین و بوش است و آنچه منتشر شده فقط سه ملاقات را در برمی‌گیرد، احتمالاً اسناد دیگری نیز به صورت عمومی منتشر خواهد شد.

سند اول: ملاقات در اسلوونی

اولین سند مربوط به ۱۶ ژوئن ۲۰۰۱ (۲۶ خرداد ۱۳۸۰) است؛ زمانی که یک سال از ریاست‌جمهوری پوتین و بوش در روسیه و آمریکا می‌گذشت و این ملاقات حدوداً دوساعته نیز اولین دیدار آن‌ها بود. محل ملاقات، در قلعه بردو واقع در اسلوونی بود که در آن زمان بازتاب رسانه‌ای گسترده پیدا کرد. این رویداد با نام نشست پوتین – بوش نیز شناخته می‌شود.

بر اساس اطلاعات منتشرشده در صفحه ابتدایی این سند، در ملاقات خصوصی و محدود پوتین و بوش، کاندولیزا رایس دستیار وقت رئیس‌جمهور آمریکا در امور امنیت ملی در کنار بوش بوده و یادداشت‌ها از سوی او برداشته شده است. یک مترجم آمریکایی هم در جلسه حضور داشت. در کنار پوتین هم، ولادیمیر روشایلو، دبیر شورای امنیت روسیه حضور داشت که کار ترجمه و یادداشت‌برداری را انجام می‌داد. در این ملاقات درباره مذاکرات موشکی و کنترل تسلیحات، موضوع عدم اشاعه هسته‌ای، ایران، کره شمالی، ناتو، وضعیت چچن و آینده روابط روسیه و غرب صحبت شد.

همچنین پای ایران در بخشی از صحبت‌های دو طرف به میان کشیده می‌شود که درباره مشکلات مشترک صحبت می‌کنند. پوتین در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: «می‌دانم درباره روابط روسیه با دولت‌های یاغی نگرانی وجود دارد. فکر می‌کنید من آن‌ها را دوست دارم؟» بوش در پاسخ می‌گوید:‌ «نمی‌دانم. می‌دانم که شما با آن‌ها تعامل دارید.» سپس دو طرف به کنش‌ها و واکنش‌های واشنگتن و مسکو درباره مسائلی مانند پیمان موشکی اشاره می‌کنند.

بوش زمانی که پاسخ پوتین را می‌دهد، به ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «من نگران ایران هستم. رسیدن سلاح به آن کشور می‌تواند به شما هم آسیب بزند. الان کار زیادی نمی‌توانم درباره‌شان انجام دهم.»

پوتین زمانی که وقت صحبتش می‌رسد، می‌گوید: «من فناوری موشکی را برای ایران محدود خواهم کرد. کسانی هستند که می‌خواهند در این حوزه‌ها با این کشور پول دربیاورند. ضمناً شنیده‌ام که شما در حال حرکت به سمت عادی‌سازی روابط با ایران هستید؟» بوش پاسخ می‌دهد: «این درست نیست. کنگره در حال حاضر چنین چیزی را کاملاً ناممکن کرده است.» پوتین می‌گوید: «اما باد (رابرت) مک‌فارلین از طرف دولت ایالات متحده با رئیس پارلمان ایران در تماس است.»

بوش این موضوع را نادرست می‌خواند و کاندولیزا رایس هم می‌گوید: «شایعاتی وجود دارد، اما درست نیستند.»

پوتین پاسخ می‌دهد: «بسیار خُب. اما آلمان یک خط اعتباری ۲۸ میلیارد مارکی برای ایران باز کرده است. مردم دارند درها را باز می‌کنند. ضمن این‌که تجارت تسلیحات متعارف یک فعالیت عادی تجاری است. کارشناسان ایرانی درباره مسائل حساس سؤالات زیادی از کارشناسان ما می‌پرسند. شکی نیست که آن‌ها سلاح هسته‌ای می‌خواهند. من به افرادمان گفته‌ام چنین چیزهایی را به آن‌ها نگویند.»

سند دوم: ملاقات در کاخ سفید

دومین سند منتشرشده، اشاره به ملاقات پوتین و بوش در دفتر رئیس‌جمهور آمریکا دارد. این ملاقات ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۵ (۲۵ شهریور ۱۳۸۴) برگزار شد. از طرف آمریکا در کنار بوش، کاندولیزا رایس، وزیر خارجه، دونالد رامسفلد، وزیر دفاع، اندرو کارت، دستیار رئیس‌جمهور و رئیس دفتر، استیو هادلی، دستیار رئیس‌جمهور در امور امنیت ملی، ویلیام برنز، سفیر ایالات متحده در روسیه، توماس گراهام، دستیار ویژه رئیس‌جمهور و مدیر ارشد امور روسیه و یک مترجم حضور داشتند. در کنار پوتین هم، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه، سرگئی کیسلیاک، معاون لاوروف، سرگئی پریخودکو، دستیار پوتین، یوری اوشاکوف، سفیر روسیه در ایالات متحده، مدیر ارشد امور آمریکای شمالی در وزارت خارجه روسیه و یک مترجم حاضر بودند. بر اساس سند، رؤسای‌جمهور دو کشور درباره طیفی از مسائل اقتصادی و سیاسی صحبت کردند که ایران نیز بخشی از آن بود. اما هر دو وزیر خارجه یعنی لاوروف و رایس می‌گویند که صرفاً صحبتی مفصل درباره ایران داشتند.

رایس درباره صحبتش با لاوروف می‌گوید: «ما توافق داریم که هیچ‌کس نمی‌خواهد ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد و باید هر کاری بکنیم تا از سلاح هسته‌ای در ایران جلوگیری شود. نگرانی ما توانایی ایران در بازفرآوری و غنی‌سازی است. بسیار مهم است که به نقطه‌ای برسیم که ایران نتواند غنی‌سازی یا بازفرآوری انجام دهد. این خطرناک خواهد بود و می‌تواند به یک برنامه نظامی تبدیل شود. ما گزارش خود درباره تسلیحاتی‌شدن را در اختیار روس‌ها گذاشتیم.» گزارشی که پوتین نیز می‌گوید آن را خوانده است و از صحبت بوش مشخص می‌شود که در گفت‌وگوی دوجانبه‌شان به این گزارش هم اشاره شده است. چراکه پوتین مطرح کرده از کارشناسان خواسته است تا این گزارش را بررسی کنند.

بوش به موضوع فروش اس ۳۰۰ به ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «من و شما درباره اس-۳۰۰ صحبت کردیم و شما گفتید منتظر می‌مانید ببینید رفتارشان چگونه است؛ یک فروش مشروط. از این بابت قدردانم.» پوتین پاسخ می‌دهد: «ما چهار سال پیش با آن‌ها قراردادی امضا کردیم، اما اجرا نشده است

رایس می‌گوید: «اجازه بدهید یک نکته دیگر را مطرح کنم. روس‌ها معتقدند زمان ارجاع پرونده [به شورای امنیت] هنوز نرسیده است. من تأکید کردم که مهم است ایران بابت رفتارش هزینه بدهد. روس‌ها ایده‌های خلاقانه‌ای دارند درباره این‌که چگونه از دستیابی ایران به توان بومی غنی‌سازی یا بازفرآوری جلوگیری شود.» پوتین اینگونه توضیح می‌دهد: «سرگئی دیدگاه ما را توضیح داده است. نگرانی ما این است که ارجاع فوری باعث شود ایران مسیر کره شمالی را در پیش بگیرد. اگر واقعاً در پی سلاح هسته‌ای باشند، آن‌وقت ما کنترل آنچه در ایران رخ می‌دهد را از دست خواهیم داد. آن‌وقت باید کاری بکنیم. چه کاری؟ حمله؟ چه کسی؟ کجا؟ به چه اهدافی؟ آیا از اطلاعاتی که دارید مطمئن هستید؟ مهم است که برای موضع خودمان پایه‌ای بسازیم. اما با جورج موافقم. اگر ایران قوانین بین‌المللی را نقض کند—همان‌طور که اینجا گفته شد—آن‌وقت ما حق داریم این موضوع را به شورای امنیت ببریم.»

بوش پاسخ می‌دهد: «موضوع فقط حقوق بین‌الملل نیست. آن‌ها با توافق پاریس موافقت کردند. این مرا نگران می‌کند که به چیزی توافق کنند و بعد از آن عقب‌نشینی کنند. این ذهنیتی است که نمی‌فهمم: توافق کردن، اما قصد عمل نداشتن.ما باید به نحوی به درکی از این موضوع برسیم.»

سپس صحبت‌ها به مذاکرات هسته‌ای میان ایران و تروئیکا و توافق پاریس می‌رسد. بوش ناراضی است که تماسی با ایران برقرار نیست و باید از طریق اروپایی‌ها اقدامات خود را انجام دهد. پوتین در همان روز در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با احمدی‌نژاد ملاقات کرده بود. ملاقاتی ۸۰ دقیقه‌ای که آن را طولانی و ناآرام‌کننده خواند. پوتین می‌گوید در این ملاقات به رئیس‌جمهور ایران گفتم «اگر مذاکرات را ادامه ندهد، کشورش را به گوشه‌ای خواهد راند و منزوی خواهد کرد. آن‌وقت چطور می‌خواهد بیرون بیاید؟»

سپس دو طرف درباره نظر آریل شارون،‌نخست‌وزیر وقت اسرائیل درباره حمله به تاسیسات ایران صحبت می‌کنند. موضوع نگرانی‌ها درباره همکاری هسته‌ای ایران و پاکستان نیز مطرح می‌شود. بوش می‌گوید: «من درباره این موضوع با مشرف صحبت کردم. به او گفتم نگران انتقال‌ها به ایران و کره شمالی هستیم. آن‌ها عبدالقدیر خان و چند نفر از همکارانش را زندانی کردند؛ در حبس خانگی. ما می‌خواهیم بدانیم چه گفته‌اند. من مرتب این را به مشرف یادآوری می‌کنم. یا چیزی به دستش نمی‌رسد یا صادقانه حرف نمی‌زند.»

 سند سوم: ملاقات در سوچی

سومین سند مربوط به ملاقات بوش و پوتین در اقامتگاه رئیس‌جمهور روسیه در سوچی است. ویلیام برنز، کاندولیزا رایس، استیون هَدلی، دستیار بوش در امور امنیت ملی و دو نفر دیگر هیئت آمریکایی را تشکیل می‌دهد.  لاوروف  یوری اوشاکوف، سفیر روسیه در آمریکا، سرگئی پریخودکو، مشاور سیاست خارجی روسیه و دونفر دیگر به عنوان مترجم و یادداشت‌بردار هم پوتین را همراهی می‌کنند. این دیدار ۶ آوریل ۲۰۰۸ (۱۸ فروردین ۱۳۸۷) انجام شد و دو رئیس‌جمهور درباره طیفی از مسائل، از کره شمالی و چین تا مذاکرات موشکی و نگرانی روسیه از گسترش ناتو به تبادل نظر پرداختند. در بخش‌هایی هم به ایران اشاره شد چراکه در این دوران بحران هسته‌ای اوج گرفته بود.

صحبت درباره ایران، در خلال گفت‌وگوی دو رئیس‌جمهور راجع به همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز مطرح می‌شود. جایی که رایس به ایران اشاره می‌کند و پوتین می‌گوید: «همه‌چیز آنجا تحت کنترل است. گاهی مواردی از همکاری وجود دارد که سعی می‌کنند به‌صورت مخفیانه و خارج از دید دولت انجام دهند. ما آن‌ها را پیدا می‌کنیم و مجازات خواهند شد.» بوش می‌پرسد: «این کار کجا انجام می‌شود؟» رایس جواب می‌دهد: «اراک.» پوتین تکمیل می‌کند: «افرادی هستند که می‌خواهند کمی پول دربیاورند، اما ما این موارد را شناسایی می‌کنیم.»

بوش اینگونه موضع روسیه را تحسین می‌کند: «من درباره ایران به دیگران می‌گویم که طرح شما بسیار هوشمندانه بود. رهبران [ایران] می‌گویند انرژی هسته‌ای غیرنظامی می‌خواهند؛ ما می‌گوییم بسیار خُب، این حق شماست. روسیه می‌گوید این هم سوخت؛ بنابراین نیازی به غنی‌سازی ندارید. اگر غنی‌سازی کنید، نشان می‌دهد که انرژی هسته‌ای غیرنظامی نمی‌خواهید، بلکه چیز بیشتری می‌خواهید. آن‌ها می‌پرسند می‌توانی با پوتین کار کنی؟ من می‌گویم این مثالش است. او در موضوع ایران پیش‌قدم شد و من دنبال کردم. کار درستی بود.»

پوتین می‌گوید: «همین را در ایران به آن‌ها گفتم. وقتی گفتند دارند نیروگاه هسته‌ای جدید می‌سازند و به سوخت نیاز دارند، پرسیدم چه زمانی آن را تکمیل می‌کنند. این یک پروژه بلندمدت است. ما ۱۵ سال است که بوشهر را می‌سازیم. گفتم: «شما ۱۵ سال دیگر هم نیروگاه جدید را کامل نخواهید کرد، پس چرا الان غنی‌سازی را گسترش می‌دهید؟»

بوش در اینجا به موضوع فروش اس ۳۰۰ به ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «من و شما درباره اس-۳۰۰ صحبت کردیم و شما گفتید منتظر می‌مانید ببینید رفتارشان چگونه است؛ یک فروش مشروط. از این بابت قدردانم.» پوتین پاسخ می‌دهد: «ما چهار سال پیش با آن‌ها قراردادی امضا کردیم، اما اجرا نشده است.»

بوش ضمن قدردانی از پوتین می‌گوید آن‌ها یعنی ایرانی‌ها دیوانه‌اند و پوتین هم در پاسخ می‌گوید: «کاملاً دیوانه‌اند.» بوش می‌گوید: «امیدوارم آدم‌های عقلانی‌تری ظاهر شوند. شما با آن‌ها صحبت می‌کنید، ما نه. امیدواریم افراد عقلانی‌تری بیایند؛ ما دوست داریم رابطه بهتری داشته باشیم.»

پوتین نیز پاسخ می‌دهد: «چیزی که وقتی آنجا بودم مرا شگفت‌زده کرد این بود که شاید در ایدئولوژی‌شان دیوانه باشند، اما روشنفکرند. تحصیلات دانشگاهی دارند، از محیط‌های آکادمیک می‌آیند؛ از جمله احمدی‌نژاد، اطرافیانش و رئیس مجلس [لاریجانی]. آدم‌های ابتدایی‌ای نیستند. این برای من کاملاً غافلگیرکننده بود.»

صحبت درباره ایران و همچنین جلسه در این نقطه به پایان می‌رسد.

منبع: خبر فوری