رکوردشکنی با ثبت کم‌سابقه ۱۲۵ نشریه ایرانی در پایگاه‌های بین‌المللی علمی!

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، دومین نشست تخصصی سردبیران نشریات علمی نمایه شده در WoS و اسکوپوس در تاریخ ۳ دی ماه ۱۴۰۴ توسط مؤسسه ISC برگزار شد.

راز بیماری نادر ترانه علیدوستی که دست‌هایش را پیر کرد؛ ویتیلیگو چیست؟

صمد نژاد ابراهیمی، مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از ثبت کم‌سابقه حدود ۱۲۵ نشریه ایرانی در پایگاه‌های بین‌مللی مانند WOS و اسکوپوس طی ۴ سال گذشته خبر داد و گفت: هم اکنون ۴۲۵ نشریه علمی در کشور نمایه شده که این عدد یک رکورد کم‌سابقه محسوب می‌شود و نشان‌دهنده برنامه‌ریزی هدفمند و تلاش هماهنگ سردبیران، مدیران نشریات، کارشناسان، پژوهشگران و سیاست‌گذاران حوزه علم و فناوری است.

وی با اشاره به اینکه تنها در سال گذشته نزدیک به ۵۰ نشریه ایرانی موفق به نمایه‌شدن در پایگاه‌های بین‌المللی شده است، اظهار کرد: این میزان رشد به‌راحتی قابل تکرار نیست و نشان می‌دهد که یک برنامه مشخص برای ارتقای جایگاه نشریات علمی کشور تدوین و اجرا شده است.

این مقام مسئول با بیان اینکه نشریات علمی یکی از اجزای مهم پازل مرجعیت علمی کشور به شمار می‌روند، افزود: نشریات در واقع ویترین علمی و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران در حوزه علم و فناوری هستند و ارتقای جایگاه آن‌ها نقش مستقیمی در تحقق مرجعیت علمی دارد.

نژاد ابراهیمی با اشاره به برگزاری نشست سردبیران نشریات نمایه‌شده گفت: این نشست با همکاری مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) و دفتر سیاست‌گذاری معاونت پژوهشی وزارت علوم برگزار شد و هدف اصلی آن، تمرکز بر نگهداشت و ارتقای کیفیت نشریات پس از ورود به نمایه‌های استنادی بین‌المللی است.

وی با بیان اینکه ورود به پایگاه‌های بین‌المللی پایان کار نیست، تصریح کرد: بحث اصلی، حفظ کیفیت و جلوگیری از خروج نشریات از این نمایه هاست؛ چراکه حتی یک سهل‌انگاری جزئی می‌تواند منجر به حذف یک نشریه شود.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت عتف با اشاره به اینکه نشریات علمی یک سرمایه ملی محسوب می‌شوند، اظهار کرد: این نشریات علاوه بر اعتبار بین‌المللی، دارای ارزش اقتصادی نیز هستند؛ به‌گونه‌ای که برخی نشریات ایرانی در سطح بین‌المللی ارزشی معادل چند میلیون دلار دارند.

وی با تأکید بر اینکه هدف وزارت عتف فروش یا کسب درآمد مستقیم از نشریات نیست، گفت: گاهی ارزش‌گذاری مادی، بیانگر ارزش معنوی و جایگاه علمی بالای یک نشریه است و این نگاه در سیاست‌گذاری ما مورد توجه قرار دارد.

نژاد ابراهیمی با اشاره به نقش نشریات در اکوسیستم دانش‌بنیان کشور بیان کرد: زمانی که یک نشریه به نمایه‌های بین‌المللی وارد می‌شود، ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد می‌کند و همین موضوع اهمیت سرمایه‌گذاری علمی و مدیریتی در این حوزه را دوچندان می‌کند.

وی با بیان اینکه این نشست‌ها با هدف تبادل دانش، انتقال تجربه و گوشزد کردن الزامات حرفه‌ای برگزار می‌شود، افزود: نشریات باید در کنار حفظ کیفیت، به افزایش رویت‌پذیری مقالات خود نیز توجه داشته باشند تا آثار منتشرشده به دست جامعه تخصصی برسد.

وی در ادامه با اشاره به موضوع هوش مصنوعی در فرایند انتشار مقالات گفت: در مواجهه با فناوری‌های نوین، تقابل راه‌حل نیست و باید رویکرد تعامل را در پیش گرفت؛ همان‌گونه که در گذشته از نشر کاغذی به فضای الکترونیکی مهاجرت کردیم.

نژاد ابراهیمی با تأکید بر اینکه تهدید اصلی هوش مصنوعی، خدشه‌دار شدن اصالت آثار علمی است، گفت: مسئولیت اصالت مقاله بر عهده نویسنده است و در صورتی که از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده شده باشد، باید این موضوع به‌صورت شفاف اعلام شود.

وی افزود: در صورت اثبات عدم صداقت یا پنهان‌کاری در استفاده از هوش مصنوعی، مقاله باید سلب اعتبار شود و به همین دلیل، شفافیت و صداقت اصل بنیادین در این حوزه است.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت عتف در ادامه با بیان اینکه رویکرد کلی این وزارت استفاده درست، مسئولانه و هدفمند از ابزارهای هوش مصنوعی است، تأکید کرد: بهره‌گیری هوشمندانه از این فناوری می‌تواند به ارتقای کیفیت نشریات علمی کشور کمک کند، مشروط بر آنکه اصالت علمی آثار حفظ شود.

وی با اشاره به شتاب فزاینده رشد هوش مصنوعی و بهبود چشمگیر عملکرد آن نسبت به سال‌های گذشته، بیان کرد: هوش مصنوعی لزوماً جایگزین پژوهشگران و محققان نخواهد شد، اما بدون تردید به‌عنوان یک دستیار قدرتمند در کنار آن‌ها ایفای نقش می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه میزان اثرگذاری هوش مصنوعی به نحوه استفاده ما از این فناوری بستگی دارد، افزود: مهار تکنولوژی باید در اختیار انسان باشد؛ همان‌طور که اگر قدرت یک موتور هواپیما به‌درستی کنترل نشود، می‌تواند خطرآفرین باشد، هوش مصنوعی نیز اگر بدون مدیریت و چارچوب استفاده شود، چالش‌هایی ایجاد خواهد کرد.

این مقام مسئول با بیان اینکه: مواجهه بشر با فناوری‌های نو همواره یک الگوی مشابه داشته است، اظهار کرد: در ابتدا مقاومت شکل می‌گیرد، سپس مرحله سازگاری فرا می‌رسد و در نهایت استفاده روتین و روزمره از فناوری اتفاق می‌افتد؛ هوش مصنوعی نیز همین مسیر را طی خواهد کرد.

نژاد ابراهیمی با اشاره به کارکردهای پژوهشی این فناوری گفت: هوش مصنوعی می‌تواند در طوفان فکری، شناسایی نقیصه‌های پژوهشی و بهبود مسیر تحقیق به محققان کمک کند و این یک فرصت جدی برای ارتقای کیفیت پژوهش‌هاست.

وی با بیان اینکه بخشی از مشاغل در نتیجه گسترش هوش مصنوعی از بین خواهند رفت، تصریح کرد: این حذف مشاغل تقریباً قطعی است، اما هم‌زمان مشاغل جدیدی نیز ایجاد می‌شود که ماهیت و مهارت‌های متفاوتی را می‌طلبد.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم با اشاره به تغییرات احتمالی در حوزه برنامه‌نویسی گفت: ممکن است برنامه‌نویسی به شکل سنتی گذشته ادامه پیدا نکند، زیرا ابزارهای هوش مصنوعی قادرند بسیاری از کدها را با سرعت بالا تولید کنند، اما افرادی که توانایی استفاده هدفمند از این ابزارها را داشته باشند، شانس بیشتری برای دستیابی به مشاغل بهتر خواهند داشت.
وی با مقایسه این تحولات با ظهور اینترنت بیان کرد: همان‌طور که با گسترش اینترنت برخی مشاغل سنتی مانند بانکداری حضوری کمرنگ شد و در مقابل، فروشگاه‌های آنلاین و کسب‌وکارهای جدید شکل گرفتند، در حوزه هوش مصنوعی نیز با یک دگردیسی مواجه هستیم.

نژاد ابراهیمی با بیان اینکه این دگردیسی می‌تواند طی سه تا چهار سال آینده ما را با دنیایی کاملاً متفاوت روبه‌رو کند، افزود: این تغییرات تنها محدود به پژوهش نیست و حتی نظام آموزشی نیز ممکن است دستخوش تحولات جدی شود.

وی ادامه داد: کلاس‌های حضوری ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند و شیوه‌های آموزش به شکل اساسی تغییر کنند؛ البته بررسی دقیق این تحولات نیازمند نظر متخصصان حوزه آموزش و فناوری است.

این مقام مسئول در پایان با تأکید بر ضرورت آمادگی برای این تحولات اظهار کرد: آنچه اهمیت دارد، پذیرش تغییر و توانمندسازی نیروی انسانی برای استفاده صحیح و هوشمندانه از ابزارهای نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی، در مسیر توسعه علمی کشور است.

در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا قانع عضو هیأت علمی مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: بی‌اخلاقی علمی مهم‌ترین آسیب هوش مصنوعی برای نشریات است.

وی گفت: نادیده گرفتن اخلاق در استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به تولید یافته‌های علمی بی‌اصالت و فاقد اعتبار منجر شود.

محمدرضا قانع، عضو هیأت علمی گروه پژوهش ارزیابی و توسعه منابع مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام در حاشیه مراسم دومین نشست تخصصی سردبیران نشریات علمی نمایه شده در wos و scopus، با بیان اینکه نشست امروز با هدف توانمندسازی و کیفی‌سازی نشریات علمی برگزار شده است، گفت: این نشست ویژه سردبیران نشریات نمایه‌شده در پایگاه‌های وب‌آو ساینس و اسکوپوس وابسته به وزارت عتف است و در راستای مأموریت‌های ISC برای ارتقای کیفیت نشریات علمی کشور برگزار می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این برنامه نخستین نشست از سلسله نشست‌هایی است که برای سردبیران نشریات علمی تدارک دیده شده است، افزود: در این نشست تلاش شده است مهم‌ترین مسائل و چالش‌هایی که نشریات علمی در عصر فناوری‌های نوظهور با آن مواجه هستند، به‌ویژه موضوع هوش مصنوعی، مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.

نقش کلیدی نشریات علمی در اکوسیستم ارتباطات علمی

این عضو هیأت علمی با تأکید بر اینکه امروز در عصری زندگی می‌کنیم که حکمرانی هوش مصنوعی به یکی از مؤلفه‌های اصلی تبدیل شده است، اظهار کرد: اکوسیستم ارتباطات علمی به‌شدت تحت تأثیر فناوری‌های نوظهور، به‌ویژه هوش مصنوعی قرار دارد و در این میان، نشریات علمی، پژوهشگران، سردبیران و تمامی دست‌اندرکاران نشر علمی از ارکان اصلی این اکوسیستم محسوب می‌شوند.

قانع ادامه داد: آگاهی سردبیران و فعالان نشریات علمی از تأثیرات هوش مصنوعی بر فرآیندهای مختلف تولید، داوری و انتشار نشریات، اهمیت زیادی دارد و این نشست فرصتی است تا درباره فرصت‌ها و چالش‌های ناشی از به‌کارگیری این فناوری تبادل نظر شود.

هوش مصنوعی؛ فرصت یا تهدید برای نشر علمی

وی با بیان اینکه هوش مصنوعی به‌خودی‌خود یک پدیده مثبت و ارزشمند است، تصریح کرد: آنچه اهمیت دارد، نحوه استفاده از این فناوری است؛ هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار کمکی برای پژوهشگران و نشریات مورد استفاده قرار گیرد، اما در عین حال اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند آسیب‌هایی نیز به همراه داشته باشد.

این مقام علمی افزود: نشریات علمی باید هر دو وجه استفاده از هوش مصنوعی را مدنظر قرار دهند؛ هم ظرفیت‌های مثبت آن برای تسهیل امور پژوهشی و هم مخاطراتی که ممکن است برای سلامت علمی نشریات ایجاد کند.

بی‌اخلاقی علمی؛ مهم‌ترین آسیب احتمالی استفاده نادرست از هوش مصنوعی

قانع با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در اکوسیستم ارتباطات علمی، بحث بی‌اخلاقی علمی است، گفت: اگر بی‌اخلاقی علمی در استفاده از هوش مصنوعی نادیده گرفته شود، این روند می‌تواند ادامه‌دار باشد و در نهایت به تولید یافته‌های علمی منجر شود که فاقد اصالت و اعتبار لازم هستند.

وی تأکید کرد: از این رو، توجه به اصول اخلاق پژوهش و استفاده آگاهانه از هوش مصنوعی برای نشریات علمی و جامعه دانشگاهی بسیار حائز اهمیت است.

این عضو هیأت علمی درباره آینده نقش هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی بیان کرد: در حال حاضر برای اظهار نظر قطعی درباره جایگزینی هوش مصنوعی به‌جای انسان زود است، اما آنچه اکنون در سطح ملی و بین‌المللی مشاهده می‌شود، نگاه دوگانه به این فناوری است.

قانع افزود: هوش مصنوعی در شرایط فعلی بیشتر به‌عنوان یک دستیار پژوهشی مطرح است و نه جایگزین پژوهشگر؛ چراکه نقش تفکر انسانی در تمامی حوزه‌های علمی همچنان بسیار پررنگ و تعیین‌کننده است.

وی با توصیه به سردبیران نشریات علمی خاطرنشان کرد: نشریات باید به‌سمت استفاده از فناوری‌های نوظهور حرکت کنند، اما این حرکت باید آگاهانه باشد؛ سردبیران لازم است دانش و تخصص لازم را در این حوزه کسب کنند و در مدیریت نشریات خود بازنگری و چرخش عمیق ایجاد کنند.

این عضو هیأت علمی گفت: آشنایی با ظرفیت‌ها و محدودیت‌های هوش مصنوعی می‌تواند به نشریات کمک کند تا از آثار منفی احتمالی این فناوری بر انتشارات علمی جلوگیری کرده و از مزایای آن به‌درستی بهره‌مند شوند.

عضو هیأت علمی مؤسسه استنادی علوم جهان اسلام گفت: اگرچه استفاده از هوش مصنوعی در نشر علم اجتناب‌ناپذیر و شتابان است؛ اما این فناوری در نقش یک تسهیل‌گر ظاهر می‌شود و امکان جایگزینی با خلاقیت و نوآوری پژوهشگران را ندارد.

علی گزنی، عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت اطلاعات مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، در حاشیه دومین نشست تخصصی سردبیران نشریات علمی نمایه شده در wos و scopus، اظهار داشت: سیاست افزایش تعداد مجلات اسکوپوس بدون برنامه ریزی برای افزایش اثرگذاری استنادی آنها باعث کاهش رتبه دانشگاه‌ها در رتبه بندی‌های بین المللی خواهد شد.

با بیان اینکه هدف از برگزاری این کارگاه ارتقای کیفی نشریات علمی کشور و هم‌راستاسازی آن‌ها با استانداردها و الزامات روز نشر علمی در سطح بین‌المللی بود، اظهار کرد: نشریات علمی ایران سهم قابل توجهی در تولید علم کشور دارند و بخش مهمی از خروجی علمی ایران از مسیر این نشریات منتشر می‌شود؛ از این‌رو این نشست با هدف هدایت نشریات به سمت بهبود کیفیت، افزایش اثربخشی و آشنایی با تحولات جدید حوزه نشر علمی برگزار شد.

ارتقای کیفی نشریات و همگامی با نمایه‌های بین‌المللی

وی با اشاره به اینکه بسیاری از نشریات علمی کشور در حال حاضر در نمایه‌های معتبر بین‌المللی مانند اسکوپوس و آی‌اس‌آی و همچنین پایگاه‌هایی مانند آی‌اس‌سی نمایه شده‌اند، بیان کرد: این نشریات به سطح قابل قبولی از کیفیت رسیده‌اند، اما هدف این کارگاه آن بود که مسیر ارتقای بیشتر آن‌ها ترسیم شود تا بتوانند محتوای پژوهشی کشور را با کیفیت بالاتر و اثربخشی بیشتر در سطح بین‌المللی عرضه کنند.

این عضو هیأت علمی ادامه داد: این کارگاه با محوریت بهینه‌سازی فرآیندهای نشریات برگزار شد تا سردبیران و دست‌اندرکاران نشریات بتوانند جایگاه علمی خود را ارتقا دهند و با الزامات روز نشر علمی آشنا شوند.

هوش مصنوعی؛ فرصت‌ها، الزامات و ملاحظات اخلاقی

گزنی با اشاره به اینکه در بخش مهمی از این نشست به موضوع هوش مصنوعی پرداخته شد، تصریح کرد: سخنرانان مختلف بر این نکته تأکید داشتند که هوش مصنوعی مسیری اجتناب‌ناپذیر در دنیای امروز علم و فناوری است و جهان به سمت استفاده گسترده از این ابزارها حرکت می‌کند.

وی افزود: در این کارگاه به بایدها و نبایدهای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه نشریات علمی پرداخته شد؛ از جمله اینکه در چه بخش‌هایی می‌توان از مزایای هوش مصنوعی بهره برد، چگونه می‌توان کیفیت فرآیندهای نشر را ارتقا داد و در عین حال ملاحظات اخلاقی و علمی را مدنظر قرار داد.

این مقام مسئول با بیان اینکه پتانسیل‌های هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف نشر علمی مورد بررسی قرار گرفت، گفت: همچنین نگاه جامعه علمی جهانی به استفاده از هوش مصنوعی و چارچوب‌های حاکم بر آن در این نشست تشریح شد.

ارتباط کیفیت نشریات با رتبه دانشگاه‌ها و اقتصاد نشر

وی با اشاره به اینکه مقالات منتشرشده در نشریات علمی کشور تأثیر مستقیمی بر رتبه و جایگاه بین‌المللی دانشگاه‌ها دارند، خاطرنشان کرد: این تأثیر هم از منظر کمّی و هم از منظر کیفی قابل بررسی است. زمانی که درباره کیفیت و اثرگذاری صحبت می‌کنیم، موضوع استنادها به‌عنوان یک شاخص کلیدی مطرح می‌شود.

گزنی ادامه داد: افزایش استنادها نه‌تنها جایگاه علمی یک نشریه را ارتقا می‌دهد، بلکه بر ارزش اقتصادی آن نیز اثرگذار است. میزان هزینه پردازش مقاله که نشریات از نویسندگان دریافت می‌کنند، ارتباط مستقیمی با جایگاه بین‌المللی مجله دارد و این جایگاه عمدتاً بر اساس شاخص‌های استنادی تعیین می‌شود.

رویت‌پذیری علمی و نقش شبکه‌های اجتماعی

وی با بیان اینکه یکی از محورهای اصلی مطرح‌شده در این کارگاه، راهکارهای افزایش استناد بود، گفت: مهم‌ترین عامل در این زمینه، افزایش رویت‌پذیری یا دیده‌شدن نشریات و مقالات علمی است. شبکه‌های اجتماعی علمی و عمومی می‌توانند به‌عنوان بستری مؤثر در این مسیر عمل کنند.

این عضو هیأت علمی تأکید کرد: استفاده هدفمند از شبکه‌های اجتماعی به ما کمک می‌کند دستاوردهای علمی کشور را به جامعه جهانی معرفی کنیم و نشان دهیم در چه حوزه‌هایی فعال هستیم و چه تولیدات علمی‌ای داریم. این نمایانی علمی می‌تواند علاوه بر بهبود تصویر علم کشور در رسانه‌ها، به افزایش اثرگذاری استنادی، ارتقای رتبه دانشگاه‌ها و بهبود کارآمدی اقتصادی نشریات نیز کمک کند.

هوش مصنوعی جایگزین پژوهشگران می‌شود؟

گزنی در پاسخ به پرسشی درباره نگاه کلی به استفاده از هوش مصنوعی و احتمال جایگزینی آن با پژوهشگران، بیان کرد: جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده نشان می‌دهد که جهان به سمت استفاده گسترده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف حرکت می‌کند، اما میزان و حدود این استفاده همچنان محل بحث و گمانه‌زنی است.

وی گفت: آنچه در حال حاضر روشن است این است که هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از فرآیندها را سریع‌تر و کارآمدتر کند، اما خلق ایده، نوآوری و تولید دانش اصیل همچنان به نیروی انسانی وابسته است و دست‌کم در شرایط کنونی، نقش پژوهشگران قابل جایگزینی نیست.

هیچ ابزار هوش مصنوعی تشخیص صددرصدی ندارد

فرشید دانش عضو هیأت علمی مؤسسه استنادی جهان اسلام گفت: ابزارهای تشخیص استفاده از هوش مصنوعی در مقالات علمی هنوز به قطعیت نرسیده است و امکان تشخیص مطلق وجود ندارد.

دانش با اشاره به محورهای سخنرانی خود در دومین نشست سردبیران نشریات علمی وزارت عتف، اظهار کرد: تمرکز اصلی این نشست بر راهبردها و زیست‌بوم داوری مجلات علمی نمایه‌شده در پایگاه‌های اسکوپوس و وب آو ساینس بود.

وی با بیان اینکه در این سخنرانی، مدل‌های سنتی داوری و همچنین شیوه‌های نوین داوری علمی مورد بررسی قرار گرفت، افزود: تلاش شد بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده در سطح بین‌المللی، تحولات جدید حوزه داوری مجلات علمی تبیین شود.

پدیده سلب اعتبار و داوری‌های تقلبی در مجلات علمی

این عضو هیئت علمی با اشاره به اینکه یکی از محورهای مهم این نشست، بررسی پدیده «سلب اعتبار» یا بازپس‌گیری مقالات بود، تصریح کرد: در این بخش، به موضوع داوری‌های تقلبی یا آنچه در ادبیات علمی با عنوان «داوری همتای جعلی» شناخته می‌شود، پرداخته شد و پیامدهای اخلاقی و علمی این نوع تخلفات مورد بحث قرار گرفت.

دانش ادامه داد: در همین چارچوب، نتایج یک پژوهش بین‌المللی که دیدگاه‌ها و رفتارهای حدود پنج هزار پژوهشگر و دانشمند را در زمینه شیوه‌های داوری و نحوه استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند داوری و نگارش مقالات بررسی کرده بود، مورد ارزیابی قرار گرفت.

لزوم سیاست‌گذاری شفاف سردبیران برای استفاده از هوش مصنوعی

وی با تأکید بر نقش سردبیران و مدیران مسئول مجلات علمی بیان کرد: در بخش دیگر سخنرانی، جمع‌بندی مباحث بر این نکته متمرکز بود که سردبیران و مدیران مجلات باید سیاست‌گذاری‌های مشخص، شفاف و مبتنی بر اصول اخلاقی داشته باشند تا استفاده از هوش مصنوعی در مجلات به‌صورت صحیح و قانونی انجام شود.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه ابزارهای متنوعی در حوزه هوش مصنوعی برای نگارش مقاله، داوری مقالات و مدیریت مجلات علمی در دسترس است، خاطرنشان کرد: آنچه اهمیت دارد، شیوه استفاده از این ابزارها ست؛ چرا که در صورت عدم رعایت راهنماها و دستورالعمل‌های مشخص، استفاده نادرست از هوش مصنوعی می‌تواند مصداق تقلب علمی تلقی شود و در نهایت به سلب اعتبار مقاله منجر شود.

راهنماهای ملی برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی

دانش با بیان اینکه در صورت وقوع سلب اعتبار، مقاله از مجله و ناشر باز پس گرفته می‌شود و برچسب بازپس‌گیری به دلیل تخلف غیراخلاقی علمی ثبت خواهد شد، افزود: به همین دلیل، در سطوح مختلف از جمله وزارت عتف و وزارت بهداشت، راهنماها و دستورالعمل‌هایی در حال تدوین و ابلاغ است تا به اعضای هیئت علمی و پژوهشگران اعلام شود که تحت چه شرایطی و با استفاده از چه پلتفرم‌هایی می‌توانند از هوش مصنوعی بهره ببرند.

وی توضیح داد: برای مثال، پژوهشگران می‌توانند از ابزارهای هوش مصنوعی برای ارتقای زبان انگلیسی مقاله یا تهیه پیش‌نویس اولیه استفاده کنند، اما به هیچ عنوان مجاز نیستند هوش مصنوعی را به‌عنوان نویسنده مقاله معرفی کنند.

هوش مصنوعی نویسنده نیست، ابزار تسهیلگر است

این عضو هیئت علمی با اشاره به تجربه‌های اولیه استفاده از هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۲ بیان کرد: در آن مقطع، برخی مقالات در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر شد که در آن‌ها هوش مصنوعی به‌عنوان نویسنده معرفی شده بود، اما تمامی این مقالات به دلیل مغایرت با مقررات علمی بازپس‌گیری شدند.

دانش تأکید کرد: قوانین جدید تصریح می‌کنند که هوش مصنوعی صرفاً نقش تسهیلگر دارد، نه نویسنده، و پژوهشگران موظف‌اند استفاده از این ابزارها را در بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgment) یا روش‌شناسی (Methodology) مقاله به‌صورت شفاف اعلام کنند.

ضرورت تبیین مقررات برای همه مجلات علمی کشور

وی با بیان اینکه پدیده هوش مصنوعی هنوز سابقه‌ای کمتر از پنج سال دارد، گفت: در ایران نیز همچنان نیازمند تبیین و آموزش گسترده این قوانین هستیم و برگزاری نشست‌هایی از این دست باید در دانشگاه‌ها و برای انواع مجلات علمی، اعم از مجلات نمایه‌شده در اسکوپوس و وب آو ساینس، مجلات ISC، دانشگاه آزاد، پیام نور و حتی نشریات نوپا که هنوز در هیچ نمایه‌ای ثبت نشده‌اند، ادامه یابد.

دانش در پاسخ به پرسشی درباره امکان تشخیص استفاده از هوش مصنوعی در مقالات علمی اظهار کرد: ابزارهایی با عنوان «AI Detector» در سطح بین‌المللی وجود دارد، اما این ابزارها نیز دقت صددرصدی ندارند.

وی افزود: اگرچه متخصصان حوزه هوش مصنوعی با اتکا به تجربه و دانش خود ممکن است بتوانند تا حدی تشخیص دهند که متنی توسط انسان یا هوش مصنوعی تولید شده است، اما در نهایت، هیچ ابزار یا فردی نمی‌تواند با قطعیت کامل اعلام کند که یک مقاله حتماً با استفاده از هوش مصنوعی نوشته شده یا خیر، و تا این لحظه، راهکارهای موجود فاقد قطعیت هستند.

هوش مصنوعی همان مسیر کتابخانه‌ها را تکرار می‌کند؛ پیش‌بینی‌های افراطی محقق نشد

عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت اطلاعات مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، با اشاره به سابقه تخصصی خود در حوزه کتابداری و فعالیت در کتابخانه‌ها، اظهار کرد: در دهه‌های گذشته نیز پیش‌بینی‌هایی مشابه آنچه امروز درباره هوش مصنوعی مطرح می‌شود، درباره پایان کتابخانه‌ها وجود داشت.

وی با بیان اینکه در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی، مقاله‌ای منتشر شد که در آن پژوهشگری به نام «لنکستر» پیش‌بینی کرده بود سال ۲۰۰۰، پایان عصر کتابخانه‌ها خواهد بود و پس از آن دیگر کتابخانه‌ای در جهان وجود نخواهد داشت، افزود: اکنون در سال ۲۰۲۵ مشاهده می‌کنیم که نه‌تنها چنین اتفاقی رخ نداده، بلکه کتابخانه‌ها به‌طور مستمر در حال گسترش، توسعه و افزایش نقش‌آفرینی هستند.

هوش مصنوعی ساخته انسان است و جایگزین تفکر انسانی نمی‌شود

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی محصول طراحی و خلاقیت انسان است، تصریح کرد: هر میزان که این فناوری توسعه یابد، همچنان قادر نخواهد بود پیچیدگی‌های مغزی، فکری و قدرت تعقل انسان را به‌طور کامل بازآفرینی کند.

دانش با اشاره به محدودیت‌های ذاتی هوش مصنوعی بیان کرد: این فناوری می‌تواند در انجام محاسبات سنگین، برخی تحلیل‌ها و ترجمه‌ها مورد استفاده قرار گیرد، اما زمانی که وارد حوزه تحلیل‌های پیچیده می‌شویم، نیاز به تفکر انتقادی و تفکر خلاق داریم؛ توانمندی‌هایی که به‌صورت انحصاری متعلق به انسان هستند و هوش مصنوعی فاقد آن‌هاست.

هوش مصنوعی ابزار است، نه جایگزین انسان

وی خاطرنشان کرد: در نهایت، هر چقدر هوش مصنوعی پیشرفت کند، نقش آن تسهیل‌گری برای کار انسان است، نه جایگزینی انسان و نگاه افراطی به این فناوری می‌تواند منجر به برداشت‌های نادرست در سیاست‌گذاری علمی و پژوهشی شود.

عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت اطلاعات مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: همان‌گونه که کتابخانه‌ها با وجود تحولات فناورانه نه‌تنها از بین نرفتند بلکه تکامل یافتند، هوش مصنوعی نیز باید به‌عنوان ابزاری در خدمت اندیشه انسانی دیده شود، نه تهدیدی برای آن.

منبع: خبرگزاری مهر