پاشینیان: آیا زمان بازسازی روابط ترکیه و ارمنستان فرارسیده؟ نگاهی به چالش‌های بزرگ پیش‌رو

به گزارش گروه بین الملل نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، اظهارات نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان درباره روابط ایروان – آنکارا، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و جراید ترکیه پیدا کرد.

راز بیماری نادر ترانه علیدوستی که دست‌هایش را پیر کرد؛ ویتیلیگو چیست؟

چند روزنامه چاپ ترکیه به نقل از پاشینیان نوشتند: «زمان برداشتن گام‌های مشخص در روابط با ترکیه فرا رسیده است». این موضع پاشینیان در حال حاضر، خوش‌بینی محتاطانه‌ای را در آنکارا ایجاد کرده و بسیاری از ناظران سیاسی و اندیشکده‌های خارجی، عادیسازی کامل روباط طرفین را برای صلح منطقه‌ای حیاتی می‌دانند.

با این حال هنوز هم موانع و چالش‌های مهمی وجود دارند که نیاز به مذاکره دارد و دشوار است اگر بگوییم که برای ارتقای سطح روابط این دو کشور در سال 2026 میلادی، چشم‌انداز روشنی به وجود آمده است. 

نیکول پاشینیان در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرده که ترکیه و ارمنستان باید از گام‌های نمادین عبور کنند و دست به اقدام عملی بزنند. نخست وزیر ارمنستان، به این نیز اشاره کرده که ارمنستان و آمریکا، سندی را تهیه کرده‌اند که جزئیات استراتژیک مسیر موسوم به گذرگاه ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP) را تعریف ‌کند و کار میدانی از نیمه دوم سال 2026 به بعد، انجام شود.

پاشینیان از این موضوع خبر داده که در جریان احداث پروژه راه آهن، ایروان در حال کار بر روی تأمین زیرساخت‌ها در مرزها و نقاط گمرکی است و این تجهیزات در مرزهای ارمنستان-آذربایجان، ارمنستان-گرجستان، ارمنستان-ایران و ارمنستان-ترکیه نیز مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

پاشینیان ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک گام‌هایی برای توسعه تجارت دوجانبه بین ارمنستان و آذربایجان و تسهیل صادرات به آن کشور برداشته شود.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب حاکم این کشور اظهار امیدواری کرده بود که تا آغاز سال 2026 میلادی، اتفاقات مثبت و مهمی در روابط ترکیه – ارمنستان روی دهد. اما تحلیلگران مرتبط با حزب عدالت و توسعه بر این باورند که طرفین باید از نگرش خوشبینانه پرهیز کنند و به طور ویژه به این مساله نیز توجه کنند که چالش‌های آنکارا – ایروان، صرفاً مبتنی بر رویدادهای تاریخی نیست و پای منافع جمهوری آذربایجان نیز در میان است.

در مقابل، احزاب مخالف اردوغان از جمله حزب جمهوری خلق و حزب ملی گرای ایی پارتی، بر این باورند که در آغاز یک مسیر محتاطانه، گشایش‌های اقتصادی و فرهنگی با ارمنستان، می‌تواند مفید باشد. 

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که پاشینیان در این مسیر، با مخالفت نخبگان و نهادهای سنتی (به عنوان مثال، کلیسای حواری ارمنی) روبرو است که با دیده تردید یا خیانت به نارضایتی‌های تاریخی نگاه می‌کنند.

بنابراین تحولات داخلی می‌تواند سرمایه سیاسی او را برای دیپلماسی سختگیرانه تضعیف کند. در همین حال، نقش سنتی روسیه و منافع غرب، چشم‌انداز منطقه‌ای پیچیده‌ای را ایجاد می‌کند و تضمین حمایت پایدار و مشوق‌های قدرت‌های خارجی برای حفظ این روند مهم خواهد بود. در چنین شرایطی، حمایت غرب به‌ ویژه اتحادیه اروپا و آمریکا، موثر خواهد بود.

اگر مرز بین طرفین، به طور کامل باز شود، تجارت ارمنستان و ترکیه می‌تواند به 700 تا 800 میلیون دلار در سال افزایش یابد که افزایش قابل توجهی نسبت به جریان‌های فعلی است. البته این رقم، صرفاً تجارت اولیه را نشان می‌دهد، نه سرریزهای سرمایه‌گذاری گسترده‌تر را.

چشم‌انداز 2026 چه خواهد بود؟

ترکیه به طور رسمی عادی‌سازی روابط با ارمنستان را به عنوان بخشی از ثبات و اتصال منطقه‌ای گسترده‌تر مطرح می‌کند. مقامات ترکیه، از جمله هاکان فیدان، وزیر امور خارجه، تأکید کرده‌اند که ترکیه آماده است، پس از امضای توافق‌نامه نهایی صلح بین ارمنستان و آذربایجان، روابط را عادی‌سازی کند و این روند دوجانبه را به تلاش‌های صلح منطقه‌ای گره زده است.

این نکته نیز مهم است که سیاست‌گذاران ترکیه همچنین مزایای اقتصادی و ترانزیتی بالقوه‌ای را می‌بینند، از جمله افزایش پروازهای تجاری بین دو کشور و بحث در مورد زیرساخت‌های مرزی مانند خطوط ریلی و ارتباطات جاده‌ای.

اما برای طرف ارمنی، کار به همین آسانی پیش نخواهد رفت. مرور اجمالی سخنان پاشینیان در چند نشست داخلی و خارجی درباره روابط ایروان – آنکارا، نشان دهنده شکل‌گیری نوعی نگرش خوشبینانه است.

بر مبنای این نگرش، پیشرفت در روابط طرفین در سال 2026 محتمل است، اما این امر عمدتاً از طریق پروژه‌های اقتصادی و فنی خواهد بود. چرا که روند صلح با جمهوری آذربایجان برای به رسمیت شناختن دیپلماتیک و بازگشایی کامل مرزها تعیین‌کننده خواهد بود.

توافقات برای افزایش پروازهای مستقیم و بحث در مورد بازگشایی خطوط ریلی (به ویژه قارص- گیومری) نشان دهنده انگیزه‌های فراتر از دیپلماسی انتزاعی است. با این حال، انتظار می‌رود عادی‌سازی روابط به جای ناگهانی، تدریجی، محتاطانه و مرحله‌ای باشد.

پیش‌بینی می‌شود که اقدامات اولیه در سال 2026 بر حرکات نمادین، دیدارهای رسمی، گسترش مسیرهای هوایی و همکاری‌های اقتصادی فزاینده متمرکز باشد. اما توافق عمیق‌تر مانند بازگشایی کامل مرزها، روابط دیپلماتیک رسمی یا پروژه‌های زیرساختی بزرگ ترانزیتی می‌توانند به دلیل حساسیت‌های سیاسی در هر دو پایتخت و منطقه، زمان بیشتری طول بکشند. 

جراید نزدیک به آکپارتی یا حزب حاکم ترکیه، همه چیز را مثبت تلقی می‌کنند. ولی همه تحلیلگران و مفسران ترکیه‌ای در مورد عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان، دیدگاه همسان ندارند.

به عنوان مثال، سردار کوروجو از روزنامه نگاران مشهور می‌گوید: «عادی شدن این رابطه، هنوز هم مشروط به توافق صلح با آذربایجان است و پیشرفت اغلب در سطح بیانیه‌های دیپلماتیک باقی می‌ماند و نه در سطح تغییر اساسی و جدی. مسیر ارمنستان و ترکیه نمی‌تواند بدون توافقات منطقه‌ای گسترده‌تر به طور مستقل پیشرفت کند و دارای محدودیت‌های ساختاری است».

همچنین پایگاه خبری تحلیلی تی 24 ترکیه به این اشاره کرده «اگر در مسیر صلح با ارمنستان، باکو به یک باره و به هر دلیلی عقب‌نشینی کند، عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان نیز به بن‌بست می‌رسد».

سایر ناظران و تفسیرهای رسانه‌ای ترکیه نگرانی‌هایی را منعکس می‌کنند مبنی بر اینکه سیاست‌های داخلی هر دو طرف فاقد حمایت عمومی گسترده برای عادی‌سازی است و بدون صلح گسترده‌تر و حمایت عمومی، پیشرفت همچنان بوروکراتیک و نمادین خواهد بود. ولی در هر حال، عادی‌سازی می‌تواند به معماری صلح منطقه‌ای کمک کند و انگیزه‌های اقتصادی و دیپلماتیک را که آن را پایدار می‌کنند، پیوند دهد.

به باور برخی از ناظران سیاسی در ارمنستان، پروژه عادی‌سازی روابط با ترکیه و ارمنستان ارتباط نزدیکی با موضع سیاسی پاشینیان دارد. چرا که او خود را به عنوان یک رهبر اهل تغییر و عمل‌گرا معرفی کرده که به دنبال پایان دادن به انزوای طولانی مدت ارمنستان و ایجاد فرصت‌های اقتصادی است.

این در حالی است که سرمایه سیاسی پاشینیان هم به شوک‌های داخلی کوتاه‌مدت (اعتراضات، نارضایتی اقتصادی) و هم به اقدامات استراتژیک بلندمدت (اصلاحات، ابتکارات سیاست خارجی) حساس است.

عادی‌سازی موفقیت‌آمیز روابط قبل از انتخابات یا بحران‌های سیاسی می‌تواند پایگاه او را تقویت کند. برعکس، اگر عادی‌سازی متوقف یا بحث‌برانگیز شود، می‌تواند به جناح‌های مخالف برای به چالش کشیدن رهبری او اهرم فشار و کارتِ برنده بدهد.

بنابراین بعید نیست که جانشین نخبگان سنتی یا اپوزیسیون می‌تواند موضعی محتاطانه‌تر یا ملی‌گرایانه‌تر نسبت به ترکیه اتخاذ کند. اما مشاورین پاشینیان بر این باورند که حتی در صورت کنار رفتن او رابطه با ترکیه تغییر خواهد کرد. چرا که عادی‌سازی، یک اقدام بوروکراتیک و رویه‌ای است که از خطوط هوایی، گمرک و تسهیل تجارت گرفته تا حوزه‌های دیگر را در بر خواهد گرفت.

در بخش بعدی گزارش، به این می‌پردازیم که تحلیلگران و اندیشکده‌های خارجی، چه نگرشی به این موضوع دارند و چه چالش‌ها و موانع عمده‌ای بر سر راه آنکارا و ایروان است.
ادامه دارد….

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم