هوش مصنوعی چگونه به تهدیدی برای توانمندی‌های ذهنی و عاطفی کودکان تبدیل می‌شود؟

بهنام زنگی پژوهشگر و آموزشگر صنایع فرهنگی، در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره اسباب بازی‌های هوش مصنوعی گفت: تحول، اجتناب‌ناپذیر است. فناوری‌ها هر روز محصولات جدیدی در اختیار ما قرار می‌دهند و قلمرو فناوری در صنعت بازی و سرگرمی نیز به سرعت در حال توسعه است. اما مسئله می‏‌تواند جنبه‏ های فرهنگی و تربیتی بازی‌‏ها را تحت‌‏الشعاع قراردهد. برای مواجه‌ای هوشمندانه با محصولات و فرآیندهای جدید، ما نباید صرفاً منتظر بمانیم تا این محصولات تجربه شوند و سپس عوارض‌شان مشخص یا آثار سوء احتمالی آن‏ها پس از ابتلا بر ما آشکار شود.

راز بیماری نادر ترانه علیدوستی که دست‌هایش را پیر کرد؛ ویتیلیگو چیست؟

وی افزود: تغییراتی که از طریق بازی می تواند در کودکان و نوجوانان بروز کند اساساً در طول زمان مشخص می شود در زمان نیاز است که ما با ورود گسترده محصولات به بازار، پاسخ علمی و دقیقی در باره تأثیرات قابل اثبات و اندازه‌گیری سازنده یا مخرب آن‏ها داشته باشیم‌.

این پژوهشگر گفت: آثار بازی و سرگرمی بر روی افراد، نتیجه ذاتی شده است و در طول زمان شکل می‌‏گیرد. بنابراین، تجربه‏ زیسته یا مطالعات تجربی باید به کمک مطالعات تحلیلی بیایند تا بتوان در باره مخرب یا سازنده بودن بازی‌‏ها به صورت علمی نظر داد. ‌ اما باید توجه کرد که سرمایه‏‌های نسلی که در استفاده از فناوری‌‏های نوین و بازی‏‌ها و سرگرمی‌‏های چندرسانه‏‌ای تربیت می شوند و شکل می‏‌گیرند، بسیار ارزشمندتر از آن هستند که در حوزه‌ای مانند صنعت بازی و سرگرمی منتظر آن بمانیم که ابتدا تحت تأثیر قرار بگیرند و سپس برای آن ها چاره‌جویی کنیم.

وی ادامه داد: کارشناسان علوم شناختی باید مطالعه کنند که یک اسباب‌بازی با فناوری‌های چندرسانه‌‏ای جدید چه تأثیری بر توانمندی‌های شناختی کودک می‌گذارد. متخصصان علوم تربیتی و رشد نیز باید تأثیر آن بر روند تربیت و پرورش کودک را بررسی کنند. این یک کار چندبعدی و بین‌رشته‌ای است و در مورد فرهنگ و علوم انسان‌‏شناسی نیز صدق می‌‏کند.

هر فناوری یا اسباب‌بازی جدید بتواند توانمندی‌های فرد را تقویت کند، مفید است

این کارشناس و مدرس دانشگاه گفت: هر فناوری یا اسباب‌بازی جدید، اگر بتواند توانمندی‌های فرد را تقویت کند، طبیعتاً مفید است. اما اگر نتواند، یا سازوکارها و امکاناتی برای جایگزینی توانمندی‌‏های ذهنی و فیزیکی فرد ارائه کند، به مرور زمان بخشی از توانمندی‌های فردی را وابسته و ضعیف خواهد ساخت و بلااستفاده خواهد کرد. این روند می‏‌تواند معیاری برای تشخیص بازی‌‏ها یا اسباب‌‏بازی‌‏های مضر باشد. مثال ساده آن، وابستگی به ماشین‌حساب برای چهار عمل اصلی است که می‌تواند به مرور، توانایی محاسبات ذهنی را تضعیف کند. اسباب‌بازی‌های جدید هم از این قاعده مستثنی نیستند. اگر یک وسیله یا فرآیند، توانمندی‌های ذهنی، عاطفی یا اجتماعی کودک را تحت‌الشعاع قرار دهد، در بلندمدت آثار مخرب خواهد داشت.

وی افزود: در دنیای امروز که خانواده‌ها اغلب تک‌فرزند هستند، این خطر بیشتر احساس می‌شود. بازی‌هایی که عمدتاً به دلیل توسعه فناوری‌ها ماهیتی فردی پیدا کرده‌اند یا با در آن‌ها بازی با افراد مجازی یا ناشناس انجام می‌شود، مهارت اجتماعی شدن کودک را به مخاطره می‌اندازند. در حالی که، بازی‌‏ها باید فرصتی برای مشارکت‌‏پذیری و فراگیری تعاملات بین فردی باشند. این خطر درباره فناوری‌های حوزه بازی وجود دارد که اگر اسباب‌بازی‌ داشته باشیم که از طریق فناوری‌‏های چندرسانه‌‏ای و دیجیتال تا حد ممکن پاسخگوی نیازهای عاطفی او باشد یا جایگزینی برای روابط و مسیرهای عاطفی او شود، تغییرات در عواطف و رفتارهای حسی کودک نگران کننده خواهد بود.

زنگی گفت: کودک باید ارتباط را با خانواده، همسالان و انسان‌های واقعی تمرین کند و این مهارت به شکل مطلوب از طریق ابزار یا ماشین قابل دستیابی نیست، چون آن کیفیت و غنای ارتباط واقعی را نخواهد داشت. این می‌تواند توانمندی‌های عاطفی و روابط واقعی کودک را تحت تأثیر منفی قرار دهد.

وی یادآور شد: بسیاری از کارشناسان معتقدند حتی اسباب‌بازی‌های فعلی (غیرهوش‌مصنوعی) ممکن است با محدود کردن تحرک فیزیکی کودک به او ضرر برسانند. ورود هوش مصنوعی به این عرصه، اگر بدون مطالعه باشد، می‌تواند چالش‌ها را پیچیده‌تر کند. البته این به معنای نادیده گرفتن جنبه‌های مثبت نیست. برخی بازی‌های دیجیتال می‌توانند به تقویت سرعت انتقال یا دیگر توانمندی‌های شناختی کمک کنند، اما شرط آن، «تناسب با رشد کودک» و «مطالعه دقیق» پی‏آمدهای درازمدت آن است.

این مدیر فرهنگی گفت: در علوم تجربی، وقتی دارو یا روش درمانی جدیدی ابداع می‌شود، پس از آزمایش و پایش نتایج و عوارض، در مورد آن قضاوت می‌شود. برای اسباب‌بازی‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین نیز باید چنین روالی منظور شود. باید در گذر زمان، نتایج مثبت و منفی به دقت پایش و اندازه‌گیری شود تا بتوان آن را مدیریت کرد.

فناوری‌های حوزه سرگرمی و اسباب‌بازی، در هدایت اجتماعی و تربیت نسل آینده بسیار مؤثر هستند

وی افزود: بسیاری از بازی‌ها و ابزارهای جدید، به شکل غیرمنتظره‌ای زندگی جمعی و خانوادگی ما را تحت تأثیر قرار داده‌اند. این فناوری‌ها گاهی مردم را از هم دور می‌کنند. در گذشته، حتی در جمع‌های عمومی، ارتباط و گفت‌وگوی صمیمی بین افراد بیشتر بود. مهمانی‌ها و آیین‌های جمعی، فرصتی برای تمرین مشارکت و کار گروهی بودند و حتی بازی‏‌های ایرانی نیز عمدتاً ماهیتی جمعی داشتند. امروزه این سازوکارهای مهم جمعی به شدت تحت تأثیر فضای مجازی و فردگرایی ناشی از برخی فناوری‌ها قرار گرفته‌اند و فضای به اشتراک گذاری تعلقات و خاطرات مشترک ما محدود شده است.

زنگی گفت: پیشنهاد من این است که دستگاه‌های فرهنگی کشور باید به عنوان یک اصل مهم، این نکته را در نظر داشته باشند که فناوری‌های حوزه سرگرمی و اسباب‌بازی، در هدایت اجتماعی و تربیت نسل آینده بسیار مؤثر هستند. پذیرش این مسئله ما را مجاب می‌‏کند که پیش از بروز ناهنجاری‌های تربیتی در کودکان و نوجوانان، نسبت به مدیریت آن چاره جویی و اقدام کنیم.

وی یادآور شد: هر بازی یا اسباب‌بازی جدیدی که وارد بازار می‌شود یا در داخل تولید می‌شود، باید به روش علمی و با مشارکت متخصصان ذیربط مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد. نگاه نباید صرفاً مبتنی بر سانسور یا ممیزی محدودکننده باشد. گاهی امکان دارد یک بازی با اندکی اصلاح، از جنبه‏ منفی خارج شده و به یک ابزار سازنده تبدیل شود.

این پژوهشگر گفت: با توجه به این که جامعه به هر حال به هر طریقی به محصولات و فناوری‏‌های نوین دسترسی خواهد یافت، بهتر است راه‌کاری منطقی، علمی و نظارت‌شده برای مهار آثار مخرب این فناوری‏‌ها در زمینه بازی و اسباب‏‌بازی پیدا کنیم تا هم نیاز کاربر و مصرف کننده برآورده شود و هم آثار آن در طول زمان تحت مدیریت و مراقبت باشد.

منبع: خبرگزاری مهر