چگونه علامه طباطبایی عقلانیت را از تک‌بعدی بودن نجات داد؟

به گزارش گروه حوزه و روحانیت نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ابراهیمی‌پور، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره)، در هم‌اندیشی «ابعاد نظریه اجتماعی علامه طباطبایی» با تشریح دیدگاه‌های ایشان درباره کنش انسانی گفت: سنت فکری اسلامی مدلی از تحلیل رفتار انسان در اختیار دارد که می‌تواند هم عمق نظری بیشتری نسبت به الگوهای رایج غربی ارائه کند و هم توان تحلیلی عملیاتی‌تر برای جامعه اسلامی فراهم آورد.

عکس | تهران‌گردی امیر عابدزاده و خواهرش در تهران

وی افزود: علامه طباطبایی با تقسیم حکمت به نظری و عملی و تأکید بر وابستگی حکمت عملی به اراده و آگاهی انسان، افق تازه‌ای برای علوم اجتماعی اسلامی گشود. این نگاه، نه صرفاً بر تبیین علّی رفتارها، بلکه بر نسبت اراده، معرفت و شرایط اجتماعی تمرکز دارد و از این رهگذر، نقشه‌ای شش‌بخشی از رفتارهای انسانی ترسیم می‌کند.

ابراهیمی‌پور توضیح داد: در این تقسیم‌بندی، رفتارهای انسانی در شش دسته اختیاری، اکراهی، اضطراری، عاطفی، عادتی و ملکه قرار می‌گیرند. رفتار اختیاری تصمیم‌های آگاهانه پس از سنجش و کشمکش درونی است؛ رفتار اکراهی اعمالی است برخلاف میل شخص و تحت فشار بیرونی؛ رفتار اضطراری ناشی از محدودیت امکانات و شرایط است؛ رفتار عاطفی از هیجانات لحظه‌ای سرچشمه می‌گیرد؛ رفتار عادتی حاصل تکرار و جامعه‌پذیری غیرآگاهانه است؛ و رفتار ملکه به عادت‌هایی اشاره دارد که به گوهر نفس پیوسته و حتی پس از مرگ نیز از انسان جدا نمی‌شوند.

وی تأکید کرد: این جدول‌بندی صرفاً یک دسته‌بندی نظری نیست، بلکه قابلیت پیش‌بینی رفتار اجتماعی را نیز دارد. به عنوان نمونه، هر چه سهم رفتارهای اکراهی و اضطراری در یک پدیده بیشتر باشد، امکان تغییر آن در آینده بالاتر خواهد بود؛ در مقابل، اگر پدیده‌ای به سطح ملکه یا عادت تثبیت‌شده برسد، تغییر آن دشوار و پرهزینه خواهد شد.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: این مدل ضربه‌ای مستقیم به تصویر تک‌لایه‌ای عقلانیت در نظریه‌های مدرن وارد می‌کند. در حالی که ماکس وبر کنش عقلانی معطوف به هدف را در برابر کنش عاطفی یا سنتی قرار می‌دهد، علامه طباطبایی با افزودن لایه‌های اکراه، اضطرار و ملکه، نقشه دقیق‌تری از رفتار اجتماعی ارائه می‌دهد که قابلیت کاربست فرهنگی و دینی در جامعه ایرانی-اسلامی دارد.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم