راز خطرناک مصرف خودسرانه ویتامین‌ها که نمی‌دانستید!

طبق تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‎ها، به طور میانگین در کشور ما و در کل دنیا ۴۰ درصد افراد هر روز یک نوع از مکمل‎ را استفاده می‌‎کنند که در بسیاری از مواقع مصرف آن ضرورتی ندارد.

دسترسی آسان به مکمل‌های غذایی، تبلیغات گسترده در شبکه‌های اجتماعی و باورهای اشتباه درباره بی‌ضرر بودن ویتامین‌ها باعث شده بسیاری از افراد بدون مشورت با پزشک، به‌طور روزانه انواع مکمل‌های ویتامین را مصرف کنند.

عوارض مصرف خودسرانه ویتامین‎ها به‌ویژه آن دسته که محلول در چربی هستند اگر طولانی‌مدت مصرف شوند، می‎تواند منجر به مسمومیت و آسیب‌های کبدی و کلیوی شود.

به گفته متخصصان تداخل دارویی یکی از مشکلات شایع در مصرف مکمل‌های خودسرانه است. افرادی که چند دارو به‌صورت هم‌زمان مصرف می‌کنند، مثل داروهای قلب، فشار خون، دیابت، بیشتر در معرض تداخل دارویی با ویتامین‌ها قرار دارند. 

بیشتر مردم می‎توانند مواد مغذی، ویتامین‎ها و مواد معدنی مورد نیازشان را از طریق مواد غذایی مناسب دریافت کنند.

مرتضی دارایی متخصص بیماری‎های داخلی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون فرهنگی و دانشجویی مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) با بیان اینکه فصل سرما و شروع بیماری‎های فصلی باعث می‎شود تا مردم به سمت مصرف قرص‎های ویتامین و داروها و آمپول‎های تقویتی بروند، می‎گوید: «اغلب افراد وقتی دچار ضعف و بی‎حالی می‎شوند به توصیه دوست و آشنا به سراغ مکمل‌ها می‎روند بدون اینکه آگاه باشند علت ضعف و بی‎حالی بسیار متنوع است و پزشک با معاینه و شرح حال بیمار می‎تواند دلایل این وضعیت فرد را متوجه شود؛

مثلاً ضعف و بی‌حالی از کم‎خونی او ناشی می‎شود، یا اینکه فرد دچار کم‎کاری تیروئید یا نارسایی کبد و کلیه است. حالا اگر فرد خودسرانه مکمل‎هایی را که به شکل قرص و آمپول هستند، مصرف کند، نه تنها کمکی به وضعیت خود نکرده حتی ممکن است باعث پنهان شدن بیماری‎اش شود. نکته بعدی این است که برخی از داروهایی که افراد مصرف می‎کنند، می‌تواند کمبود ویتامین ایجاد کند؛ مثلاً دارویی که برای درمان رماتیسم مفصلی استفاده می‎شود، می‎تواند کمبود اسید فولیک ایجاد کند.» 

افزایش آنزیم‎های کبدی با مصرف خودسرانه ویتامین

در بیشتر موارد اصلاً نیازی نیست افراد به دلیل احساس ضعف به سمت مصرف قرص ویتامین یا تزریق آمپول بروند. این متخصص بیماری‎های داخلی با بیان اینکه افراد تصور می‎کنند مصرف ویتامین‎ها بی‎ضرر است، می‎گوید: «یکی از معضلاتی در دسترس بودن داروها و آمپول‎های تزریقی است. اگر در انواع ویتامین‎ها تقسیم‌بندی داشته باشیم، ویتامین‌ها به دو شکل محلول در آب و محلول در چربی هستند.

ویتامین‎هایی مثل A، D، E و K ویتامین‌های محلول در چربی هستند، چون راه دفعشان از بدن با ویتامین‎های محلول در آب متفاوت است، برای پزشکان مهم است که به دوز مسمومیت نرسد. یعنی اگر فردی خودسرانه، دائم ویتامین D تزریق کند، خیلی سریع مستعد مسمومیت خواهد شد. این موضوع درباره مابقی ویتامین‎ها هم صدق می‎کند. فرقی ندارد ویتامین محلول در آب باشد یا چربی، این تصور که هیچ ضرری ندارند، اصلاً صحیح نیست.» 

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه تزریق دارو می‎تواند عوارض به همراه داشته باشد، توضیح می‎دهد: «هر دارویی که وارد بدن می‎شود، ممکن است در محل تزریق لخته ایجاد کند یا عوارض آلرژیک نشان بدهد، همچنین می‎تواند باعث عوارض پوستی و گوارشی شود. حتی ممکن است، باعث افزایش آنزیم‎های کبدی در بدن شود. از طرفی اگر افراد طولانی مدت از این ویتامین‎های محلول در آب استفاده کنند، باز هم عوارض خاص خودش را دارد.

مثلاً آمپول ویتامین B کمپلکس که ترکیبی از انواع ویتامین B است، یا نوروبیون ترکیبی از چند ویتامینB است که می‌تواند عوارضی منجر به گزگز دست و پا یا حتی خواب آلودگی ناشی از ویتامین شود یا درصورت مصرف طولانی مدت حتی ممکن است فرد را دچار کبد چرب کند. همچنین اگر فردی داروی خاصی مصرف می‌کند، ویتامین‌ها می‎توانند تداخل دارویی ایجاد کنند.» 

به گفته او اگر فردی رژیم سالم و متنوع داشته باشد و انواع مختلفی از سبزیجات، میوه‌جات و مواد غذایی را مصرف کند تقریباً هیچ وقت مستعد کمبود هیچ ویتامینی نخواهد شد. بنابراین اینکه تصور کنیم با آمپول تقویتی بیماری‎ بهبود پیدا می‌کند یا دیگر بیمار نمی‎شویم، تفکر اشتباهی است. 

مصرف کتورولاک و خونریزی گوارش

دکتر دارایی در مورد تزریق کتورولاک یا دگزامتازون می‎گوید: «کتورولاک مسکن غیراستروئیدی است و مهم‌ترین عوارض این داروها خونریزی‌های گوارشی، زخم گوارشی و عوارض کلیوی است. اینکه با کمی احساس درد آمپول مسکن تزریق کنیم، اصلاً درست نیست. داروی بعدی که معمولاً سرخود مصرف می‎شود، داروهای پروتونی مثل دگزامتازون است.

داروها همان قدر که می‎توانند دردی را درمان کنند در صورت استفاده نادرست، عوارض جدی ایجاد می‎کنند. اغلب افراد می‎دانند که تزریق این دارو می‎تواند منجر به پوکی استخوان، خونریزی گوارشی، ریسک شکستگی استخوان و کمبود ویتامین دی در بدن شود. بنابراین پزشکان فقط در مواردی بسیار ویژه از عفونت‌های ویروسی که منجر به کاهش اکسیژن خون شود، این دارو را تجویز می‎کنند.

همچنین تزریق این دارو در بیماری مثل آنفلوانزا ریسک عفونت‎ را بالا می‎برد و بسیار خطرناک است. بنابراین تجویز این دارو فقط باید طبق موازین علمی انجام شود و مصرف خودسرانه عوارض جدی را برای بیماران می‎تواند ایجاد کند.» 

سیاه شدن سر استخوان با تزریق دگزامتازون

با وجود خطرات تزریق خودسرانه آمپولی مثل دگزامتازون، بعضی از سالن‎های زیبایی هنگامی که می‎خواهند برای فردی میکاپ (آرایش صورت) انجام دهند، به او می‎گویند، برای اینکه چشم‎هایش دچار حساسیت نشود، شب قبل دگزامتازون تزریق کند.

این متخصص داخلی در این باره توضیح می‎دهد: «هر دارویی عوارض خاص خودش را دارد. از عوارض پوستی گرفته تا افزایش قند خون. برای کنترل علائم حساسیت، داروهایی ایمن‎تری داریم. مثل انواع آنتی‌هیستامین‎ها، سیتریزین، لوراتادین و… این داروها همان کار را انجام می‎دهند. اگر تزریق این نوع آمپول عادت شود، عوارض جدی و طولانی‌مدت به همراه دارد. دیده شده، برخی عوارض تزریق دگزامتازون حتی با یکبار تزریق هم ایجاد می‎شود، مثل سیاه شدن سراستخوان که دردهای بسیار شدیدی برای فرد به همراه دارد. دراین نوع بیماری گاهی درمان به تغییر مفصل هم کشیده می‎شود.» 

او درباره تزریق دو دارو که به نوعی مکمل غذایی محسوب می‎شوند هم می‎گوید: «داروی بیوتین و بپانتین از خانواده ویتامین B بوده و صرفاً یک مکمل هستند. اگر کسی رژیم طبیعی و سالم داشته باشد، واقعاً نیازی به تزریق این داروها نیست چون مصرف این داروها در موارد خاص است.

مثلاً فردی تحمل خوردن غذا برای طولانی مدت ندارد-عدم تحمل غذایی- یا زنی که باردار است و دائم تهوع و استفراغ دارد، ممکن است، مستعد کمبود ویتامین‌های B شود. یا افرادی که بیماری‎های خودایمنی دارند و ممکن است، دچار کمبود ویتامین B۱۲ شوند با تجویز پزشک از این داروها استفاده می‎کنند. در غیر این صورت اصلاً توصیه نمی‌شود کسی فقط به دلیل ریزش مو از این داروها مصرف کند چون ریزش مو دلایل متعددی دارد که باید توسط متخصص بررسی شود و مصرف خودسرانه داروها کمکی به افراد نمی‎کند.»