چرا مدیریت دانش در فقه معاصر حوزه انقلابی ضروری‌تر از همیشه است؟

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ذبیح‌الله نعیمیان، مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه و روحانیت نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، درباره روند نظام‌مندسازی دروس فقه معاصر در حوزه علمیه گفت: تجربه رشد دانش‌های متنوع در حوزه‌های علمیه جای تأمل دارد از جمله شکل‌گیری و توسعه گرایش‌های فقهی که در دوران معاصر در حوزه‌های علمیه شیعه رخدادهای مبارکی را پیرامون آن شاهد بوده‌ایم.

عکس | تهران‌گردی امیر عابدزاده و خواهرش در تهران

وی افزود: اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی، بزرگانی همچون آیت‌الله گلپایگانی درس مکاسب را تعطیل کرده و برای پاسخ به نیازهای نظام، فقه القضا برگزار می‌کنند یا پیش از آن آیت‌الله خویی در عراق وقتی می‌بیند شیعیان لبنان جایگاه حقوقی مناسبی پیدا کرده‌اند و محکمه قضا به دست‌شان رسیده است، فقه القضا می‌گوید، حاکی از تطور تدریجی و بایسته و شایسته حوزه‌های علمیه شیعه است که خود را در خدمت نیازهای جامعه و حکومت اسلامی می‌دیدند. امروز نیز تأکید امام و رهبر معظم انقلاب (به مثابه فقهای زمامدار) از درون حاکمیت، لبیکی است نسبت به پاسخ‌گویی به نیازها و ضرورت‌ها.

حجت‌الاسلام والمسلمین نعیمیان با تأکید براینکه برای این پاسخ‌گویی، لازم است قدرت و ظرفیت دانش‌های اسلامی روز به روز ارتقا یابد، تصریح کرد: در این جهت برخی تجارب را باید اشاره کنیم که بدانیم اقتضای نیازها چیست؛ در نظام اجرایی موجود در جامعه، بخشی پرسش‌ها مربوط به مسائل فقهی اقتصاد است بنابراین ایجاب کرده است که حوزه بخشی از نیرو و ظرفیت خود را به این عرصه سوق دهد و به این ترتیب فقه الاقتصاد و رشته‌های اقتصادی در مؤسساتی مثل امام خمینی رونق گرفته است.

 استاد حوزه علمیه قم با اشاره به ارائه دروس و رساله‌های فقه سیاست، فقه حکومت، فقه الولایة و … از پیش از انقلاب اسلامی توسط علمای بزرگ افزود: در سال‌های اخیر نیز، گرایش رسمی سطح چهار در رشته‌های فقه حکومت، فقه اخلاق، عبادات، تربیت و سایر علوم انسانی با رویکرد علوم اسلامی راه‌اندازی شده و فقه‌های متناظر با این موضوعات هم در سال‌های اخیر رونق گرفته است.

راه‌های موجود در نظام درسی برای تحصیل در فقه معاصر

وی دفتر فقه معاصر حوزه را، عهده‌دار پیگیری تک‌درس‌های خارج، کمک به اساتید و کمک به تدوین دروس آنها پیرامون انواع فقه‌های مضاف (مثل بورس و بانکداری و…) دانست و گفت: در مجموع در نظام درسی، دو قالب برای پیگیری فقه‌های مضاف معاصر وجود دارد؛ تک‌درس‌های خارج و گرایش‌های فقه مضاف در سطوح چهار که البته در درختواره حوزه، پیش‌بینی شده است که افزون بر سطح چهار، سطح پنج نیز در برخی رشته‌ها مثل فقه پزشکی، فقه خانواده، فقه اقتصاد، فقه القضا و …راه‌اندازی شود.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) با اشاره به دو دوره برگزاری فقه حکومت، فقه تربیت و فقه حقوق و مالکیت فکری در این مؤسسه و فقه اقتصاد، سیاست و پزشکی در مرکز جامع آیت‌الله اراکی ابراز کرد: پیش‌نیاز دروس خارج فقه معاصر، دروس علوم انسانی و نیز فقهی متناسب با آن است لذا قالب جدیدی با عنوان گرایشات فقه معاصر در 16 حوزه دانشی شکل گرفت که در این بین فقه و اصول از سطح چهار و سایر حوزه‌های دانشی از سطح سه شروع می‌شود و هر یک از مؤسسات و مدارس عالی فقهی می‌توانند با اخذ مجوز، این گرایشات را ارائه دهند.

الگوی پیشنهادی برای گرایش‌های فقهی جدید

حجت‌الاسلام نعیمیان با اشاره به تجربه مؤسسه امام رضا(ع) در طراحی رشته‌گرایش فقه تقنین و قانون‌گذاری، افزود: در هر یک از رشته‌گرایشات فقهی، یک الگو پیشنهاد می‌کنیم؛ نخست آنکه علوم انسانی متناسب با آن رشته با رویکرد موضوع‌شناسی در طراحی‌ها لحاظ شود (اقتباس به قدر نیاز) چون هر یک از این دانش‌ها وظایف و رسالت‌های خاص خود را دارند و قرار نیست طلبه، متخصص علوم انسانی شود و صرفا دروس مرتبط به موضوع‌شناسی کفایت می‌کند.

وی ادامه داد: فلسفه علوم انسانی یا تجربی متناسب با بحث، فلسفه فقه آن قسمت، فقه روش استنباط در سطوح مختلف، تطبیق قواعد عمومی و مشترک و فراگیر در کل فقه بر هر یک از حیطه‌های فقهی مضاف و جدید، قواعد مربوط به هریک از این زمینه‌ها که اغلب باید تولید شود و نیز فقه حکمرانی در هر یک، از دیگر موارد لازم در الگوی پیشنهادی است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه لیست بلندی از سی عنوان رشته‌گرایش جدید (از جمله فقه فرهنگ، فقه استاندارد، فقه تأمین اجتماعی، فقه زیست‌فناوری، فقه اطلاعات و امنیت، فقه هوش مصنوعی و…) در سطح چهار و پنج تکمیل کرده و به حوزه پیشنهاد داده‌ایم، به چالش‌های تحقق آنها اشاره و اظهار کرد: برای پرداختن به فقه‌های جدید هم متن نداریم و هم طلبه روش فقاهت در این ابواب جدید را نمی‌داند؛ از این رو دو سه مؤسسه حوزوی تا چهار سال فقه عمومی برای طلاب در نظر گرفته‌اند؛ ولی به این بهانه‌ها نمی‌شود کار را کلا رها کرد؛ مثلا می‌شود سراغ شورای نگهبان رفت که سال‌هاست دارد فقه قانونگذاری را کار می‌کند و داشته‌هایش را به درس خارج آورد.

عرصه‌های وسیع پیش روی طلاب علاقمند به فقه معاصر

حجت‌الاسلام نعیمیان با تأکید براینکه حوزه، عهده‌دار بررسی احکام الله و استنباط آنها از منابع فقهی است و این‌طور نیست که از خودش تولید حکم کند، به طلاب یادآور شد: اگر برای خدمت به جامعه اسلامی وارد حوزه شده‌اید، باید عرصه‌های مختلف را ببینید؛ مثلا اگر طلبه‌ای تخصص ورزشی دارد، به سمت فقه ورزش و سلامت حرکت کند. در فقه‌ورزی، فقه‌آموزی، فقه‌اندیشی و فقه‌پژوهی عرصه‌های وسیعی در برابر شماست که می‌توانید مسیر علقه‌های خود را در این عرصه‌ها به حرکت بیندازید.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) همچنین از اساتید حوزه خواست تا بخشی از فرصت خود را به فقه‌های تخصصی و مطالعات مسأله‌شناسی و موضوع‌شناسی آنها اختصاص دهند و گفت: طراحان دانش و سیاست‌گذاران رشته‌ها نیز باید مدیریت دانش در حوزه را به عهده گیرند تا طلاب منطق طراحی دانش و اینکه چرا و با چه انگیزه‌ای باید فقه معاصر بخوانند را، بدانند و بتوانند انتخاب کنند که آینده دانشی خود را در کدام حیطه قرار دهند.

وی همچنین از پژوهشگران خواست ضمن بهره‌گیری از فقه سنتی، به صورت تخصصی بر یک یا دو بخش از آن متمرکز شوند و خاطرنشان کرد: بدین منظور نیازمند پژوهشکده‌های فقهی هستیم که پژوهش‌های مورد نیاز نظام را پوشش دهد و برای هر قسمت چند فقیه ممهّز از حوزه‌های علمیه مختلف اختصاص دهد و این بدون حمایت مالی، معنوی و دانشی میسر نیست زیرا مانند قدیم نمی‌شود یک نفر به تنهایی چهل جلد کتاب بنویسد و به تشخیص و پژوهش فردی اکتفا کنیم چنانکه تفسیر نمونه یا موسوعه‌های فقهی موجود به همین طریق کار گروهی تدوین شده‌اند.

حجت‌الاسلام نعیمیان با اشاره به اهمیت همراهی هر دو بُعد تعریف منطق دانش و آماده‌سازی زیرساخت‌های پژوهشی در امر مدیریت دانش گفت: تا این مهم اتفاق نیفتد، نیازهای جامعه توسط حوزه پوشش داده نخواهد شد؛ افراط در رویکرد تدریس‌محوری و پژوهش‌پرهیزی، مانع تقویت رشته‌های جدید است.

خبرنگار: زهرا شریعتی

انتهای پیام/‌‌‌

منبع: خبرگزاری تسنیم