شهربانو صفری؛ بانویی که سکوت تاریخ را با آموزش دینی زنان شکست

نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – زهرا پرنیا: در آستانه میلاد امام محمدباقر (ع) و همزمان با بلندترین شب سال محفلی خبری در رشت رنگ و بویی متفاوت به خود گرفت؛ نشستی که نه فقط یک یادبود، بلکه فرصتی برای بازخوانی زندگی و مجاهدت‌های بانویی از خطه گیلان بود که نامش با آموزش، آگاهی و مقاومت گره خورده است؛ «شهربانو صفری».

عکس | تهران‌گردی امیر عابدزاده و خواهرش در تهران

بانویی متولد سال ۱۳۰۸ در رشت که در یکی از سخت‌ترین مقاطع تاریخ معاصر، زمانی که هویت زن ایرانی در معرض تحقیر و حذف قرار داشت، پرچم آموزش دینی زنان را برافراشت و با تأسیس مکتب عصمتیه، مسیری تازه در تربیت بانوان مسلمان گشود.

شهربانو صفری دوران کودکی خود را در خانواده‌ای متدین و خیرخواه سپری کرد. پدرش، نانوایی ساده اما نیک‌اندیش بود که نان را تنها کالایی برای فروش نمی‌دانست، بلکه آن را وسیله‌ای برای دستگیری از نیازمندان می‌دید.

همین فضای خانوادگی، نخستین بذرهای مسئولیت پذیری اجتماعی و نگاه انسانی را در وجود شهربانو کاشت. او در چهار سالگی به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد و تحصیل خود را در مدرسه «حسنات» آغاز کرد؛ مدرسه‌ای که نقش مهمی در جهت‌دهی فکری او داشت. علاقه‌مندی به جلسات تفسیر قرآن، خیلی زود او را از جایگاه یک شنونده به معلمی فعال رساند و تدریس قرآن، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی‌اش شد.

مهاجرت به مشهد؛ آغاز فصلی تازه

اواخر دهه ۳۰، شرایط اجتماعی و محیطی، مسیر زندگی شهربانو صفری را به مشهد کشاند. این مهاجرت، نقطه عطفی در زندگی او بود. فرصتی تازه برای تعمیق مطالعات دینی و گسترش فعالیت‌های آموزشی.

او خانه‌اش را به کلاسی ساده اما پرمحتوا تبدیل کرد؛ جایی که زنان مشهدی گرد هم می‌آمدند تا قرآن بیاموزند، سوال بپرسند و برای نخستین‌بار، آموزش دینی را به شکلی نظام‌مند تجربه کنند. این تلاش‌ها، خیلی زود توجه علما را به خود جلب کرد.

تولد مکتب عصمتیه؛ انقلابی آرام اما عمیق

اوایل دهه ۴۰، علمای بزرگی همچون آیت‌الله میلانی و آیت‌الله سیدحسن قمی، از شهربانو صفری خواستند تا حوزه‌ای ویژه بانوان تأسیس کند؛ خواسته‌ای که در سال ۱۳۴۰ به تولد «مکتب عصمتیه» انجامید.

مکتبی که نه یک کلاس ساده قرآن، بلکه حوزه‌ای علمیه با ساختار آموزشی منسجم بود. در دورانی که رژیم پهلوی در پی تحقیر هویت زن مسلمان بود، شهربانو صفری نخستین زنی شد که آموزش دینی زنان را به شکلی گسترده و هدفمند پیش برد.

مکتب عصمتیه به سرعت گسترش یافت؛ از مشهد تا خرمشهر، چهار شعبه در استان فارس، سمنان، یزد و حتی بحرین. حمایت علما و استقبال بانوان، این حرکت فرهنگی را به یکی از جریان‌های تأثیرگذار آموزش زنان در دوران پهلوی تبدیل کرد.

تربیت زنِ آگاه؛ هدفی فراتر از آموزش

هدف شهربانو صفری تنها انتقال مفاهیم دینی نبود. او در پی تربیت زنانی بود که هم عالم باشند و هم مسئول؛ هم متعبد و هم کنشگر اجتماعی. شاگردان مکتب عصمتیه، علاوه بر آموزش‌های علمی، با مفاهیم مبارزه، مسئولیت‌پذیری و سبک زندگی اسلامی آشنا می‌شدند.

تأکید او بر حجاب کامل، خودسازی اخلاقی و حضور آگاهانه زنان در جامعه، مکتب عصمتیه را به نهادی اثرگذار در تربیت زنان انقلابی بدل کرد؛ زنانی که بعدها در جریان انقلاب اسلامی نقش‌آفرین شدند.

مدیریت هوشمندانه و گسترش شبکه آموزشی

شهربانو صفری با نگاهی نوآورانه، حتی از الگوهای مدیریتی روز الهام می‌گرفت. او همان‌گونه که بانک‌ها در شهرهای مختلف شعبه داشتند، به دنبال گسترش شبکه آموزشی مکتب عصمتیه بود.

استفاده از کتاب‌های آموزشی و نوارهای کاست ضبط‌شده، امکان آموزش از راه دور را برای بانوان شهرهای مختلف فراهم می‌کرد؛ اقدامی پیشرو در زمانه‌ای که امکانات ارتباطی بسیار محدود بود.

در کنار فعالیت‌های فرهنگی، شهربانو صفری از مبارزان جدی رژیم پهلوی بود. توزیع اعلامیه‌ها و نوارهای سخنرانی امام خمینی (ره)، تغییر جلد رساله برای جلوگیری از شناسایی، و ارتباط با نیروهای انقلابی، بخشی از فعالیت‌های پنهان او به شمار می‌رفت.

سرانجام در ۱۷ دی ۱۳۵۶، هم‌زمان با سالروز کشف حجاب، در تظاهرات مشهد با شعار «ما زنان مسلمان خراسان، آزادی خواهران در بند را خواهانیم» توسط ساواک دستگیر شد؛ بازداشتی که سندی روشن از پیوند عمیق او با مبارزه بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شهربانو صفری همواره از جان و مال خود برای رشد و اعتلای اسلام مایه گذاشت و در هر برهه‌ای از زمان، پشتوانه رهبر انقلاب و نظام بود.

عشق بی‌پایان او به حضرت امام خمینی (ره) و ادامه مسیر پیروی از منویات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، نه تنها مسیر فعالیت‌های او را مشخص می‌کرد، بلکه شاگردان و طلاب حوزه خواهران را نیز به پیروی از این راه سفارش می‌کرد.

شهربانو صفری، با تلفیق آموزه‌های دینی و پایبندی انقلابی، الگویی ماندگار برای زنان مسلمان شد؛ زنی که آموزش، مبارزه و ولایت‌مداری را با هم در یک مسیر پیوند زد و نامش را در تاریخ مبارزات انقلاب اسلامی جاودانه کرد.

شهربانو صفری تنها یک معلم یا مدیر نبود؛ او بنیانگذار یک مکتب فکری و تربیتی بود. مکتب عصمتیه، میراثی است که هزاران زن آگاه و انقلابی را پرورش داد و تأثیر آن تا امروز در هویت دینی زنان ایران قابل مشاهده است.

رسانه‌ها و مسئولیت بازشناسی یک نام

در ادامه این دورهمی صمیمانه در رشت، خبرنگاران حاضر به همراه مریم صادقی‌پری، فعال فرهنگی و پژوهشگر تاریخ زنان، بر ضرورت اطلاع‌رسانی گسترده‌تر درباره زندگی و مبارزات شهربانو صفری تأکید کردند.

صادقی‌پری با اشاره به اهمیت الگوهای زنانه در تاریخ معاصر گفت: شهربانو صفری تنها یک زن توانمند یا بنیانگذار نبود؛ او نماد خودباوری و مقاومت در برابر ظلم و جهل است. وظیفه رسانه‌ها است که این میراث گرانبها را از فراموشی نجات دهند.

خبرنگاران نیز با اعلام تعهد برای تولید گزارش‌های تحلیلی، مستند و گفت‌وگو با شاگردان و نزدیکان این بانوی پیشگام، بر شکل‌گیری یک حرکت فرهنگی فراتر از یادبود تأکید کردند؛ حرکتی برای احیای حافظه تاریخی و قدردانی از زنانی که در تاریک‌ترین روزها، چراغ علم و آگاهی را روشن نگه داشتند.

منبع: خبرگزاری مهر