آلودگی هوا؛ دشمن نامرئی سلامت روان که نباید نادیده گرفت!

دکتر زینب مسجدی در گفت‌وگو با نمابان و به نقل از ایسنا بیان کرد: در علوم پزشکی، اعم از طب کلاسیک و طب ایرانی، کیفیت هوا همواره از جایگاهی ویژه برخوردار بوده است؛ این اهمیت تا جایی در بستر فرهنگ و ادبیات فارسی نیز نفوذ کرده که شاعران بزرگی همچون سعدی به آن پرداخته‌اند.

عکس | تهران‌گردی امیر عابدزاده و خواهرش در تهران

متخصص طب ایرانی ادامه داد: به عنوان نمونه، در متون طب ایرانی شعری از سعدی نقل می‌شود که هشدار می‌دهد هوای مناطق مختلف مانند نیزارها، برنجزارها، مرداب‌ها، گودال‌ها، گنداب‌ها و حتی بوی مردار یا بوهای متعفن محل تجمع زباله، می‌تواند روح و قلب انسان را متأثر سازد. همچنین حضور در مناطقی مانند برخی کشتزارها یا فضاهایی که درختان سمی در آن‌ها وجود دارد نیز تأثیری مشابه دارد.

مسجدی با بیان اینکه این تأثیر منفی زمانی شدت می‌یابد که دود ناشی از اجسام مختلف، هوا را کدر و غلیظ کرده و ترکیب آن را دگرگون کند، گفت: چنین آلودگی‌هایی، نفوذ هوای لطیف و خالص و رساندن اکسیژن کافی به شریان‌ها از طریق ریه را با مشکل مواجه می‌سازد و در نتیجه سلامت انسان را به مخاطره می‌اندازد.  

وی افزود: در مقابل، هوای سالم به حفظ تندرستی، تعدیل روح و قلب و اصلاح مزاج کمک می‌کند؛ بنابراین، اعتدال هوا از نظر کمی و کیفی، پاکی آن و دوری از غلظت و کدورت، چه در طب ایرانی و چه در طب کلاسیک، از اصول مهم حفظ سلامتی محسوب می‌شود.

اثرات منفی روانی و اجتماعی آلودگی هوا

این متخصص طب ایرانی با اشاره به تاثیر برخی عوامل اظهار کرد: عواملی چون تغییرات فصلی، جابجایی محل زندگی، وجود کارخانجات و ماشین‌آلات صنعتی و نیز حضور در برخی مناطق کشاورزی یا مردابی، می‌توانند اثر مستقیمی بر جسم و روان انسان بگذارند. در واقع تمامی اعضای بدن و سلول‌های آن از هوا متأثر می‌شوند، زیرا اکسیژن به عنوان مهم‌ترین گاز موجود در هوا، پس از ورود از طریق ریه به جریان خون راه یافته و به تمام سلول‌ها نفوذ می‌کند.  

وی افزود: این گاز حیاتی در سوخت‌وساز و فعالیت سلولی نقش اساسی دارد و سلول‌ها نیز از طریق دفع مواد زائد و سمومی مانند مونوکسیدکربن به جریان خون و سپس به ریه‌ها، به فرآیند تهویه بدن کمک می‌کنند. بنابراین، هوا می‌تواند اثراتی هم مثبت و هم منفی بر تمام اندام‌ها داشته باشد.

مسجدی عنوان کرد: با این حال، برخی اندام‌های اصلی و حیاتی مانند مغز، قلب و کبد، که وظایف مهمی را در بدن بر عهده دارند، در برابر هوای آلوده آسیب‌پذیری بیشتری نشان می‌دهند، زیرا اختلال در عملکرد آن‌ها پیامدهای گسترده‌تری برای کل بدن به همراه دارد؛ به عنوان مثال، سلول‌های مغزی که به تغییرات آب و هوایی بسیار حساس هستند، در هوای آلوده کارایی خود را از دست داده و دچار تغییرات قابل توجهی می‌شوند. این تغییرات می‌توانند بر تفکر، حافظه، قدرت تجزیه و تحلیل و انتقالات عصبی بین سلولی اثر بگذارند.

وی با بیان اینکه آلودگی هوا می‌تواند اثرات روانی و اجتماعی طولانی‌مدتی نیز بر انسان داشته باشد، اظهار کرد: از جمله آن‌ها می‌توان به بی‌حوصلگی، اضطراب، تغییرات رفتاری و کلامی، پرخاشگری، کاهش تحمل، مشکلات خواب، اختلال عملکرد ذهنی و سردردهای مزمن یا میگرنی اشاره کرد. 

وی ادامه داد: مطالعات جدید نشان می‌دهند کودکانی که در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، ممکن است نشانه‌هایی از اختلالات شناختی و عصبی مانند آلزایمر، پارکینسون، اوتیسم و یا بیش‌فعالی بروز دهند و آلودگی هوا می‌تواند این مشکلات را تشدید کند. لازم به ذکر نیست که برای اثرگذاری بر مغز، الزاماً نیازی به ورود مستقیم آلاینده به مغز نیست؛ بلکه گاهی واکنش سیستم ایمنی بدن به ذرات آلاینده موجود در خون که از طریق ریه وارد شده‌اند می‌تواند پاسخ التهابی گسترده‌ای در بدن ایجاد کند که به طور غیرمستقیم مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

این متخصص طب ایرانی یاد آور شد: این التهاب سیستمیک می‌تواند منجر به خستگی زودرس، اضطراب، افسردگی، اختلالات شناختی و تشدید علائم بیماری‌هایی مانند آلزایمر شود. حتی ذرات آلوده می‌توانند از طریق دستگاه گوارش نیز وارد بدن شده و با ایجاد اختلال در میکروبیوم روده، اثرات عصبی غیرمستقیمی بر مغز بگذارند.

آلودگی هوا زمینه را برای بروز بیش‌فعالی در نوزادان فراهم می‌کند

وی افزود: داده‌های علمی همچنین حاکی از آن است که قرار گرفتن در معرض هوای آلوده  چه به صورت کوتاه‌مدت و چه بلندمدت  خطر سکته‌های مغزی و قلبی را افزایش می‌دهد؛ آلاینده‌هایی مانند سرب، مواد اکسید گوگرد، دی‌اکسیدکربن و ازون با ایجاد التهاب سیستمیک، استرس اکسیداتیو، سفتی و انسداد عروق (تصلب شرایین)، تشکیل لخته‌های خونی و اختلالات آریتمی، اثرات مخربی بر قلب و در نتیجه کل سیستم بدن می‌گذارند. این التهاب سیستمیک می‌تواند علاوه بر موارد فوق، بیماری‌هایی مانند ام‌اس را نیز تشدید کند.

مسجدی با بیان اینکه تأثیر منفی آلودگی هوا تنها به افراد متولدشده محدود نمی‌شود، اعلام کرد: این تاثیر منفی می‌تواند بر جنین در حال رشد نیز اثرات نامطلوبی داشته باشد، مطالعات نشان می‌دهند قرارگیری مادران در معرض آلاینده‌های هوا، می‌تواند زمینه بروز بیش‌فعالی را در نوزادان آن‌ها فراهم کند.

تدابیر طب سنتی برای مواجهه با آلودگی هوا

وی ادامه داد: با توجه به تفاسیر و توضیحات ارائه‌شده در مورد آلودگی هوا و آثار آن بر بدن، لازم است به مهم‌ترین توصیه‌های طب ایرانی و کلاسیک برای کاهش این اثرات و اقدامات کمکی جهت سپری کردن بهتر این شرایط پرداخته شود. این توصیه‌ها به ویژه برای گروه‌های حساس مانند سالمندان، کودکان، نوجوانان و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی یا عصبی که بیشتر تحت تأثیر آلاینده‌ها قرار می‌گیرند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این متخصص طب ایرانی با بیان اینکه اساس این تدابیر بر اصلاح سبک زندگی در روزهای آلوده و پرهیز از قرارگیری غیرضروری در معرض هوای آلوده استوار است، گفت: افراد باید تا حد امکان از خروج غیرضروری در روزهایی که شاخص آلودگی هوا  به ویژه در شرایط وارونگی دمایی بسیار بالا است، خودداری کنند. حتی در داخل منزل نیز باید از پرخوری و درهم‌خوری پرهیز کرد، زیرا این عادات بدن را مستعد پذیرش تأثیرات منفی عوامل خارجی می‌کنند.

وی با اشاره بر اینکه برخی مواد غذایی می‌توانند به خنثی‌سازی سموم و کاهش اثرات آلاینده‌ها کمک کنند، تصریح کرد: آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین‌های E و C که در مواد غذایی مانند هویج، گردو، زیتون، مغزیجات، لیموشیرین، توت‌خشک و سبزیجات متنوع یافت می‌شوند، با استرس اکسیداتیو ناشی از آلودگی مقابله می‌کنند. البته مصرف این مواد باید با توجه به مزاج فرد صورت گیرد.  

مسجدی بیان کرد: به طور کلی، استفاده از شیر و لبنیات کم‌چرب (در صورت عدم محدودیت غذایی)، نوشیدن آب به اندازه کافی، مصرف متعادل تخم‌مرغ، مقدار کمی گوشت گوسفندی یا آب‌گوشت، مرغ، حبوبات و غذاهای لطیف مانند سوپ‌ها و آش‌های رقیق پرسبزیجات توصیه می‌شود. افزودن چاشنی‌هایی مانند آب انار، رب انار، آب لیمو، آب نارنج، قوره یا مقدار کمی سرکه (بدون افراط) به غذاها نیز مفید است.

وی ادامه داد: غذاهای خاصی مانند خورشت کدو، کرفس، به‌سیب، خورشت بامیه، مرغ ناخدا، پلو ماش، هویج پلو، بورانی اسفناج، شیربرنج، فرنی، حریره بادام و مرباهای خانگی مانند مربای به، سیب، بالنگ یا انجیر (ترجیحاً همراه مقدار کمی خامه یا کره محلی در صورت عدم مشکل چربی خون) می‌توانند مفید باشند.

این متخصص طب ایرانی اظهار کرد: ماهی‌های غنی از امگا۳، میگو (بدون افراط)، تخم کتان، میوه‌هایی مانند کیوی، پرتقال، انبه، گریپ‌فروت، انواع توت، سیب، گلابی و آناناس (با توجه به مزاج) و نوشیدنی‌هایی مانند شیر کم‌چرب، آب انار، آب هویج و آب سیب نیز توصیه می‌شوند. مصرف سبزیجات تازه مانند جعفری، گشنیز، ریحان، کلم بروکلی، کاهو، کدو حلوایی، انواع جوانه، لبو و شلغم (در حد متعادل) و نیز تنقلاتی مانند مویز، کشمش، نخودچی، انجیر و بادام (به ویژه برای کودکان) سودمند است.

وی افزود: در مقابل، بهتر است از مصرف غذاهای چرب، سنگین و دیرهضم مانند سرخ‌کردنی‌های غلیظ، ماکارونی، کله‌پاچه، حلیم، نان‌های سفید بدون سبوس، گوشت‌های فرآوری شده (مانند سوسیس و کالباس)، سس‌ها، حلوا، شیرینی‌جات پرروغن، فست‌فودها و غذاهای عرضه‌شده در کنار خیابان خودداری شود؛ چای و قهوه پررنگ و نیز غذاهای بسیار شور، پرادویه یا تلخ نیز مناسب این شرایط نیستند. غذاها در مجموع باید لطیف و معتدل و فاقد غلظت بیش از حد باشند.

توصیه‌های تکمیلی طب ایرانی

مسجدی در خصوص توصیه‌های تکمیلی در طب ایرانی اعلام کرد: این توصیه‌ها شامل بوییدن گلاب، پاشویه کمی آب و گلاب یا آب و سرکه در فضای خانه (چند نوبت در روز)، پرهیز از افکار منفی، حفظ آرامش، شنیدن اصوات و استشمام بوهای خوش، داشتن خواب کافی و پرهیز از بیداری پس از ساعات پایانی شب، پیشگیری از یبوست، پرهیز از ورزش‌های سنگین و فعالیت‌های بدنی شدید است؛ انجام ورزش‌های سبک و نرمش در خانه می‌تواند مفید باشد. در صورت ضرورت خروج از منزل، استفاده از ماسک مناسب و تجهیزات حفاظتی ضروری است و در صورت امکان، استفاده از دستگاه تصفیه هوا در خانه توصیه می‌شود.

وی با بیان اینکه برای کسانی که احساس سرماخوردگی می‌کنند، بخور یا قرقره بابونه و نوشیدن یک فنجان دم‌نوش آن می‌تواند کمک‌کننده باشد، افزود: همچنین پس از هر بازگشت به خانه، قرقره با آب نمک برای پاکسازی ذرات آلوده از ناحیه دهان و گلو توصیه می‌شود. در نهایت، مصرف متعادل دمنوش‌هایی مانند عناب، به‌سیب، دارچین، گاوزبان، لیموعمانی و زعفران (با توجه به مزاج فرد) می‌تواند در این روزها مفید باشد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا