افت تحصیلی مزمن در کهگیلویه و بویراحمد؛ بحران عمیق آموزشی که آینده را تهدید می‌کند!

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از یاسوج، میانگین نمرات 8.15 دانش‌آموزان پایه دوازدهم در کهگیلویه و بویراحمد، زنگ خطری نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و در واقع این عدد نشانه‌ای آشکار از بحرانی عمیق در ساختار، کیفیت و عدالت آموزشی استان است، بحرانی که آینده سرمایه انسانی منطقه را با چالش جدی روبه‌رو کرده است.

عکس | تهران‌گردی امیر عابدزاده و خواهرش در تهران

کاهش معنادار میانگین نمرات، افزایش مردودی‌ها و شکاف روزافزون میان توان واقعی دانش‌آموزان و انتظارات نظام آموزشی، همگی نشانه‌هایی از یک بحران ساختاری در آموزش و پرورش این منطقه هستند و بررسی‌ها نشان می‌دهد که این افت، صرفاً حاصل تلاش کمتر دانش‌آموزان نیست، بلکه محصول مجموعه‌ای از عوامل درهم‌تنیده مانند کمبود اعتبارات، ضعف مدیریت آموزشی، مشکلات معیشتی معلمان، تمرکزگرایی تصمیم‌گیری‌ها و ناتوانی نظام آموزشی در همگامی با تحولات اجتماعی و فناوری است.

در چنین شرایطی، مدارس مناطق محروم بیش از سایر نقاط کشور تحت فشار قرار گرفته‌اند و عدالت آموزشی به یک شعار دست‌نیافتنی نزدیک شده است، خبرگزاری تسنیم در قالب یک پرونده ویژه، تلاش کرده است با گفت‌وگو با مسئولان سابق آموزش و پرورش، کارشناسان، معلمان و اولیای دانش‌آموزان، ابعاد مختلف این افت نگران‌کننده را واکاوی کند. آنچه در ادامه می‌خوانید، بخشی از این بررسی‌ها و گفت‌وگویی صریح با کرم بشارت، از مدیران اسبق آموزش و پرورش استان است؛ روایتی از تجربه، نقد و هشدار نسبت به آینده‌ای که در صورت تداوم وضعیت موجود، چندان روشن نخواهد بود.

تسنیم: لطفا یک خاطره از دوران خدمت خود در کهگیلویه و بویراحمد تعریف کنید؟

8 سال حضور در استان کهگیلویه و بویراحمد پر است از خاطرات عمدتا شیرین و گاهی هم تلخ، مایل هستم یک خاطره بسیار شیرین و یک نجربه خوب را اینجا عرض کنم.روزی برای بازدید از مدارس منطقه زیلایی به همراه کارشناسان آموزشی از یک مدرسه ابتدایی که توسط سرباز معلم اداره می‌شد بازدید کردیم، ابتدای ورود به کلاس درس فقط 3 نفر دانش آموز را دیدیم بعد که چشممان با تاریکی کلاس هماهنگ شد چند نفر دیگر را دیدیم که در کلاس حضور دارند.کلاس 5 پایه بود، دختری کلاس اول تمام سوالات هر 5 پایه را با شتاب و عجله و بدون اینکه به دیگران فرصت دهد پاسخ می داد این نبوغ و حاضر جوابی خاطره‌ای است که هرگز فراموش نمی‌کنم.

و اما تجربه، برای کمک به همکاران فرهنگی و تشویق آنان به ازدواج، برنامه ریزی کردیم که از اول ذیحجه هر سال تا 13 رجب هر معلمی با همکار فرهنگی خود ازدواج کنند برای آنان جشن مشترکی در سالن شهید ایزدپناه برگزار می‌کنیم و هدایایی نیز به آنان تقدیم خواهد شد.سال اول با چند زوج برگزار کردیم و هدایایی از جمله سکه بهار آزادی از جانب برخی بانک‌ها و ادارات به آنان تقدیم شد.در سال سوم اجرای طرح تعداد زیادی از دانش آموزان مرکز تربین معلم شهید ایزدپناه و کوثر و نیز سایر فرهنگیان ازدواج کردند و جشن بزرگتری برگزار شد از جمله هدایایی که به آنان تعلق گرفت چند واحد آپارتمان با حداقل قیمت از طریق مسکن و شهرسازی استان بود که در واقع کمک شایانی به مسکن فرهنگیان شد و چنانچه آن طرح ادامه پیدا می‌کرد به نطرم به سایر استان‌ها نیز تسری می‌یافت.

تسنیم: جناب آقای بشارت، شما چه مدتی در سمت مدیرکلی آموزش و پرورش کهگیلویه و بویراحمد فعالیت داشتید و در چه دوره‌ای؟

بنده بیش از 3 سال در سمت معاون برنامه ریزی و نیروی انسانی استان و کمی بیش از 4 سال در سمت مدیرکل آموزش و پرورش خدمت کردم و در مجموع از سال 77 تا 84 در آموزش و پرورش کهگیلویه و بویراحمد افختار خدمت گذاری داشتم.

تسنیم: از نگاه شما، مهم‌ترین تغییرات در نظام آموزشی استان در دهه‌های اخیر چه بوده است؟

مهمترین تغییرات گسترش مدارس در سه دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه و تربیت معلم از نظر کمی و حضور معلمان و دبیران باسواد و تحصیلکرده مراکز تربیت معلم و فارغ التحصیل دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور به لحاظ کیفی است که از هر دو جنبه قابل قباس با گذشته نیست.

تسنیم: آیا در زمان مدیریت شما، نشانه‌های افت تحصیلی وجود داشت یا این پدیده در سال‌های اخیر شدت گرفته؟

افت تحصیلی را از چند جهت می‌توان بررسی کرد یکی از اینکه به لحاظ کمی آیا همه کسانی که در پایه اول ابتدایی ثبت نام می کنند تا پایان دبیرستان در سیستم آموزشی می مانند و موفق به گرفتن دیپلم می‌شوند؟  که قطعا پاسخ منفی است.آیا تمام واجدین شرایط تحصیل در مدرسه و دبیرستان جذب می‌شوند و پوشش تحصیلی ما 100 درصد است که باز هم جواب منفی است.اما به لحاظ کیفی آیا تمام دانش آموزانی که جذی سیستم آموزشی می‌شوند تمام اهداف طراحی شده برای هر درس و هر پایه را فرا می گیرند باید عرض کنم که خیر چنین چیزی محقق نمی‌شود .بنابراین افت تحصیلی به لحاظ کمی و کیفی همیشه وجود داشته است و در آینده هم وجود خواهد داشت، اما افت تحصیلی که اصطلاحا به عدم قبولی دانش آموز در در پایه تحصیلی و یا کاهش نمرات درسی گفته می‌شود در زمان مدیریت بنده هم وجود داشت و معمولا استان کهگیلویه و بویراحمد به دلیل اینکه در زمره استان‌های کم برخوردار به حساب می@آمد معمولا از نظر رشد تحصیلی در رده‌های پایین کشوری بود هرچند به دلیل نبوغ بسیاری از دانش آموزان در دوره‌ای که بنده در خدمت آموزش و پرورش استان بودم در تمام مسابقات و رقابت‌های کشوری در تمام رشته‌ها اعم از علمی و تربیتی همیشه استان در رتبه‌های اول تا سوم و به ندرت در رتبه چهارم بود.

تسنیم: وقتی واژه افت تحصیلی را می‌شنوید، نخستین علت ذهنی‌تان چیست؟

 علت زیادی به ذهن متبادر می‌شود مخصوصاً بنده که در رشته برنامه ریزی آموزشی تحصیل کردم عواملی ذهنم را به خود معطوف می‌کند لیکن اولین آنها که همیشه آرزو داشته و دارم که روزی در نظام آموزشی ما به درستی حل شود موضوع مدیریت آموزشگاه است که تمام عوامل دیگر را می‌تواند در خدمت رشد تحصیلی دانش آموزان درآورد.

تسنیم: ضعف اصلی در ساختار آموزش و پرورش را در کجا می‌بینید؛ معلم، محتوا، مدیریت مدرسه یا بودجه؟

در نگاه جوامع به وضعیت آموزش و پرورش نقصان در هر چهار مورد باعث ضعف در نظام تعلیم و تربیت شده است و فقط می‌توان اولویت هر یک و تاثیرگذاری آنها را بیان کرد همانطور که گفتم مدیریت بیشترین تاثیر را در ضعف نظام آموزشی دارد لیکن نحوه گزینش و به کارگیری معلم هم نقش کمتر از مدیریت ندارد زیرا مدیریت ها هم از بین همین معلمان گزینش شده انتخاب می‌شود. وقتی به لحاظ بودجه و امکانات توجه کافی نشود ضعف در تمام ارکان رسوخ می‌کند.

تسنیم: آیا نظام آموزشی بیش از حد بر حفظیات و امتحان تاکید دارد؟

این سوال و محتوای آموزشی برمی‌گردد که پاسخ آن ممکن است چالش برانگیز شود اما اجمالاً عرض می‌کنم محتوای آموزشی سال به سال از اهداف واقعی تعلیم و تربیت که می‌بایست با نیازهای جامعه و حداقلی از علایق و سلایق دانش آموزان هماهنگ باشد فاصله می‌گیرد برای همین است که آموزش‌های غیر رسمی به کمک خانواده‌ها شکل گرفته و در شهرهای بزرگ حتی در مدارس دولتی همین فاصله احساس می‌شود.

تسنیم: تا چه اندازه سیاست‌های آموزشی مرکز با نیازهای واقعی مناطق محروم مثل کهگیلویه و بویراحمد سازگار است؟

آموزش و پرورش ایران از بدو تأسیس که موجب برچیده شدن تعلیمات سنتی شده بر مبنای تمرکز گرایی پیش رفته است و برای تمام استان‌ها اعم از محروم و برخوردار یکسان است الا در موارد نادری مانند آموزش و پرورش عشایری و آن هم در زمان مدیریت مرحوم بهمن بیگی، و دولت در این بحث حاکمیتی عمل می‌کند هرچند آموزش و پرورش را امری حاکمیتی نمی‌داند لذا شاید یکی از عوامل مهم در عدم توفیق آموزش و پرورش در دستیابی به اهداف همین تمرکز گرایی باشد.

تسنیم: آیا ارزیابی عملکرد مدارس در دوره مدیریت شما واقع بینانه و بر پایه کیفیت آموزشی بود یا کمی؟

اگر منظورتان ارزیابی عملکرد کلی مدرسه اعم از مدیر معلم و … است معمولا برنامه ارزیابی همان است که از مرکز تعیین شود و بسته به توان مدیریت عوامل بالادستی ارزیابی و عمل می‌آید اما چنانچه منظور ارزیابی دروس در مدرسه است که در زمان مدیریت اینجانب ارزیابی‌ها تماماً کمی و بر اساس آموخته های دانش آموزان و تمام پایه ها از ابتدایی تا متوسطه بر مبنای نمره صفر تا 20 انجام می‌شد هر چند سال های بعد ارزیابی آموخته‌ها در دوره ابتدایی به حالت کیفی درآمد و در چند سطح کیفی ارزش گذاری می‌شود.

تسنیم: نقش کمبود بودجه در افت تحصیلی چقدر جدی است؟

کمبود بودجه در تمام زوایای سیستم تعلیم و تربیت اثرگذار است هم در ایجاد انگیزه در کار معلمان، شادابی فضای آموزشی، برای دانش آموزان و کارکنان تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی و غیره

تسنیم: آیا در دوران مدیریت شما توزیع نیروی انسانی و امکانات در مناطق دور دست عادلانه بود؟

هر مدیری می‌تواند ادعا کند که کاملا عادلانه عمل کرده است اما آنقدر عوامل مختلف در تصمیم‌گیری‌ها به ویژه توزیع امکانات و تجهیزات دخیل است که ادعای عادلانه عمل کردن را زیر سوال می‌برد یکی از معیارهای قابل اعتنا در عملکرد مدیران قضاوت دیگران است به ویژه مدیران وقت مناطق کم برخوردارتر و دوردست.

تسنیم: کمبود معلم متخصص، مشاور و امکانات آموزشی چه تاثیری در کیفیت یادگیری دارد؟

معلم متخصص آموزش دیده مهمترین نقش را در کیفیت آموزشی دارد و می‌توان گفت بیشترین تاثیر را در کیفیت آموزشی معلم دارد اما همین معلم متخصص هم نخواهد توانست با نبود تجهیزات آموزشی و کمک درسی نقش خود را به خوبی ایفا کند لذا همه این موارد برای ارائه آموزش مناسب لازم و ملزوم هستند و نباید از آنها غفلت شود.

تسنیم: آیا مدارس عشایری و روستایی در اولویت تصمیم‌گیری‌ها قرار داشتند؟

توجه مدیران آموزش و پرورش لاجرم معطوف به مناطقی است که جمعیت دانش آموزی بیشتری دارند از جمله شهرها، اما برای برقراری عدالت آموزشی رسیدگی به دانش آموزان عشایری اداره مستقل تحت عنوان آموزش و پرورش عشایری وجود دارد که وظایف خود را در قبال فرزندان عشایر انجام دهد اما نوع زندگی عشایری و جابجایی دائمی خانوارها اجازه نمی دهد که همانند مدارس ثابت شهری و روستایی عمل شود.

تسنیم: در نگاه سیاستگذاران آموزش نقش خانواده چقدر جدی گرفته شده است؟

در سیاست گذاری و برنامه‌ریزی تا حدودی موضوع خانواده و نقش آن در تعلیم و تربیت فرزندان پررنگ دیده شده است اما آنچه در عمل اتفاق می‌افتد تحت تاثیر عوامل زیادی مطلوب به نظر نمی‌رسد و مهم‌ترین این عوامل کم سوادی و عدم ارائه آموزش های لازم به خانواده‌ها است که امری بسیار مشکل و دشوار است.

تسنیم: آیا طرح‌هایی برای ارتقای ارتباط خانه و مدرسه وجود داشت؟

بله برای این منظور تشکیلات انجمن اولیا و مربیان در آموزش و پرورش وجود دارد که متاسفانه در عمل نقش آن به چند جلسه در سال به همکاری برخی از اولیا در رفع مشکلات فیزیکی مدرسه کاسته شده و نتوانسته است آنگونه که باید و شاید تاثیر مهمی در وضعیت آموزشی دانش آموزان داشته باشد.

تسنیم: به نظر شما تغییر سبک زندگی و رسانه‌های نوین چه اثری بر یادگیری و تمرکز دانش آموزان گذاشته است؟

در طول تاریخ جامعه بر مبنای نیازهای خود،نوع آموزش‌ها را به وجود آورده است تا اینکه بر اثر تغییرات سبک زندگی، نوع آموزش‌ها تغییر کرده و نهایتاً با شکل دیگری دولت‌های مدرن، آموزش نیز به عنوان امری حاکمیتی مورد توجه قرار گرفته و برای آن تشکیلات و سازمان‌هایی پدید آمده و بر اساس نیازها و بعضاً رقابت دولت ها بسیار مورد توجه قرار گرفته و حاکمیت هر جامعه به فراخور توان و فهم خود از اهمیت آموزش برای پیشرفت جامعه عمل کرده‌اند اما با پدید آمدن رسانه‌های نوین و امکانات ارتباطی مدرن، آموزش و پرورش رسمی تحت تاثیر و حتی تحت شعاع قرار گرفته و می‌رود که بساط آموزش و پرورش رسمی را کمرنگ و شاید هم در آینده برچیند و لازم است متخصصان برجسته تلاش خود را برای ملازم کردن آموزش‌ها با فناوری‌های نوین به کار گیرند زیرا غفلت از پیشرفت‌ها فناورانه جدید و اصرار بر روش‌های سنتی می‌تواند تاثیر ویرانگر در نظام تعلیم و تربیت داشته باشد.

تسنیم: نظام نظارتی آموزش و پرورش تا چه حد در شناسایی دانش آموزان در معرض افت تحصیلی موفق عمل می‌کند؟

پاسخ به این سوال سهل و ممتنع است و بررسی دقیق آن مشکل است اما اجمالاً می‌توان گفت بسیار کم و ناموفق

تسنیم: آیا طرح‌های اصلاحی با پژوهش‌های علمی درباره افت تحصیلی در دوران شما انجام شد؟

به عنوان کاری فراگیر و جامع به خاطر ندارم که کاری در این زمینه انجام شده باشد.

تسنیم: چرا بسیاری از برنامه‌های آموزشی در مرحله اجرا دچار ضعف می‌شوند؟

ضعف مدیریت، کمبود نیروی تخصصی و نیز نبود اعتبارات برای بسیاری از طرح‌های دستوری از مرکز یا ابتکاری منطقه‌ای

تسنیم: نقش مدیران مدارس در پیشگیری از افت تحصیلی تا چه حد واقعی است؟

مدیران بدون تردید نقش بی بدیل دارند و ضعف و قدرت مدیران مدارس در راس تمام عوامل قرار دارد.

آیا هماهنگی میان آموزش و پرورش، کمیته امداد امام خمینی(ره)، بهزیستی و سایر نهادها برای حمایت از دانش آموزان وجود داشت؟

بسیار کم، نهادهایی که نام بردید به صورت جزیره‌ای و جدا از هم عمل می‌کنند.

تسنیم: وضعیت معیشتی معلمان چقدر بر کیفیت تدریس آنها تاثیر دارد؟

در برنامه موظف هفتگی معلمان 24 ساعت تدریس در کلاس پیش بینی شده است که تمام هفته را پوشش نمی‌دهد و این به منظور داشتن فراغت لازم برای مطالعه و تهیه طرح درس است تا بتوانند به عنوان معلم موفق ظاهر شوند ولی تحت تاثیر مشکلات معیشتی هرگز نمی‌توانند ساعات فراغت را به وظیفه اصلی بپردازند و دغدغه‌های معیشت و رفع مشکلات خانواده اجازه نمی‌دهد معلم تمام تمرکز خود را بر تدریس معطوف دارد لذا پاسخ سوال شما نیاز به توضیح بیشتر ندارد و تاثیر وضعیت معیشتی معلم بر کیفیت تدریس غیر قابل انکار و بسیار برجسته و پررنگ است.

تسنیم: تأثیر سیاست‌های کلان کشور اعم از اقتصادی، فرهنگی و یا حتی رسانه‌ای بر افت تحصیلی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

آموزش و پرورش یکی از نهادهای کشور است که تحت تاثیر سیاست‌های کلان دولت و حاکمیت باید به وظایف خود عمل کند و هرچه بیشتر مورد توجه قرار گیرد موفق‌تر عمل می‌کند اما در حال حاضر آنگونه که شایسته این نهاد مهم و اثرگذار است مورد توجه نیست. لذا ضعف موجود متاثر از نگاه دولت و حاکمیت است و عمده‌ترین سیاست‌های کلان دولت و حاکمیت که در به وجود آوردن وضعیت فعلی موثر بوده است عبارتند از شیوه گزینش معلم، تدوین محتوای آموزشی، سیاست‌های مشارکت گریز، امتناع از تعیین سهم واقعی آموزش و پرورش از بودجه عمومی، دخالت های سیاسی در امور جاری آموزش و پرورش علی‌الخصوص تداخل وظایف قوای مقننه و مجریه در باب آموزش و پرورش

تسنیم: از نگاه مدیریتی سه عامل اصلی افت تحصیلی در استان کهگیلویه و بویراحمد چیست?

از نظر من عوامل موثر در افت تحصیلی در کل کشور تا حدودی یکسان است منتها با شدت وضعیت متفاوت عواملT عمده عوامل به مدیریتT معلم و کمبود اعتبارات برمی‌گردد هرچند عوامل زیاد دیگری هم در این امر دخیل است که تاکنون در مواردی مورد بررسی علمی قرار گرفته و نتایج هم منتشر شده است.

تسنیم: چه اقداماتی در سطح استان یا ملی باید انجام شود تا این روند متوقف شود؟

امکان پاسخ مجمل به این سوال وجود ندارد و هیچ اقدام کوتاه مدت که سریع پاسخ بدهد نیز متصور نیست راه طولانی پرخطاتی شده است که به اینجا رسیده‌ایم برای اصلاح وضعیت نباید از قدرت واحدی انتظار داشته باشیم که بتواند همه عوامل تأثیرگذار که ناصواب هستند را اصلاح کنند ولی می‌توان با مشارکت دادن واقعی معلمان در تمام شئون و استفاده از تجربیات نظام‌های موفق آموزش و پرورش در دنیا نسبت به بهبود وضعیت امیدوار بود.

تسنیم: آیا بازنگری جدی در ساختار آموزش و پرورش نیاز داریم؟

بله نیاز هست ولی ناممکن است، تغییرات ساختاری همیشه مورد نظر وزیران آموزش و پرورش بوده است ولی تغییرات همواره محدود به تشکیلات بوده و وارد تغییرات ماهوی نشده‌اند زیرا بسیار مشکل و غیرعملی است همان تغییرات ساختاری محدود به چارت سازمانی هم آنقدر سخت است که گاهی تبدیل به میدان جدل ذینفعان شده و هرگز تغییرات ساختاری مطلوب محقق نشده است.

تسنیم: اگر امروز دوباره مدیر کل بودید اولین سیاستی که اجرا می‌کردید چه بود؟

شرایط آنچنان تغییر کرده است و سازمان چنان منقلب شده است که مدیرکل شدن من امر امکان پذیری نیست و فاصله‌ای که من با آموزش و پرورش گرفته‌ام نخواهم توانست مدیریت قابل قبولی داشته باشم در سال‌های اخیر آموزش و پرورش به شدت تمرکزگرا شده است که کسی هم نمی‌تواند ادعا کند می‌تواند برنامه‌ای ابتکاری و خارج از چهارچوب‌های تعیین شده اجرا کند.

تسنیم: در یک جمله ریشه افت تحصیلی را چگونه تعریف می‌کنید؟

تعریف ریشه افت تحصیلی در یک جمله نه درست است و نه ممکن، چون عوامل متعددی در افت تحصیلی دخیل هستند و در هر دوره هم متفاوت است شاید بتوان مهمترین علت را در حال حاضر تغییرات بسیار سریع در وضعیت جامعه به خصوص تغییرات تکنولوژیک و تغییرات سبک آموزش‌ها و جا ماندن آموزش و پرورش ما در حالت سنتی دانست اما هرگز این علت کافی نیست که به عنوان تنها علت و ریشه افت تحصیلی گفته شودو

تسنیم: پیشنهاد عملی و آینده نگر شما برای عبور از این وضعیت چیست؟

پاسخ کوتاه من این است استفاده از تجربه های بشری و بهره‌گیری از روش نظام‌های موفق تعلیم و تربیت در دنیا و تحول واقعی در ماهیت آموزش و پرورش که گام اول آن اصلاح روش گزینش معلم است.

با تشکر از فرصتی که برای ابراز نظر در اختیار من قرار دادید.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم