خزر در حال کوچک شدن؛ وقتی تورهای صیادان خالی می‌ماند و بنادر نفس کم می‌آورند

نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: عقب‌نشینی تدریجی آب دریای خزر در سال‌های اخیر، به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و معیشتی شمال کشور تبدیل شده است، پدیده‌ای که صیادان آن را با کاهش صید لمس می‌کنند، مدیران بندری با افزایش هزینه‌های لایروبی و ایمنی دریانوردی و کارشناسان با نگرانی از آینده اکوسیستم بزرگ‌ترین دریاچه جهان.

لحظه‌ای ناب از پوریا پورسرخ در شب یلدا؛ آوازخوانی پرانرژی برای مادر و همسرش

دریا عقب می‌نشیند، مشکلات جلو می‌آید

در امتداد سواحل مازندران، جایی که سال‌ها معیشت مردم با موج و تور و قایق گره خورده است، عقب‌نشینی آب دریای خزر دیگر یک مفهوم علمی یا هشدار کارشناسی نیست؛ واقعیتی است که هر روز مقابل چشم صیادان اتفاق می‌افتد. خط ساحلی تغییر کرده، عمق آب در بسیاری از نقاط کاهش یافته و مسیرهای سنتی صید دیگر مانند گذشته پاسخگو نیست.

صیادان باسابقه می‌گویند آنچه امروز می‌بینند، با شرایط یک دهه قبل تفاوت جدی دارد؛ دریا نه‌تنها عقب نشسته، بلکه رفتار ماهیان، زمان صید و حتی امنیت کار در دریا را نیز تغییر داده است.

محمود اسماعیل‌زاده، مدیرعامل یکی از شرکت‌های پره در گفت‌وگو با خبرنگار مهر از تأثیر مستقیم عقب‌نشینی دریای خزر بر فعالیت صیادی سخن می‌گوید: کاهش سطح آب دریا کاملاً محسوس بوده و این موضوع مستقیماً بر صید اثر گذاشته است زیرا کاهش بارندگی و کم‌شدن جریان طبیعی آب، تراز دریا پایین آمده و شرایط زیست ماهیان تغییر کرده است.

به گفته وی، وقتی آب عقب می‌رود، بستر صید تغییر می‌کند، مسیر حرکت ماهی‌ها به هم می‌ریزد و صیاد مجبور می‌شود زمان و هزینه بیشتری صرف کند و این مسئله در کنار افزایش هزینه‌ها، فشار زیادی به صیادان وارد کرده و آینده این شغل را با تهدید مواجه کرده است.

اسماعیل‌زاده در این باره می‌گوید: خزر همه آبش از رودخانه‌هاست و وقتی سد می‌زنند و بارندگی هم کم می‌شود، طبیعی است که آب دریا پایین بیاید. و این روند اگر ادامه پیدا کند، نه‌تنها صیادی بلکه کل اکوسیستم ساحلی آسیب می‌بیند.

یکی از صیادان باسابقه که از دهه ۷۰ در این حرفه فعالیت دارد نیز مشاهدات میدانی خود را این‌گونه توصیف می‌کند: عقب‌نشینی دریا دیگر مقطعی نیست و هر سال بیشتر می‌شود..

علی اکبر اسماعیل نژاد در گفت وگو با خبرنگار مهر افزود: جاهایی که قبلاً عمق مناسبی داشت، حالا کم‌عمق شده و عملاً محل صید نیست. مسیر مهاجرت ماهی‌ها عوض شده و حتی در فصل‌هایی که انتظار صید خوب داریم، صید کاهش پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: کاهش سطح آب دریا در سال‌های گذشته یکی از دلایل اصلی افت صید بوده و در سال‌هایی که صید کاهش یافته، صیادان حتی در پرداخت حق بیمه خود نیز دچار مشکل شده‌اند.

او تأکید کرد: این شرایط برای صیادانی که تنها منبع درآمدشان دریاست، به یک بحران معیشتی تبدیل شده است؛ بحرانی که در آمار دیده نمی‌شود اما در سفره صیادان کاملاً محسوس است.

خط ساحلی هر سال چند قدم عقب‌تر می‌رود و نشانه‌های این پس‌روی، امروز بیش از هر زمان دیگری خود را نشان می‌دهد؛ تورهایی که سبک‌تر از گذشته از دریا بازمی‌گردند.

اما پیامدهای عقب‌نشینی دریای خزر تنها به تورهای خالی صیادان ختم نمی‌شود. بنادر، اسکله‌ها و مسیرهای دریانوردی نیز تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته‌اند.

سعید کیاکجوری، مدیرعامل بنادر و دریانوردی مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به ابعاد گسترده این مسئله اظهار می‌کند: عقب‌نشینی آب دریای خزر در سال‌های اخیر به یک واقعیت جدی تبدیل شده و آثار آن در سواحل مازندران کاملاً قابل مشاهده است. این پدیده هم فعالیت‌های بندری و هم معیشت جوامع وابسته به دریا را تحت تأثیر قرار داده است.

به گفته وی، کاهش عمق آب در برخی مناطق، چالش‌های جدیدی برای بنادر ایجاد کرده است، پس‌روی خط ساحلی باعث شده نیاز به لایروبی مستمر حوضچه‌ها و مسیرهای تردد شناورها افزایش یابد. این موضوع هزینه‌های نگهداری زیرساخت‌های بندری را بالا برده و مسائل ایمنی دریانوردی را پیچیده‌تر کرده است.

چالشی فراتر از مرزها

مدیرعامل بنادر و دریانوردی مازندران تأکید می‌کند که عقب‌نشینی دریای خزر یک مسئله صرفاً استانی یا حتی ملی نیست: دریای خزر یک پهنه آبی مشترک است و تغییرات تراز آب آن، موضوعی فراملی محسوب می‌شود. مدیریت این بحران نیازمند همکاری کشورهای حاشیه خزر و تدوین راهکارهای مشترک در حوزه منابع آبی و محیط زیست است.

به گفته کیاکجوری، سازمان بنادر و دریانوردی با انجام مطالعات تخصصی و رصد مستمر تراز آب دریا تلاش می‌کند اثرات این پدیده را کاهش دهد، اما حل ریشه‌ای مسئله نیازمند تصمیم‌گیری‌های کلان در سطح ملی و منطقه‌ای است.

چالش‌های حمل و نقل دریایی در دریای خزر؛ محدودیت ظرفیت اسکله‌ها و آبخور کشتی‌ها و افزایش هزینه‌ها دغدغه تجار مهم و قابل توجه است

مدیران بنادر و دریانوردی با اشاره به خرید کشتی‌های جدید و نوسازی ناوگان دریایی، بزرگترین چالش فعلی در حوزه حمل و نقل دریایی دریای خزر را کاهش عمق آب و افزایش هزینه‌های جابجایی کالا اعلام کرد و گفت: این موضوع مستقیماً تجارت دریایی و اقتصاد دریامحور شمال کشور را تحت تأثیر قرار داده است.

سعید کیاکجوری گفت: خرید کشتی‌های جدید باعث شده ظرفیت حمل و نقل افزایش پیدا کند و آبخور کمتر کشتی‌ها، امکان بهره‌برداری بهتر از ناوگان را فراهم کرده است. با این حال، بزرگترین چالش فعلی ما کاهش تراز آب دریا و افزایش تهدیدات ناشی از کم‌عمقی است که می‌تواند ظرفیت جابجایی کالا را محدود کند.

وی توضیح داد: پیش از کاهش عمق آب، یک کشتی می‌توانست با ظرفیت پنج هزار تن بار جابجا شود و با کرایه هر تن ۲۰ دلار، درآمد مورد انتظار را کسب کند. اما اکنون همان کشتی، با ظرفیت چهار هزار تن بار و همان کرایه کلی، هزینه حمل به ازای هر تن افزایش یافته و این موضوع باعث بالا رفتن قیمت تمام شده کالاهای وارداتی شده است.

در همین زمینه، کیاکجوری تأکید کرد: هرچند کشتی‌های نسل جدید با طراحی بهتر و آبخور کمتر وارد ناوگان شده‌اند و ظرفیت بیشتری دارند، اما محدودیت‌های فعلی عمق آب در برخی بنادر می‌تواند بهره‌وری آن‌ها را کاهش دهد. به گفته وی، زمانی که عمق آب بنادر همسایه کمتر از استاندارد باشد، این محدودیت اثر خود را بر کل زنجیره حمل و نقل دریایی نشان می‌دهد.

وی افزود: افزایش ظرفیت اسکله‌ها و استحکام سازه‌های بندری از دیگر مسائلی است که باید در اولویت قرار گیرد، زیرا بدون اصلاح زیرساخت‌ها، افزایش ظرفیت کشتی‌ها تأثیر لازم را نخواهد داشت.

به گفته این مقام مسئول، در پروژه‌های جاری نیز تغییراتی در دستور کار قرار گرفته است؛ برای مثال اضافه شدن شیب‌شکن‌ها به منظور کنترل جریان سریع آب و محافظت از پل‌ها و مسیرهای دسترسی که در قرارداد اولیه پیش‌بینی نشده بود، باعث کاهش درصد پیشرفت رسمی پروژه شده است.

مدیران بنادر تأکید کردند که این اقدامات جدید، ضروری و مرتبط با ایمنی و بهره‌وری طولانی‌مدت هستند، اما در کوتاه‌مدت به نظر می‌رسد پیشرفت پروژه‌ها کندتر شده است؛ زیرا هر ابلاغ جدید باعث می‌شود درصد کار انجام شده در گزارش رسمی کاهش پیدا کند و زمان بیشتری برای تکمیل پروژه نیاز باشد.

قایق‌هایی که برای رسیدن به آبِ عمیق‌تر مسیر طولانی‌تری طی می‌کنند و بنادری که با کم‌عمق شدن حوضچه‌ها، نیازمند لایروبی‌های مداوم شده‌اند. آنچه روزگاری تنها یک هشدار کارشناسی بود، حالا به تجربه روزمره صیادان و دغدغه مدیران بندری تبدیل شده است؛ تجربه‌ای که اگر جدی گرفته نشود، آینده اقتصاد دریاپایه و زیست ساحلی مازندران را با چالشی جدی روبه‌رو خواهد کرد.

کارشناسان معتقدند اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، پیامدهای عقب‌نشینی دریای خزر در سال‌های آینده شدیدتر خواهد شد؛ از تغییر اکوسیستم و کاهش تنوع زیستی گرفته تا تهدید جدی مشاغل وابسته به دریا.

مدیریت منابع آب، بازنگری در سیاست‌های سدسازی، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای میان کشورهای حاشیه خزر و حمایت هدفمند از جوامع ساحلی، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند از شدت این بحران بکاهد.

عقب‌نشینی دریای خزر شاید آرام و تدریجی باشد، اما پیامدهای آن شتابان و گسترده است. روایت صیادان مازندران و هشدار مدیران بندری نشان می‌دهد که اگر امروز برای این پدیده چاره‌اندیشی نشود، فردا هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی آن چند برابر خواهد شد.

منبع: خبرگزاری مهر