چرا اسباب‌بازی‌های بیگانه روح کودکان ایرانی را تسخیر کرده‌اند؟

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از بجنورد٬ کالانمای (ویترین) اسباب‌بازی‌فروشی‌ها نخستین نقطه تماس کودک با دنیای بازی و تخیل است؛ جایی که انتخاب‌ها پیش از ورود به مغازه، در ذهن کودک شکل می‌گیرد. بررسی میدانی از برخی اسباب‌بازی‌فروشی‌های شهر بجنورد نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از کالانماها مملو از محصولاتی است که نه‌تنها نسبتی با فرهنگ ایرانی–اسلامی ندارند، بلکه الگوهایی بیگانه و بعضاً نامتناسب با هویت کودک ایرانی را بازنمایی می‌کنند.

قاب خاص و عاشقانه مینا ساداتی و بابک حمیدیان در آغوش هم

ارتفاعی از کالاهای پر رنگ و لعاب در پس شیشه‌ی مغازه‌ها که از دید قامت کوتاه یک کودک ، خرواری از معنا و پیام را با خود به همراه دارد.نقل امروز و دیروز نیست و از همان دوران دهه شصت، فرهنگ آمریکایی و اروپایی بر میراث فکری شرق، چشم طمع داشته و با انواع تولیدات فرهنگی و هنری، ذائقه و سلیقه‌ی مارا نشانه گرفته است.

گویا هرازچندگاه، باید رسانه‌ای بیاید و تذکره‌ای بدهد تا شاید اهل دغدغه را بیدار کرده و به سمت تلاش برای یک تحول جهادی در زمینه‌ی فرهنگ سوق دهد. 

عروسک لبوبو به بجنورد هم رسیده است

عروسک‌هایی مانند لبوبو که فاقد زیبایی و معنای ظاهری هستند خیلی زود جای خود را در بازار بجنورد نیز پیدا کرده و مردم نیز بر طبق مد روز آن را تهیه می‌کنند.

سوال مهم این است که چرا بازی‌هایی با ماهیت سیاسی و تجاری باید وارد بازار کودکان شود و خانواده‌ها نیز با ناآگاهی از آن استقبال کنند و مسئولان نیز غفلت ورزند.

خانواده‌ها به ویژه اقشار متدین و مذهبی با ابراز نگرانی نسبت به این وضعیت، معتقدند در شرایطی که انتخاب سالم باید برای والدین و کودکان تسهیل شود، بازی‌فروشی‌های فعلی نه‌تنها کمکی به این موضوع نمی‌کنند، بلکه مسیر انتخاب را به سمتی هدایت می‌کنند که کمترین هم‌خوانی را با ارزش‌های فرهنگی جامعه دارد.

آنچه کودک می‌بیند و آنچه باید ببیند

در این نگه‌داره‌ها( ویترین‌ها) شخصیت‌هایی با چهره‌ها و پوشش‌های اغراق‌شده، قهرمانانی با محوریت خشونت و قدرت‌نمایی و نمادهایی برگرفته از فرهنگ‌های وارداتی بیش از هر چیز به چشم می‌خورد. در مقابل، اسباب‌بازی‌هایی که بازتاب‌دهنده مفاهیمی چون خانواده، همدلی، همکاری یا قهرمانان بومی و ملی باشند، یا حضور کمرنگی دارند یا اساساً غایب‌اند.

به عنوان مثال هیچ نشانه‌ای از قومیت‌های پرمعنای کرمانج، ترک، تات و ترکمن در سازه‌های بازی کودکان خراسان شمالی دیده نمی‌شود.

نکته قابل تأمل آن است که بسیاری از این محصولات، فاقد هرگونه پیوند روایی با زندگی کودک خراسانی هستند؛ نه داستانی آشنا دارند و نه تجربه‌ای قابل لمس از زیست بومی دارند؛ این در حالی است که اسباب‌بازی صرفاً وسیله سرگرمی نیست، بلکه ابزاری مؤثر در شکل‌گیری هویت، زبان، الگوهای رفتاری و حتی نظام ارزشی کودکان به شمار می‌رود.

یکی از تولیدکننده‌های بازی در خراسان، پیش از این اذعان داشته بود که حمایت لازم از سوی مسئولین برای تولید بازی بومی وجود ندارد.

البته  همانطور که شهید طهرانی مقدم نیز گفته اند:« فقط انسان‌های ضعیف به میزان امکانات‌شان کار می‌کنند.»، فرهنگ جهادی به ما می‌آموزد که نباید صرفا منتظر فرش سرخی ماند تا دیگران شرایط را برای ما هموار کنند و بایدراه های مختلف را برای رسیدن به هدف امتحان کرد. اما این توجیه مناسبی برای بی‌دغدغگی برخی عوامل دولتی نخواهد بود.

مسئولان امروز را، اسباب‌بازی‌‌های دیروزشان می‌سازد!

شاید برخی با خود گمان کنند که پرداختن به بازی کودکان، مسأله‌ی امروز جامعه ما نیست اما ازین نکته غافلند که در یک افق بلند مدت، مسئولان پرکار یا بیکار امروز جامعه‌ی ما نتیجه‌ی شیوه‌ی تربیتی و بازی‌های دیروز همین افراد بوده است.

به نظر می‌رسد مسئله اصلی، صرفاً عرضه یک کالا نیست، بلکه پیامی است که از دل چینش اسباب‌بازی‌های داخل مغازه به کودکان منتقل می‌شود؛ پیامی که یا به تقویت هویت فرهنگی کمک می‌کند یا به تدریج آن را به حاشیه می‌راند. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود نهادهای مسئول با نگاهی جدی‌تر، ضمن حمایت از تولید و عرضه اسباب‌بازی‌های بومی و هویت‌ساز، ضوابط مشخص‌تری برای محتوای مغازه‌ها تدوین و اجرا کنند.

بجنورد، شهری با پیشینه فرهنگی متنوع و ریشه‌دار، همواره به‌عنوان یکی از کانون‌های هویت بومی در شمال‌شرق کشور شناخته شده است؛ شهری که اقوام مختلف، آداب‌ورسوم، زبان‌ها و سبک‌های زیستی گوناگون در آن در کنار یکدیگر زیست فرهنگی مشترکی را شکل داده‌اند. با این حال، نگاهی به کالانماهای برخی اسباب‌بازی‌فروشی‌های این شهر، تصویری متفاوت از آینده فرهنگی کودکان بجنورد ترسیم می‌کند؛ تصویری که بیش از آنکه بازتاب‌دهنده هویت بومی باشد، آینه‌ای از الگوهای وارداتی و بی‌ریشه است.

دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق در مصاحبه‌ای آمار و ارقام قابل توجهی گفته‌ است: هفت هزار و 500 شرکت خلاق و دانش‌بنیان در کشور در حال فعالیت است که از این تعداد 170 شرکت در حوزه بازی و اسباب بازی فعالیت می‌کنند و در مجموع برای  700 هزار نفر در این حوزه به‌صورت مستقیم اشتغال‌زایی شده است.

اما نتیجه و خروجی این تعداد را در بستر بازار مشاهده نمی‌کنیم و آن اتفاقی که باید تاحالا رخ می‌داد هنوز جامه‌ی عمل نپوشیده است. 

قهرمانانی که شبیه ما نیستند

یکی از مهم‌ترین کارکردهای اسباب‌بازی، نقش آن در «قهرمان‌سازی» است. کودک در جریان بازی، شخصیت‌ها را الگوی خود قرار می‌دهد و از طریق آن‌ها مفاهیمی چون قدرت، موفقیت، شکست و تعامل اجتماعی را می‌آموزد. آنچه امروز در بسیاری از اسباب‌بازی‌فروشی‌های بجنورد دیده می‌شود، قهرمان‌هایی با چهره‌های اغراق‌شده، توانایی‌های غیرواقعی و محوریت خشونت و سلطه است.

در مقابل، جای خالی قهرمانان بومی، ملی، تاریخی یا حتی شخصیت‌هایی با مؤلفه‌های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی، کاملاً محسوس است. این غیبت، به‌ویژه در شهری با ظرفیت‌های فرهنگی فراوان مانند بجنورد، پرسش‌برانگیز است و نشان می‌دهد بازار اسباب‌بازی کمتر به نقش هویت‌ساز خود توجه کرده است.

نظارت؛ حلقه‌ی مفقوده‌ی اسباب‌بازی فروشی‌ها

نبود ضوابط مشخص برای محتوای اسباب‌بازی‌فروشی‌ها، یکی دیگر از چالش‌های جدی است. مشخص نیست چه نهادی مسئول هدایت محتوایی این فروشگاه‌ها است و چه معیارهایی برای نمایش و تولید اسباب‌بازی‌ها وجود دارد. این خلأ نظارتی، زمینه را برای عرضه بی‌ضابطه محصولاتی فراهم کرده که صرفاً بر اساس جذابیت ظاهری و فروش بیشتر و نه تأثیرات فرهنگی و تربیتی انتخاب می‌شوند.

مدیرکل سرگرمی های سازنده کانون پرورش فکری کودکان پیش ازین اذعان داشته است: کسانی که در این حوزه سیاستگذاری و قانون تصویب می کنند دارای جایگاه عظیمی هستند و نسل آینده که برخاسته از نسل کنونی است را بالنده می کنند.  صنعت اسباب بازی صنعتی در کشور ما نوپا است و این صنعت برای توسعه و ترویج نیازمند توجه تمامی دستگاه‌ها است.

البته این گفته، نمی‌تواند توجیه خوبی برای سال‌ها غفلت از این موضوع فرهنگی مهم باشد و گویا سرعت پیشرفت در این زمینه از نگاه عوامل امر فقط بسته به امکانات و حمایت بیرونی دارد در حالیکه که فرهنگ انقلابی به ما می‌آموزد با کمترین امکانات و خدمت مخلصانه سخت ترین مسیرها نیز هموار خواهد شد.

بیشترین دارایی انسان، انگیزه و همت اوست و اهل دغدغه هرگز واژه‌های «نمی‌شود» و «نمی‌توانیم» را نمی‌شناسند.

همچنین وی در ادامه گفت: توجه به استقرار دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و نقشی که این مجموعه در حوزه‌ی طراحی، تولید، واردات و صادرات اسباب‌بازی در کشور دارد همواره تلاش کرده کیفیت محتوایی تولیدات داخلی را تقویت کند و هیچ‌گاه نقش سلبی و بازدارنده‌ای در این صنعت نداشته باشد.

البته جامعه‌ی مدنی خراسان شمالی همچنان اتفاقی مبنی بر نظارت اسباب‌بازی نیز مشاهده نمی‌کند که جای بررسی و آسیب‌شناسی دارد و باید کیفیت این نظارت‌ها مورد مداقه قرار گیرد.

لذا در نتیجه بازنگری در محتوای بازی‌ها، حمایت از اسباب‌بازی‌های بومی و هویت‌ساز، تدوین ضوابط روشن، افزایش نظارت و دقت خانواده‌ها در خرید کالا برای کودکان می‌تواند گامی مؤثر در جهت هم‌راستاسازی بازار کودک با فرهنگ جامعه باشد. چرا که آینده بجنورد، از همان جایی شکل می‌گیرد که کودکانش بازی را آغاز می‌کنند.

انتهای پیام/311/.

منبع: خبرگزاری تسنیم