رازهای شگفت‌انگیز شب یلدا؛ از تولد نور تا آیین‌های هزارساله ایرانیان

شب یلدا، بلندترین شب سال با قدمتی هزارساله، نه تنها آغاز زمستان بلکه تولد نور و گرمای دورهمی‌های ایرانی است که ریشه در تاریخ و فرهنگ کهن دارد.

سامان تهرانی

نویسنده

مهدی مشتاقی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اردستان اظهار داشت: شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال و نخستین شب زمستان است که مصادف با شب اول دی‌ماه بوده و قدمتی چند هزار ساله در فرهنگ ایرانی دارد؛ شبی که از پس آن، روزها به‌تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود.

شهاب حسینی: زن اولم از زندگی با من رضایت نداشت/ سخت بود اما …

وی با اشاره به ریشه واژه یلدا افزود: کلمه یلدا برگرفته از زبان سریانی و به معنای تولد یا میلاد است و در برخی منابع آمده است که با گسترش آیین میترائیسم از ایران باستان به سایر نقاط جهان، روز 21 دسامبر (30 آذر) به‌عنوان تولد میترا در روم و برخی کشورهای اروپایی جشن گرفته می‌شد که بعدها و بر اثر اشتباه محاسباتی، به 25 دسامبر منتقل و به‌عنوان روز کریسمس شناخته شد.

نویسنده اردستانی تاکید کرد: به همین دلیل است که تا امروز نمادهایی همچون لباس و کلاه بابانوئل شباهت‌هایی با پوشش موبدان دارد و در باورهای کهن، مردم معتقد بودند آسمان در شب چله به زمین نزدیک می‌شود و برای کودکان هدیه می‌آورد؛ باوری که در فرهنگ غربی به شکل بابانوئل جلوه‌گر شده است.

مشتاقی با اشاره به آیین‌های محلی افزود: در میان مردم اصفهان، شب چله به دو بخش تقسیم می‌شود؛ شب سی‌ام آذر که «چله زری» نام دارد و شب اول دی‌ماه که به آن «عمو چله» می‌گویند و ایرانیان بر این باورند که در شب یلدا، خوبی بر بدی پیروز می‌شود.

وی در خصوص خوراکی‌های شب یلدا در اردستان گفت: تنقلات این شب شامل چای، میوه‌های فصل به‌ویژه هندوانه، قیسی، آلوچه خشک، نخودچی، آجیل، کشمش، تخمه، گردو، بادام بوداده، فندق، گندم و شاهدانه، چغندر پخته، انگور، انار، توت خشک و انجیر خشک بوده است و برخی خانواده‌ها «چهل اسمه» یا 40 نوع تنقلات را برای این شب آماده می‌کردند.

نویسنده اردستانی افزود: زنان خانه‌دار از ابتدای پاییز به فکر تهیه و نگهداری میوه‌ها برای شب یلدا بودند، از جمله نگه‌داشتن انار سالم در جای خنک یا آویزان کردن خوشه‌های انگور برای خشک شدن و مصرف در این شب بوده است.

مشتاقی درباره نحوه برگزاری این آیین گفت: در گذشته، خانواده‌ها و اقوام از ابتدای شب دور هم جمع می‌شدند، زیر کرسی می‌نشستند و تنقلات را در ظروف مسی می‌گذاشتند و این دورهمی‌ها گاه تا ساعت دو بامداد ادامه داشت و بزرگ‌ترها با نقل خاطرات، داستان‌ها، اشعار و ضرب‌المثل‌ها، شب را گرم و صمیمی می‌کردند.

وی در پایان تأکید کرد: با وجود گذشت هزاران سال، آیین شب یلدا همچنان زنده و پویا در سراسر ایران برگزار می‌شود و نمادی از پیوند نسل‌ها، فرهنگ، امید و روشنایی در میان مردم ایران است.