راز دوری از سیاست؛ چرا کارتون و کاریکاتور از فهرست مشاغل محبوب حذف شد؟

جمال رحمتی عضو شورای اجرایی دوازدهمین دوسالانه بین‌المللی کارتون و کاریکاتور تهران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره جایگاه و وضعیت این هنر توضیح داد: کارتون و کاریکاتور ایران در اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی رشد کمی و کیفی داشت و در دهه ۱۳۸۰ شمسی به اوج خودش رسید. این روند در ۲ شاخه هنری و مطبوعاتی ادامه داشت و شکل هنری و حرفه‌ای آن با انتشار مجله کیهان کاریکاتور که پایه‌اش توسط گروه کاسنی گذاشته شده بود، شروع شد.

چهرۀ نچرال «ژاله صامتی» جوان در دومین فیلمش؛ سال 73

وی تصریح کرد: شکل مطبوعاتی آن با مجله گل‌آقا پا گرفت، این روند در روزنامه همشهری و بعد زمان اصلاحات و سپس نشریاتی که تلاش داشتند به شکل جدید روزنامه منتشر کنند، ادامه پیدا کرد.

این هنرمند کاریکاتوریست با اشاره به جایگاه جهانی کارتون و کاریکاتور ایران، گفت: با رشدی که این ۲ شاخه هنری، از اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی در ایران داشت، آرام آرام نتیجه این روند، در جشنواره‌های جهانی، خودش را نشان داد. کارتونیست‌هایی داشتیم که به واسطه کیفیت بین‌المللی آثارشان، در جشنواره‌های جهانی می‌درخشیدند، این موضوع ادامه داشت، اما با توجه به شرایط سیاسی نیمه دوم دهه ۷۰، آرام آرام بخش مطبوعاتی از رونق افتاد، ولی بخش نمایشگاهی آن کماکان ادامه داشت. این هم به واسطه رویدادها و جشنواره‌هایی بود که توسط خانه کاریکاتور به شکل مشخص برگزار می‌شد.

وی عنوان کرد: در نیمه دوم دهه ۸۰ نیز بخش نمایشگاهی آرام آرام رو به افول رفت. بخشی از این روند، به شرایط سیاسی ربط داشت و بخشی هم به شرایط اقتصادی که تابع از شرایط سیاسی بود. به هرحال درحال حاضر کاریکاتور ایران به لحاظ بین‌المللی در جشنواره‌ها خوب دیده می‌شود ولی در ایران در ۲ بخش هنری و مطبوعاتی خبری از این رونق نیست.

جشنواره‌ای که سیستم‌سازی نشد و متکی به «فرد» ماند

وی در مورد جایگاه این رویداد در جهان توضیح داد: واقعیت این است که این دوسالانه، به لحاظ شکل برگزاری جزو جشنواره‌های خیلی خیلی معتبر در دنیا است. البته به دلیل وقفه هشت ساله در برپایی آن، طبیعتا کمی به اعتبار دوسالانه لطمه وارد شده است. اعتبار جهانی یک جشنواره، تداوم در برپایی و نظم در برگزاری آن است. در دوسالانه تهران وقفه‌ای طولانی افتاد، زیرا دوسالانه متکی به فرد است و اگر زمانی مسعود شجاعی طباطبایی دچار گرفتاری زندگی باشد و نتواند انرژی لازم را بگذارد، رویداد برگزار نمی‌شود. چون دوسالانه شبکه سازی نشده و به اصطلاح سیستمی درست نشده که در نبود افراد، بتواند برگزار شود.

رحمتی عنوان کرد: همچنین جوایز یک جشنواره از موارد اعتبار جهانی آن رویداد است و فکر می‌کنم که دوسالانه کاریکاتور تهران، بالاترین جوایز نقدی را میان جشنواره‌های دنیا دارد. البته به واسطه افرادی که داوری را برعهده می‌گیرند، یک جشنواره و رویداد هنری می‌تواند اعتبار پیدا کند. خوشبختانه همیشه این وسواس در دوسالانه کاریکاتور تهران و در شکل برگزاری آن بوده است.

وی درباره جریان‌سازی دوسالانه کاریکاتور در میان نسل جوان گفت: در واقع، شرایط تغییر کرده، شکل رسانه مانند قبل و ساختار ارتقاء هم مانند گذشته نیست. بنابراین نمی‌توان خیلی واضح در این مورد نظر داد. در گذشته نه چندان دور، در شکل کلاسیک برپایی رویدادها، فستیوال‌ها به شرکت‌کنندگان اعتبار می‌دادند و امکانی فراهم می‌کردند تا آثار هنری، روی دیوار بروند. اما امروزه به‌واسطه شبکه‌های اجتماعی، افراد خودشان، آثارشان را در معرض دید مخاطب‌ها می‌گذارند. چه بسا مخاطب بیشتری هم پیدا می‌کنند.

این هنرمند طراح و کاریکاتوریست بیان کرد: این موضوع دلیل نمی‌شود که دوسالانه کاریکاتور ارزش خودش را از دست داده باشد، تنها شکلش مانند قبل نیست. به هرحال اگر آشتی میان برگزارکنندگان و پشتیبانان برگزاری با جامعه هنری به دلیل شرایط این چندسال اخیر، پیش بیاید و دوسالانه به عنوان یک مرجع قرار بگیرد، طبیعتا می‌تواند میان نسل جوان تاثیر بیشتری داشته باشد.

عضو شورای اجرایی دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور، درباره وضعیت کارتون و کاریکاتور در ایران، گفت: بخش هنری یا به اصطلاح نمایشگاهی و بخش کارتون مطبوعاتی، در شرایط خوبی نیستند. زیرا عملا کارتون و کاریکاتور از میان مشاغل حذف شده است و هنرمندان این حوزه نمی‌توانند از این رشته پول در بیاورند. اصولا اگر پولی هم در بیاورند، و مجموعه پول‌هایی را که کل کارتونیست‌ها از خلق اثر به‌دست می‌آورند جمع کنیم و به یک فرد بدهیم، شاید بتواند زندگی‌اش را بچرخاند. آن هم تازه یک شاید بزرگ است. بنابراین وقتی کارتون و کاریکاتور از بین مشاغل حذف می‌شود، کمتر کسی سراغ آن می‌رود. اگر اوایل دهه ۷۰ جریانی ایجاد و روند این جریان، به چاپ آثار در نشریات منتهی شد، عواید مادی آن عملا دیده می‌شد. اما امروز، هیچ‌چیز دیده نمی‌شود.

فاصله گرفتن از سیاست، راز موفقیت دوسالانه تهران است

رحمتی تاکید کرد: تنها علاقه شخصی در این میان مانده، که هنرمندان کار کنند یا خیر. خیلی از کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها شغل دیگری دارند و آنها به شکل حرفه‌ای این رشته را دنبال نمی‌کنند. منظورم از حرفه‌ای، کسب درآمد است.

وی با اشاره به اینکه نزدیک به یک دهه جشنواره‌ای در حوزه کارتون و کاریکاتور برگزار نشده است، گفت: چراغ نمایشگاهی این رشته به دست تعدادی از هنرمندان روشن مانده اما برگزاری جشنواره‌ها از مواردی است که باعث می‌شود رشته‌ای رونق پیدا کند. در این یک دهه تلاش‌های شخصی هنرمندان با برگزاری رویدادهای کوچک و نمایشگاهی باعث شد که چراغ کارتون و کاریکاتور ایران روشن بماند.

در ادامه عضو شورای اجرایی دوسالانه دوازدهم با اشاره به جبران این وقفه هشت ساله در برگزاری این رویداد بین‌المللی، اظهار کرد: مسعود شجاعی‌طباطبایی به عنوان دبیر، یَد طولایی در برپایی دوسالانه دارد، او از تجربه کافی و شبکه ارتباطی قوی برخوردار است. عملا همین موضوعات باعث می‌شود، کارها بدون اختلال پیش برود.

رحمتی افزود: عباس قاضی زاهدی به عنوان دبیر اجرایی دوسالانه، فردی بسیار باتجربه و بازوی بسیار مهمی برای برپایی بهتر دوسالانه تهران است. درنتیجه این زمان کم تا برگزاری رویداد، باعث نگرانی نخواهد بود، همه چیز روی روال درحال پیشروی است و تمام زحمت‌های دوسالانه بر عهده این ۲ هنرمند است.

این هنرمند کاریکاتوریست درباره بخش چهره‌های دوسالانه، توضیح داد: سال‌ها در فستیوال‌های جهانی بخش چهره‌ها به شکل یک فرهنگ در آمده است. افرادی را معرفی می‌کنند تا کاریکاتور چهره آنها کشیده شود. طبیعتا زمانی که قرار است در مورد کسی کار شود، در مورد او، جستجو می‌شود.

وی عنوان کرد: همین جستجو، سبب آشنایی با آن نام خواهد شد و ارائه آثار خلق شده در این بخش، درست است که منتج به آشنایی با آثار آن هنرمند نام‌آور نخواهد شد اما آشنایی با اسم و یادآوری نام او را برای مخاطب‌ها به همراه خواهد داشت.

عضو شورای اجرایی دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور تهران به انتخاب موضوع عجله در این رویداد اشاره کرد و گفت: دوسالانه تهران همیشه سعی کرده خودش را از موضوعات سیاسی دور نگه دارد که معتقدم یک رویکرد حرفه‌ای برای این رشته است. این امر، باعث می‌شود طیف بیشتری از هنرمندان از دوسالانه استقبال کنند. چون در واقع اگر بخواهیم سلایق سیاسی خود را در برپایی این رویداد بین‌المللی دخیل کنیم، مانع جمع‌شدن افراد در کنار هم خواهد شد. موضوع عجله در رای‌گیری نهایی از میان عنوان‌های متنوع، نیز با همین رویکرد انتخاب شد.

وی با اشاره به اینکه حاکمیت و دولت وظیفه بزرگی در حفظ هنر دارند، بیان کرد: آنها نباید برای حفظ یک رشته هنری، آن را منوط به تلاش‌های فردی کنند. عملا در کارتون و کاریکاتور دیدیم که اگر پشتیبانی مالی وجود نداشته باشد، اتفاقی هم نمی‌افتد.

رحمتی در پایان گفت: طبیعتا نتیجه ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در این شاخه هنری خودش را در خلق اثر نشان می‌دهد. کارتون و کاریکاتور ایران ثابت کرده که یکی از دارایی‌های فرهنگی و هنری کشور است. که می‌توان به آن افتخار کرد. در دنیا می‌توانیم سرمان را در این حوزه بالا نگه داریم. حیف است که از کنار این رشته، با چنین جایگاهی در دنیا، با بی‌تفاوتی و بی‌اهمیتی بگذریم.

منبع: خبرگزاری مهر