چگونه اسکرول بی‌پایان خاطرات نوستالژیک کودکی را محو کرد؟

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از کرج، زندگی انسان در دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عظیمی شده است، پیشرفت تکنولوژی، ظهور گوشی‌های هوشمند، اینترنت پرسرعت و شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، تلگرام و واتس‌اپ، نحوه زندگی، یادگیری و تعاملات اجتماعی ما را به شدت تغییر داده است. این فناوری‌ها اگرچه امکانات گسترده‌ای برای یادگیری و ارتباطات فراهم می‌کنند، اما در عین حال چالش‌ها و اثرات منفی فراوانی بر زندگی روزمره، تربیت کودکان و سبک زندگی خانواده‌ها داشته‌اند.

آلبوم جشن عروسی مجلل پدر و مادر سپند امیر سلیمانی در واقعیت …

در گذشته، کودکان و نوجوانان اوقات فراغت خود را در محیط‌های واقعی، مانند کوچه‌ها، باغ‌ها و خانه‌های دوستان و خویشاوندان می‌گذراندند. آن‌ها با بازی‌های گروهی و فکری سنتی، مهارت‌های ذهنی و اجتماعی خود را پرورش می‌دادند و در کنار خانواده‌ها و بزرگ‌ترها تجربه‌های ارزشمندی کسب می‌کردند. اما امروزه این فضای سنتی و نوستالژیک به شدت کاهش یافته و جای خود را به گوشی‌ها و شبکه‌های اجتماعی داده است. بسیاری از کودکان و نوجوانان ساعت‌ها وقت خود را صرف بازی‌های دیجیتال، گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی و مشاهده محتواهای مختلف می‌کنند و کمتر فرصتی برای تعاملات واقعی و بازی‌های سنتی پیدا می‌کنند.

جایگزینی فضای مجازی به جای سنت‌های قدیمی

سال‌ها پیش، کودکان ایرانی در کوچه‌ها و محله‌ها بازی می‌کردند و در کنار دوستان و همسایگان تجربه‌های مشترک و آموزنده داشتند. بازی‌های گروهی مانند هفت‌سنگ، گل کوچک، قایم‌موشک، طناب‌بازی و توپ‌بازی، نه تنها سرگرم‌کننده بودند بلکه مهارت‌های مهم زندگی مانند همکاری، صبر، خلاقیت، حل مسئله و توانایی تصمیم‌گیری را در کودکان پرورش می‌دادند. همچنین، فعالیت‌های جمعی و شب‌نشینی‌های خانوادگی به انتقال فرهنگ، ارزش‌ها و تجربه‌های زندگی از بزرگ‌ترها به نسل جوان کمک می‌کردند و باعث تقویت پیوندهای خانوادگی می‌شدند.

امروزه فضای مجازی جایگزین این بازی‌ها و دورهمی‌ها شده است. کودکان به جای تجربه تعاملات واقعی، با گوشی و تبلت سرگرم می‌شوند و ساعت‌ها وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. بازی‌های دیجیتال و محتوای آنلاین، اگرچه سرگرم‌کننده و گاهی آموزشی هستند، اما توانایی پرورش مهارت‌های اجتماعی، حل مسئله و خلاقیت را به اندازه بازی‌های گروهی واقعی ندارند.

شب‌های دورهمی خانوادگی، بازدیدها و دیدارهای دوستانه که زمانی بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ ایرانی بودند، اکنون کمرنگ شده‌اند. والدین به دلیل مشغله کاری یا تمایل به آرام کردن کودکان، آن‌ها را به استفاده از گوشی و تبلت تشویق می‌کنند و بسیاری از سنت‌های خانوادگی از جمله داستان‌گویی، شعرخوانی و بازی‌های فکری، جای خود را به محتوای آنلاین داده‌اند.

تأثیرات منفی استفاده مداوم از گوشی و فضای مجازی

استفاده بیش از حد از گوشی و شبکه‌های اجتماعی اثرات منفی متعددی بر رشد کودکان و نوجوانان دارد. یکی از مهم‌ترین این اثرات، کاهش توانایی تفکر انتقادی و حل مسئله است. وقتی کودکان به جای مواجهه با چالش‌های واقعی و تلاش برای حل آن‌ها، به دنبال پاسخ فوری در اینترنت یا هوش مصنوعی هستند، فرصت یادگیری و تقویت مهارت‌های ذهنی خود را از دست می‌دهند. این روند می‌تواند به وابستگی شدید به فناوری و کاهش اعتماد به نفس منجر شود.

علاوه بر این، استفاده مداوم از فضای مجازی، تعاملات اجتماعی مستقیم را کاهش می‌دهد. کودکان و نوجوانانی که بیشتر وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، کمتر با اعضای خانواده و دوستان خود ارتباط برقرار می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود مهارت‌های اجتماعی مانند همدلی، همکاری و درک احساسات دیگران ضعیف شود. کاهش تعاملات واقعی و چهره به چهره می‌تواند در طولانی‌مدت باعث انزوا و احساس تنهایی در نوجوانان شود.

آسیب‌های جسمی و روانی

ساعات طولانی استفاده از گوشی و لپ‌تاپ، علاوه بر آثار اجتماعی، مشکلات جسمی نیز ایجاد می‌کند. مشکلاتی مانند درد گردن و کمر، سردرد، خستگی مداوم و کاهش بینایی از جمله رایج‌ترین عوارض هستند. علاوه بر این، فشار روانی ناشی از استفاده بی‌رویه از شبکه‌های اجتماعی نیز بسیار جدی است. مقایسه مداوم خود با دیگران، مشاهده تصاویر و محتوای غیرواقعی و فشار برای جلب توجه باعث اضطراب، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس می‌شود.

فضای مجازی همچنین کودکان را در معرض اخبار منفی، خشونت و محتوای نامناسب قرار می‌دهد. قرار گرفتن مداوم در چنین محیط‌هایی باعث افزایش استرس، کاهش تمرکز و ایجاد حس ناامنی می‌شود. در برخی موارد، وابستگی به گوشی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند موجب اختلال در خواب، کاهش علاقه به فعالیت‌های فیزیکی و افت تحصیلی شود.

اثرات بر خانواده و زندگی روزمره

فضای مجازی نه‌تنها بر کودکان و نوجوانان، بلکه بر خانواده و سبک زندگی روزمره تأثیر گذاشته است. خانواده‌هایی که بیشتر اوقات خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، کمتر با یکدیگر صحبت می‌کنند و فعالیت‌های مشترک خانوادگی کاهش یافته است. شب‌های دورهمی که زمانی فرصتی برای انتقال فرهنگ، تجربه و ارزش‌ها بود، اکنون جای خود را به ویدیوها، بازی‌ها و محتوای آنلاین داده‌اند. این کاهش ارتباط واقعی، باعث کاهش صمیمیت، کمرنگ شدن ارزش‌های خانوادگی و ایجاد فاصله میان نسل‌ها شده است.

علاوه بر این، والدینی که خود ساعت‌ها از گوشی و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، الگوی کودکان می‌شوند و این الگوگیری باعث می‌شود نسل جدید نیز همان رفتارها را ادامه دهد. کودکان و نوجوانانی که همیشه شاهد استفاده مداوم والدین از فضای مجازی هستند، باور می‌کنند که ارتباط واقعی و تعامل انسانی اهمیت چندانی ندارد.

نقش هوش مصنوعی و جستجوی سریع

هوش مصنوعی و دسترسی آسان به اطلاعات، هرچند ابزارهای قدرتمندی برای یادگیری و تحقیق هستند، اما اثرات منفی نیز دارند. بسیاری از کودکان و نوجوانان به جای فکر کردن، تحقیق مستقل و حل مسئله، تنها به دنبال راه‌حل‌های فوری و آماده هستند. این وابستگی باعث کاهش قدرت تحلیل، تفکر انتقادی، خلاقیت و صبر در مواجهه با مسائل زندگی واقعی می‌شود.

جستجوی سریع و دریافت پاسخ فوری باعث می‌شود کودکان ارزش تلاش، تجربه و یادگیری از خطا را کمتر درک کنند. وقتی دانش و مهارت‌ها بدون تلاش و تفکر به دست می‌آیند، انگیزه برای یادگیری کاهش می‌یابد و توانایی حل مسائل پیچیده زندگی واقعی کاهش پیدا می‌کند.

اهمیت بازی‌های فکری و سنتی

بازی‌های سنتی و فکری، بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ ایرانی و تربیت ذهنی کودکان بودند. فعالیت‌هایی مانند ساخت کاردستی، حل معماها، داستان‌سرایی، بازی‌های گروهی و حتی شرکت در مراسم‌های خانوادگی، ذهن کودکان را فعال نگه می‌داشت و آن‌ها را برای زندگی واقعی آماده می‌کرد. این بازی‌ها باعث افزایش خلاقیت، تقویت حافظه، مهارت‌های اجتماعی و اخلاقی و یادگیری ارزش‌های فرهنگی می‌شدند.

اما امروزه بسیاری از کودکان فرصت تجربه این فعالیت‌ها را از دست داده‌اند و به جای آن، ساعت‌ها در شبکه‌های اجتماعی غرق می‌شوند. این موضوع باعث کاهش خلاقیت، توانایی حل مسئله، تعامل اجتماعی و یادگیری مهارت‌های زندگی می‌شود. کودکان به جای تجربه مستقیم و یادگیری از محیط واقعی، بیشتر با محتوای دیجیتال و آماده تعامل می‌کنند که اثرات منفی بلندمدتی بر رشد آن‌ها دارد.

تأثیرات فرهنگی و اجتماعی

فراتر از کودکان و نوجوانان، استفاده بیش از حد از گوشی و فضای مجازی بر فرهنگ و اجتماع نیز اثر گذاشته است. نسل جوان کمتر با سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی آشنا می‌شود، تجربه جمعی و فعالیت‌های اجتماعی کاهش یافته و فرهنگ نوستالژیک و سنتی جای خود را به زندگی دیجیتالی داده است. شب‌های خانوادگی، بازدیدها و بازی‌های سنتی که زمانی بخشی از تربیت اجتماعی و انتقال تجربه بودند، اکنون کم‌رنگ شده‌اند.

این تغییرات فرهنگی باعث می‌شود نسل جدید، کمتر درک عمیقی از تاریخ، فرهنگ و روابط انسانی داشته باشد و بسیاری از ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی از یاد بروند. همچنین وابستگی به محتوای آنلاین و سرگرمی دیجیتال باعث کاهش توانایی تمرکز، صبر و یادگیری عمیق می‌شود و سطح تعامل انسانی و اجتماعی کاهش پیدا می‌کند.

برای کاهش اثرات منفی گوشی و فضای مجازی، والدین و جامعه می‌توانند اقداماتی عملی انجام دهند. ایجاد محدودیت زمانی برای استفاده از گوشی و شبکه‌های اجتماعی، تشویق کودکان به بازی‌های فکری و گروهی، برگزاری شب‌نشینی‌ها و دورهمی‌های خانوادگی و آموزش مهارت‌های اجتماعی، از جمله راهکارهای مؤثر هستند.

والدین می‌توانند با همراهی فرزندان خود در فعالیت‌های آموزشی، بازی‌های سنتی و سرگرمی‌های خلاقانه، انگیزه و علاقه به یادگیری و تعامل واقعی را تقویت کنند. همچنین مدارس می‌توانند با آموزش مهارت‌های اجتماعی، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های عملی، نقش مهمی در کاهش اثرات منفی فضای مجازی ایفا کنند. ایجاد تعادل میان استفاده از تکنولوژی و فعالیت‌های واقعی، کلید حفظ سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کودکان است.

در مجموع، گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی زندگی انسان‌ها، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، را به شدت تغییر داده‌اند. این فناوری‌ها اگرچه مزایایی مانند دسترسی سریع به اطلاعات، ارتباط آسان و سرگرمی فراهم می‌کنند، اما جایگزین شب‌نشینی‌ها، بازی‌های سنتی و تعاملات واقعی نشده‌اند. استفاده بیش از حد از گوشی و فضای مجازی باعث کاهش خلاقیت، توانایی حل مسئله، تعامل اجتماعی و یادگیری مهارت‌های زندگی می‌شود و سلامت جسمی و روانی کودکان را تهدید می‌کند.

برای حفظ رشد ذهنی، اجتماعی و اخلاقی کودکان، لازم است خانواده‌ها و جامعه به تعادل میان استفاده از فناوری و فعالیت‌های واقعی توجه کنند و شرایطی فراهم کنند که کودکان بتوانند با بازی و تعامل مستقیم، استعدادها و خلاقیت خود را پرورش دهند. تنها با رعایت این تعادل، نسل جدید می‌تواند هم از مزایای فناوری بهره‌مند شود و هم مهارت‌های واقعی زندگی، تعامل اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی را تجربه کند.

گزارش: شراره کهنسال

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم