چراغ قدیمی و کرسی گرم؛ راز تداوم یلدای اصیل در خراسان جنوبی

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از بیرجند، شب یلدا بلندترین شب سال، همچنان در خراسان جنوبی با آداب و رسوم سنتی برگزار می‌شود؛ شبی که خانواده‌ها در خانه بزرگ‌ترها جمع می‌شوند، دور کرسی می‌نشینند، خوراکی‌های فصلی و خشکبار آماده می‌کنند و با گفت‌وگو، شعرخوانی و داستان‌سرایی، تاریکی طولانی زمستان را پشت سر می‌گذارند.

رسمی شد | واریز سود سهام عدالت فردا 30 آذر 1404

در خانه مادربزرگ، فضای اتاق با لحاف کرسی گرم شده و سینی مسی بزرگی روی کرسی خودنمایی می‌کند. روی سینی، چراغ لامپای قدیمی، کاسه انار، ظرف‌های عناب، بادام، توت خشک و تخمه هندوانه برشته‌شده قرار گرفته و هندوانه‌ای زیبا با تزیین سنتی جلوه خاصی به سفره بخشیده است. سماوری در گوشه اتاق قل قل می‌کند و بوی چای تازه دم فضای اتاق را پر کرده است. دیوان حافظ نیز کنار سینی قرار دارد تا مهمانان با فال گرفتن و شعرخوانی، شب یلدا را گرامی بدارند.

آیین‌های سنتی یلدا

به گفته سید احمد برآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی شب یلدا قدمتی پیش از اسلام دارد و همچنان در استان پاس داشته می‌شود. مردم، خصوصاً کودکان و نوجوانان، به خانه بزرگ‌ترها می‌روند و تا پاسی از شب بیدار می‌مانند تا از سنت‌های کهن ایرانی بهره‌مند شوند.

بر اساس باورهای ایرانیان باستان، شب یلدا به معنای «زایش» است و تاریکی در این شب نماینده اهریمن تلقی می‌شد. مردم برای دفع شر و نابود کردن تاریکی، آتش روشن می‌کردند و گرد هم جمع می‌شدند تا با شادی، خوردن و نوشیدن، پایکوبی و گفتگو، طولانی‌ترین شب سال را به سلامت سپری کنند.

خوراکی‌ها و نمادها

یکی از عناصر شاخص شب یلدا، خوراکی‌های نمادین است. آجیل مخصوص، هندوانه، انار و دیگر میوه‌ها و شیرینی‌ها در سفره قرار می‌گیرند که هر یک نشانه برکت، تندرستی و شادکامی هستند. فال حافظ نیز از دیگر رسوم شب یلداست که با انتخاب و شکستن گردو، آینده‌گویی می‌کنند.

در خراسان جنوبی، علاوه بر مصرف هندوانه و آجیل، یک نوع آجیل خاص به نام «کفی شیرین» نیز مرسوم است که ریشه‌های گیاهی موسوم به چوبک یا بیخ در تهیه آن استفاده می‌شود. این ریشه‌ها جوشانده و کف حاصل با ترکه‌های گز هم زده می‌شود تا بالا بیاید و سپس با مغز پسته و گردو تزیین شده و همه اعضای خانواده از آن می‌خورند. این سنت نه تنها لذت‌بخش است بلکه انگیزه و شوق خاصی به دورهمی می‌بخشد.

خواندن شعر و داستان‌سرایی

یکی دیگر از بخش‌های مهم این شب، شعرخوانی و داستان‌گویی است. بزرگ‌ترها، همچون پدربزرگ و مادربزرگ، نوه‌ها را بر زانو نشانده و داستان‌ها و متل‌های قدیمی نقل می‌کنند. فال گرفتن از کتاب حافظ یا اشعاری از ابن حسام و حکیم نزاری نیز بخش دیگری از سرگرمی‌های شب یلداست که موجب تقویت انسجام خانوادگی می‌شود.

شب چله عروس

از دیگر آیین‌های شب یلدا در خراسان جنوبی، بردن هدیه به دختران عقد کرده یا تازه ازدواج کرده است. پیش‌تر این هدایا شامل پارچه، کفش و خوراکی‌های موجود بود اما امروزه انواع میوه، تنقلات و حتی طلا در خنچه‌های شکیل و پرهزینه قرار می‌گیرد.

برآبادی، پژوهشگر میراث فرهنگی، توضیح می‌دهد: در گذشته مردم انار و هندوانه را به شیوه سنتی و در اتاق‌های کاهدان تا شب یلدا نگه می‌داشتند، اما امروزه با تولید میوه در همه فصل‌ها و وجود سردخانه‌ها، تنوع و دسترسی به میوه‌ها افزایش یافته است.

نمادهای تاریخی و فرهنگی یلدا

به گفته پژوهشگران شب یلدا علاوه بر جنبه ظاهری، دارای کارکرد اجتماعی مهمی است. ایرانیان باستان این شب را به انتظار نور و کوتاه شدن تاریکی‌ها بیدار می‌ماندند. خوردن هندوانه، میوه‌ای تابستانی، نماد غلبه بر تاریکی و حفظ زندگی و انرژی مثبت بوده است. هدف اصلی این شب گردهمایی خانوادگی، صله رحم، انسجام گروهی و ایجاد شادی مشترک است؛ چیزی که امروز نیز با تغییراتی در شکل و شکل‌گیری مراسم حفظ شده است.

تغییرات مدرن در آداب شب یلدا

با ورود تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی، برخی خانواده‌ها تلاش می‌کنند سفره‌ها و هدایا را با تزیینات خاص و رنگارنگ نمایش دهند و این موجب افزایش رقابت و هزینه‌ها شده است. با وجود تغییرات، همچنان چراغ یلدا روشن است و خانواده‌ها در کنار یکدیگر، شادی و سنت را پاس می‌دارند.

شب یلدا، هرچند که ممکن است با تغییرات مدرن همراه شده باشد، هنوز هم نمادی از دورهمی، انسجام خانوادگی و احترام به سنت‌های ایرانی است. کرسی گرم، سینی‌های مسی پر از خوراکی، شعرخوانی و داستان‌سرایی، و هدیه دادن به عروس‌ها، همه مؤلفه‌هایی هستند که چراغ این شب بزرگ را در خانه‌ها روشن نگه می‌دارند و پیام اصلی آیین که همان شادی، برکت و نزدیکی خانواده‌هاست، همچنان زنده است.

انتهای پیام/ 258

منبع: خبرگزاری تسنیم