گیلان سبز در خطر: چرا وفور آب به فرسایش منابع تبدیل شده؟

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از رشت، گیلان، سرزمین باران و سبزی این روزها با چالشی پنهان اما حیاتی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ چالشی به نام مدیریت آب در حالی‌که تصور عمومی از وفور منابع آبی در این استان حکایت دارد، کارشناسان و متخصصان حوزه آب از فرسایش منابع، نبود زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و ضعف در هماهنگی نهادی سخن می‌گویند؛ زنگ خطری که اگر جدی گرفته نشود آینده‌ی سبز گیلان را به مخاطره خواهد انداخت. 

رسمی شد | واریز سود سهام عدالت فردا 30 آذر 1404

گیلان با آن که گیلان در ذهن بسیاری از مردم به‌عنوان سرزمینی پرباران و سرسبز شناخته می‌شود اما واقعیت‌های اقلیمی و زیست‌محیطی سال‌های اخیر، چهره‌ای متفاوت از این استان را نمایان کرده‌اند، تغییرات اقلیمی، کاهش تدریجی منابع آب تجدیدپذیر، خشکسالی‌های خزنده در برخی مناطق و افزایش دمای میانگین سالانه، زنگ خطر کم‌آبی را حتی در این خطه‌ی همیشه‌سبز به صدا درآورده است، این در حالی است که توسعه بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی، و مهاجرت روزافزون به گیلان، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده و آینده تأمین آب شرب، کشاورزی و محیط زیست را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. 

در چنین شرایطی، بازتعریف جایگاه آب به‌عنوان یک کالای راهبردی و بی‌جایگزین، ضرورتی انکارناپذیر است، دیگر نمی‌توان به صرف بارش‌های فصلی دل خوش کرد یا مدیریت منابع آب را به روال‌های سنتی سپرد، ارزش‌گذاری واقعی آب، مستلزم نگاهی علمی، فرهنگی و مدیریتی است که در آن، رسانه‌ها، نهادهای اجرایی، تشکل‌های مردمی و شهروندان، همگی در یک منظومه هماهنگ برای حفظ این سرمایه حیاتی تلاش کنند، گیلان، برای آنکه سبز بماند، نیازمند آگاهی، مشارکت و اقدام است. 

استاندار گیلان چندی پیش در جشنواره فراگیری نخستین واژه «آب» در رشت مدیریت هوشمند منابع آب را تقویت‌کننده پایداری کشاورزی گیلان دانست و معتقد هست که بهبود ساختارهای آبرسانی و افزایش بهره‌وری در مصرف آب، نقش مهمی در پایداری تولیدات کشاورزی گیلان دارد و برنامه‌های مرتبط در این حوزه با جدیت دنبال می‌شود. 

هادی حق‌شناس با بیان اینکه کیفیت آب ورودی به شبکه باید سالم، پایدار و عاری از شوری باشد، گفت: در برخی مقاطع سال و به‌ویژه هنگام تغییر ترکیب آب رودخانه‌ها با منابع ورودی دیگر نگرانی‌هایی درخصوص افت کیفیت آب ایجاد می‌شود که باید با دقت و مدیریت علمی کنترل شود. 

وی با اشاره به نقش کلیدی گیلان در تأمین غذای کشور افزود: از هر چهار کیلوگرم برنج مصرفی در کشور، یک کیلوگرم در گیلان تولید می‌شود؛ یعنی حدود 30 درصد تولید ملی. این حجم تولید کاملاً وابسته به ورود حداقل 100 میلیون مترمکعب آب است و در صورت‌عدم تأمین این میزان هم کیفیت و هم مقدار محصول تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. 

استاندار گیلان با بیان اینکه هم‌اکنون 100 میلیون مترمکعب آب تصفیه‌شده در استان ظرفیت بهره‌برداری دارد و بخش مهمی از صنایع کشور از همین نوع آب استفاده می‌کنند، گفت: ما می‌توانیم با طراحی صحیح خطوط انتقال، نیاز بخش صنعت را بدون فشار بر منابع آب شرب و کشاورزی تأمین کنیم. 

حق‌شناس با اشاره به تلفات قابل‌توجه آب در شبکه شهری رشت بیان کرد: حدود 40 درصد آب تولیدی به دلایل مختلف به مقصد نمی‌رسد؛ کاهش این رقم یکی از اقدامات اساسی و نجات‌بخش در مدیریت آب استان است. 

یکی از مدیران باسابقه و متخصص حوزه آب گیلان در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به وضعیت پیچیده منابع آبی استان، بر ضرورت بازتعریف نقش رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب و تعامل یکپارچه میان نهادهای مسئول تأکید کرد. 

وی با اشاره به برداشت‌های نادرست عمومی از وضعیت بارندگی در گیلان گفت: برخلاف تصور رایج، گیلان با وجود بارش‌های بالا در تأمین و ذخیره‌سازی آب با چالش‌های جدی مواجه است، آب ورودی به استان از سدهای بالادستی مانند سفیدرود پس از عبور از سد سنگر و تقسیم به سه شاخه به دشت‌های فومن، شرق و مرکز گیلان می‌رسد اما به دلیل نبود زیرساخت‌های کافی برای ذخیره‌سازی، بخش زیادی از این آب به دریا می‌ریزد. 

این کارشناس ارشد حوزه مدیریت آب گیلان با اشاره به سد منجیل و ظرفیت یک میلیارد و 700 میلیون مترمکعبی آن افزود: این حجم از آب در صورت مدیریت صحیح می‌تواند بخش زیادی از نیاز آبی استان را تأمین کنداما نبود سدهای تنظیمی در ارتفاعات ورودی استان، مانع بهره‌برداری مؤثر از این منابع شده است. 

وی در ادامه با انتقاد از رویکرد صرفاً آماری و گزارش‌محور برخی نهادها گفت: ما به جای اقدام عملی، صرفاً به گزارش‌سازی بسنده کرده‌ایم در حالی‌که باید با تعریف مدل‌های رسانه‌ای پویا، زبان مشترکی میان نهادهای مسئول، مردم و رسانه‌ها ایجاد کنیم و رسانه‌ها باید روایتگر باشند، نه صرفاً ناقل آمار. 

این کارشناس آب گیلان با اشاره به برنامه‌های فرهنگی اجراشده در استان از طرح «یاران باران» به‌عنوان نمونه‌ای موفق یاد کرد و گفت: در این طرح، کودکان با مفاهیم مصرف بهینه آب آشنا می‌شوند، وقتی کودکی یاد می‌گیرد که پنج دقیقه بیشتر ماندن در حمام یعنی هدررفت منابع این آگاهی به نسل‌های بعدی نیز منتقل می‌شود

این کارشناس پژوهشگر در بخش دیگری از گفت‌وگو با اشاره به اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت آبیاری اظهار کرد: آب برخلاف سایر منابع، جایگزین ندارد. و نمی‌توان به کودک گفت امروز با نوشابه حمام کن! بنابراین مدیریت آن باید دقیق، علمی و بدون آزمون و خطا باشد، استفاده از آب‌های زهکش، نوبت‌بندی هوشمند، و کنترل روان‌آب‌ها از جمله راهکارهایی است که باید جدی گرفته شود. 

وی با اشاره به انتقادات مطرح‌شده درباره کیفیت آب در استان گیلان افزود: برخی به‌جای پرداختن به اصل موضوع، بهانه‌هایی مانند آلودگی آب را مطرح می‌کنند. در حالی‌که مسئله اصلی، نبود مدیریت یکپارچه میان نهادهای مرتبط است و آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، محیط زیست و شهرداری‌ها باید به‌عنوان اندام‌های یک پیکره واحد عمل کنند. 

این کارشناس با تأکید بر نقش رسانه‌ها در تبیین تفاوت وظایف نهادهای مختلف گفت: مردم باید بدانند که آب منطقه‌ای با فاضلاب تفاوت دارد. رسانه‌ها باید این مرزها را روشن کنند و به‌جای تمرکز بر حاشیه‌ها، به فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی بپردازند، تنها در این صورت است که می‌توان به مدیریت پایدار منابع آبی در گیلان امیدوار بود. 

آنچه از دل این گفت‌وگو و تحلیل برمی‌آید ضرورت عبور از نگاه سطحی و سنتی به مسئله آب در گیلان است، استانی که روزگاری نماد وفور منابع آبی بود، امروز در آستانه بحرانی خاموش قرار گرفته است؛ بحرانی که اگر با تدبیر، مشارکت جمعی و مدیریت یکپارچه به آن پاسخ داده نشود می‌تواند آینده زیست‌پذیری این خطه را به خطر اندازد. 

مدیریت منابع آب در گیلان دیگر صرفاً یک مسئله فنی یا اداری نیست؛ بلکه به موضوعی راهبردی، فرهنگی و اجتماعی بدل شده است، از آموزش کودکان تا اصلاح الگوهای مصرف از توسعه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی تا هم‌افزایی نهادی همه و همه باید در قالب یک نقشه راه جامع و آینده‌نگر تعریف شوند. تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت گیلان همچنان سبز بماند؛ نه فقط در خاطره‌ها، بلکه در واقعیت زندگی نسل‌های آینده.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم