چلّه‌شو؛ شب جادویی خانواده‌ها در کهن‌ترین جشن زمستانی شمال ایران

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از بابل، شب یلدا یا «چلّه شو» کهن‌ترین جشن زمستانی ایرانیان است؛ شبی که در بلندترین شب سال، خانواده‌ها گرد هم می‌آیند تا با خوردن میوه‌ها و شیرینی‌های محلی، خواندن اشعار حافظ و بازگویی خاطرات، تاریکی را به امید روشنایی بدرقه کنند. این آیین دیرینه نه تنها نماد زایش خورشید و آغاز فصل زمستان است، بلکه فرصتی برای صله‌رحم، همبستگی و پاسداشت سنت‌های نیاکان به شمار می رود .این رسم کهن در مازندران به شیوه ای خاص هنوز پابرجاست.

رسمی شد | واریز سود سهام عدالت فردا 30 آذر 1404

جایگاه فرهنگی شب یلدا

شب یلدا در فرهنگ مردم مازندران، فراتر از یک جشن تقویمی، نماد همبستگی خانوادگی و استمرار سنت‌های دیرینه است. این شب با آیین‌هایی چون چیدن سفره‌ای رنگین از میوه‌های تازه، قصه‌گویی و خواندن اشعار حافظ، جایگاهی ویژه در حافظه جمعی مردم دارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.  

تغییرات در شیوه برگزاری

به گفته دکتر محمدی، استاد مردم‌شناسی دانشگاه‌های مازندران، در سال‌های اخیر نحوه برگزاری این آیین دستخوش تغییر شده است. در گذشته، شب یلدا به‌طور کامل با سنت‌های اصیل برگزار می‌شد؛ اما امروزه ورود فناوری‌های نوین، تغییر سبک زندگی و فشارهای اقتصادی، شکل برگزاری را متفاوت کرده است. برخی خانواده‌ها ناگزیرند این شب را ساده‌تر برگزار کنند، هرچند تلاش برای حفظ شور و شوق گذشته همچنان ادامه دارد.  

نقش فناوری و فضای دیجیتال

یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر، حضور پررنگ فناوری و فضای دیجیتال است. بسیاری از جوانان به جای دیدار حضوری با خانواده، شب یلدا را از طریق پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جشن می‌گیرند. این تغییر، اگرچه ارتباطات را آسان‌تر کرده، اما از منظر فرهنگی می‌تواند عمق روابط خانوادگی و پیوندهای اجتماعی را کاهش دهد.  

با وجود چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، مردم مازندران همچنان بر حفظ سنت‌های یلدا تأکید دارند. این نشان‌دهنده انعطاف فرهنگی جامعه است که توانسته آیین‌های دیرینه را با شرایط جدید بازتعریف کند. شب یلدا همچنان جایگاهی ویژه در دل مردم این استان دارد و با شیوه‌های نوین، میراث فرهنگی آن استمرار می‌یابد.  

صمد صالح طبری نویسنده و پژوهشگر به تسنیم گفت:  در آخرین شب از شب‌های بلند فصل پاییز و نخستین شب زمستان، مردم شهرستان بابل همچون سایر هم‌وطنان خود این شب را به عنوان «چلّه شو» و بلندترین شب سال جشن می‌گیرند.  

واژۀ «یلدا» از ریشۀ سریانی به معنی ولادت و میلاد، و کنایه از زایش فصل زمستان و زایش خورشید است. همچنین در زبان فارسی به معنی «بلند» آمده است. واژۀ «دی» نیز با واژۀ پهلوی (دَدو) از ریشه (دا) به معنی آفریدن، میلاد و تولد ارتباط دارد و نوعی پیوستگی میان این واژه‌ها دیده می‌شود.  

بر اساس باورها و اعتقادهای محلی، در «شب چلۀ بزرگ» یا «یلدا شو» که از جمله جشن‌های زمستانی است، مردم بابل ساعاتی پس از غروب آفتاب برای به‌جا آوردن صله‌رحم به دیدار خویشان و آشنایان خود می‌روند. «چلّه شو» در گذشته به صورت سنتی و در کنار کرسی با «شب چَره» برپا می‌شد. اکنون این مراسم بدون کرسی اما با همان شیوه‌های سنتی، با حضور افراد خانواده و بستگان معمولاً در خانۀ بزرگ هر خانواده برگزار می‌شود و بزرگ‌ترها خاطراتی از دوران زندگی و شب‌های سرد چلّه‌های قدیم را برای دیگران بازگو می‌کنند.  

در این نشست‌ها رسم بر آن است که با نیت افراد حاضر، تفأل دیوان حافظ به وسیلۀ یکی از حاضران انجام شود. با نیت کردن، ضمن بیان اشعار و غزل‌های حافظ، شرح کوتاهی از آن ارائه می‌شود و همگان از این فالگیری شاد و مسرور می‌شوند.  

تناول «شب چَره» شامل شیرینی، زولبیا و بامیه، تنقلات، میوه به‌ویژه هندوانه، کنس (ازگیل)، انار، انگور، خرمالو، پرتقال و سیب در این شب، و بیدار ماندن تا نیمه‌شب از جمله آداب برپایی «چلّه شو» است.  

صالح طبری بیان کرد: از شیرینی‌های محلی رایج و پرطرفدار «چلّه شو» در بابل، پخت شیرینی‌های خانگی است که برای شگون تهیه می‌شود. «بِشته زیک» یا «بِشتی زیک» (ته‌دیگ کنجدی) با کنجد، روغن، مغز گردو و شکر آماده می‌شود و همراه با چای گرم تناول می‌گردد. «نصیری» که با انواع برنج و شالی یا گندم و شکر تهیه می‌شود، «جِلّاب» (رشتۀ برشته)، «برنجک» (بئودونه – بادونه)، «آب دندون» (آب دندان یا باب دندون)، «کماج» و نان‌های محلی مانند «لَوه نون» و «تندیر نون» (تنوری)، از دیگر شیرینی‌های محلی رایج در این شب خاطره‌انگیز هستند.  

وی افزود: عده‌ای معتقدند تناول میوه‌های سرد در شب چله بدان علت است که چلۀ سرما بر آنان گرم و خرّم خواهد گذشت. روز بعد از «چلّه شو» که نخستین روز از ماه دی و آغاز فصل زمستان است، «خُرّم روز» یا «خرام روز» (زادروز خورشید) نامیده می‌شود.  

این پژوهشگر تأکید کرد: اگرچه اکنون با پیشرفت علم و فناوری برخی از جوانان خود را با وسایل جدید ارتباطی و فضای مجازی سرگرم می‌کنند، اما آداب و رسوم نیک سنتی و معنوی برگرفته از خرد و تجربۀ نیاکان ما همواره نشانۀ تقویت صله‌رحم، استحکام خانواده‌ها و ترویج مودت و همبستگی بین اقوام و خویشان بوده است. امروز برخی از پیشینۀ اصیل این نشست‌های پرطراوت و عمیق سنتی و خانوادگی غافل مانده‌اند و سرها در گریبان است.  

وی افزود: «چلّه شو»، «یلدا شو» یا همان شب یلدا، از شب‌های مانا و پرخاطره در آخرین شب بلند پاییز و نخستین شب ورود به زمستان و حرکت به سوی نور و روشنایی بیشتر و طولانی شدن روز از روز یکم دی است. باید آن را به عنوان سنتی دیرین و ماندگار قدر دانست و جشن گرفت و یاد کسانی را که سال‌های گذشته در چنین شبی حضور داشتند و اکنون در کنارمان نیستند، گرامی داشت.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم