چرا تصمیمات استانداری تهران همیشه پس از بحران‌ها گرفته می‌شود؟ پشت پرده تأخیرهای مدیریت پایتخت در مقابله با آلودگی و ناترازی گاز

نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: تهران امروز و روزهای آتی در وضعیتی قرار می‌گیرد، که می‌توان آن را هم‌زمانی چند بحران توصیف کرد؛ بحرانی که نه فقط یک شاخص یا یک عامل، بلکه مجموعه‌ای از متغیرهای به‌هم‌پیوسته آن را شکل داده‌اند: آلودگی هوا، موج گسترده آنفلوآنزا و چالش ناترازی گاز.

قاب تاریخ | تصاویر دیده‌نشده از ماه‌چهره خلیلی در لندن؛ ۵ ماه پیش از وداع ناگهانی

هر یک از این عوامل به‌تنهایی می‌تواند زندگی روزمره شهروندان را مختل کند، اما کنار هم قرار گرفتن آن‌ها، پایتخت را در موقعیتی شکننده قرار داده است؛ موقعیتی که مدیریت آن بیش از هر زمان دیگری به تصمیم‌گیری‌های پیشگیرانه و به‌موقع نیاز دارد.

بر اساس داده‌های رسمی، شاخص کیفیت هوای تهران اکنون به عدد ۱۰۵ رسیده است؛ عددی که به معنای «ناسالم برای گروه‌های حساس» است. این گروه‌ها شامل کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و ریوی و زنان باردار می‌شوند؛ همان جمعیتی که بخش بزرگی از آن‌ها روزانه در معرض تردد شهری، حضور در مدارس و فضاهای عمومی قرار دارند.

تهران در مرحله هشدار آنفلوآنزا؛ تصمیمات پیشگیرانه کجا است؟

تجربه سال‌های گذشته نشان داده که در فصل زمستان، به‌ویژه در روزهای سرد و بدون باد، آلودگی هوا در تهران نه یک اتفاق مقطعی، بلکه روندی فرسایشی است که به‌تدریج تشدید می‌شود و اغلب زمانی به اوج می‌رسد که تصمیم‌گیری‌ها دیگر ماهیت پیشگیرانه ندارند.

این وضعیت در حالی رقم خورده که نظام سلامت کشور نیز با موج جدیدی از آنفلوآنزا روبه‌روست، علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، اعلام کرده است که تهران به همراه هفت استان دیگر، در حال حاضر بیشترین میزان درگیری با آنفلوآنزا را دارند؛ به‌گونه‌ای که در برخی استان‌ها، میزان ابتلاء چند برابر حد هشدار نظام سلامت گزارش شده است.

به گفته او، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد اوج این موج تا سه یا چهار هفته آینده ادامه خواهد داشت و بر اساس الگوی سال‌های گذشته، انتظار می‌رود با نزدیک شدن به اواخر بهمن و اوایل اسفند، میزان ابتلاء به‌تدریج کاهش پیدا کند.

اما آنچه نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد، نه صرفاً وجود این موج، بلکه «هم‌زمانی آن با آلودگی هوا» است. پزشکان و کارشناسان سلامت بارها هشدار داده‌اند که آلودگی هوا می‌تواند زمینه‌ساز تشدید بیماری‌های تنفسی و تضعیف سیستم ایمنی شود؛ شرایطی که ابتلاء به ویروس‌هایی مانند آنفلوآنزا را ساده‌تر و دوره بیماری را طولانی‌تر می‌کند.

در چنین فضایی، مدارس، کلاس‌های درس و فضاهای بسته و پرجمعیت، به کانون‌های بالقوه انتقال بیماری تبدیل می‌شوند؛ به‌ویژه زمانی که سرمای هوا امکان تهویه مناسب را کاهش می‌دهد.

ناترازی شبکه گاز کشور؛ خطر استفاده از سوخت‌های آلاینده‌تر

در کنار این دو بحران، چالش دیگری نیز بر زندگی شهروندان سایه انداخته است: «ناترازی در شبکه گاز کشور»، سرمای شدید هوا و افزایش ناگهانی مصرف گاز در بخش‌های خانگی و تجاری، باعث شده عرضه و تقاضا در شبکه گاز با هم هم‌خوانی نداشته باشد.

نتیجه این وضعیت، افت فشار گاز در برخی مناطق، جیره‌بندی برای صنایع و حتی اخطار به ادارات دولتی بوده است؛ به‌طوری که رعایت دمای ۲۰ درجه به‌عنوان خط قرمز مصرف اعلام شده و در صورت عدم رعایت، قطع گاز دور از انتظار نیست.

این وضعیت دو پیامد مستقیم دارد، نخست فشار روانی و معیشتی بر خانوارها در تأمین گرمایش، و دوم افزایش احتمال استفاده از سوخت‌های جایگزین آلاینده‌تر.

تجربه سال‌های گذشته نشان داده که هر زمان شبکه گاز با کمبود مواجه می‌شود، مصرف سوخت‌های سنگین در برخی بخش‌ها افزایش پیدا می‌کند؛ موضوعی که می‌تواند مستقیماً بر کیفیت هوای کلان‌شهری مانند تهران اثر بگذارد و چرخه آلودگی را تشدید کند.

در چنین شرایطی، نگاه‌ها به سمت مدیریت استان تهران و تصمیم‌گیران اصلی معطوف شده است، به گفته محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران در خصوص نحوه تصمیم گیری کارگروه اضطرار آلودگی هوا استان تهران، طبق روال، شاخص‌های کیفیت هوا را بر اساس میانگین ۲۴ ساعته بررسی می‌کنند و تصمیم‌گیری درباره تعطیلی یا محدودیت‌ها معمولاً پس از تثبیت وضعیت انجام می‌شود، این رویکرد، هرچند از نظر فنی قابل دفاع است، اما منتقدان می‌گویند که در شرایط بحران‌های هم‌زمان، «تأخیر در تصمیم‌گیری می‌تواند هزینه‌های بیشتری بر سلامت عمومی تحمیل کند.»

تجربه‌های جهانی مدیریت آلودگی هوا چه می‌گوید؟

در سال‌های گذشته، تعطیلی مدارس و ادارات در تهران اغلب زمانی اعلام شده که شاخص‌ها به محدوده «ناسالم برای همه» یا حتی «بسیار ناسالم» رسیده‌اند؛ تصمیم‌هایی که بیشتر حالت واکنشی داشته‌اند تا پیشگیرانه.

این در حالی است که تجربه جهانی شهرهایی مانند پکن در چین و میلان در ایتالیا نشان می‌دهد در کلان‌شهرهایی با جمعیت بالا، کاهش به‌موقع تردد و تجمع، حتی پیش از رسیدن شاخص‌ها به مرزهای بحرانی، می‌تواند از تشدید بحران جلوگیری کند.

به عنوان مثال در پکن که سال‌ها با آلودگی شدید هوا دست‌وپنجه نرم کرده و به همین دلیل، سیستم «هشدار چندمرحله‌ای» را اجرا می‌کند، صرفاً رسیدن شاخص به وضعیت «خطرناک» مبنای تصمیم نیست.

وقتی پیش‌بینی‌های هواشناسی و داده‌های آلودگی نشان می‌دهد که طی چند روز آینده شرایط به سمت تشدید می‌رود، دولت شهری پکن حتی در سطح «ناسالم برای گروه‌های حساس» یا پیش از ورود به وضعیت اضطرار، اقدام می‌کند، مدارس به‌طور موقت تعطیل یا کلاس‌ها آنلاین می‌شوند، فعالیت‌های ورزشی در فضای باز لغو می‌شود و محدودیت‌هایی برای تردد خودروها اعمال می‌شود.

هدف این سیاست، شکستن روند تشدید بحران پیش از رسیدن به نقطه غیرقابل کنترل است. گزارش‌های رسمی وزارت محیط‌زیست چین نشان می‌دهد که این مداخلات زودهنگام، هم تعداد روزهای آلودگی شدید را کاهش داده و هم مراجعات اورژانسی بیماران تنفسی را کم کرده است.

در میلان ایتالیا چطور بیماری‌های واگیر کنترل می‌شوند؟

در شهر میلان و منطقه لمباردی در شمال ایتالیا، نیز به‌ویژه در زمستان‌ها با پدیده «حبس آلودگی» مواجه‌اند؛ وضعیتی بسیار شبیه به تهران.

تجربه کرونا و آنفلوآنزا باعث شد سیاست‌گذاران محلی نگاه تازه‌ای به مدارس و تجمعات داشته باشند.

در سال‌های اخیر، زمانی که شاخص ذرات معلق (PM۲.۵ و PM۱۰) هنوز در محدوده هشدار اولیه است، اما هم‌زمان آمار بیماری‌های تنفسی رو به افزایش می‌رود، مقامات محلی به‌صورت پیشگیرانه آموزش حضوری را کاهش داده یا به آموزش ترکیبی و آنلاین روی می‌آورند.

مطالعات منتشرشده توسط نهادهای بهداشتی ایتالیا نشان داده که این تصمیم‌ها، نه‌تنها فشار بر بیمارستان‌ها را در هفته‌های بعد کمتر کرده، بلکه باعث کاهش ابتلای ثانویه در میان کودکان و خانواده‌ها شده است؛ اقدامی که از نظر اقتصادی و اجتماعی، کم‌هزینه‌تر از تعطیلی‌های دیرهنگام بوده است.

زمان آن نرسیده تصمیم‌ها پیش از رسیدن به نقطه هشدار اتخاذ شوند؟

اکنون که آلودگی هوا هنوز در سطح «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار دارد، موج آنفلوآنزا در اوج است و بحران گاز نیز فشار مضاعفی بر شهر تحمیل کرده، این پرسش جدی مطرح می‌شود که «آیا زمان آن نرسیده تصمیم‌ها پیش از رسیدن به نقطه هشدار اتخاذ شوند؟» به‌ویژه در حوزه آموزش، جایی که کودکان و نوجوانان هم‌زمان در معرض آلودگی هوا و خطر ابتلاء به بیماری‌های تنفسی قرار دارند.

سخنگوی استانداری تهران نیز در مورد اقدامات مرتبط با آنفلوآنزا در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: بخشنامه‌ای مجموعه وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش تدوین کردند، که در آن نحوه تصمیم گیری چطور خواهد بود.

علی رزازی گفت: پایش وضعیت با وزارت بهداشت است اما تصمیم گیری ها بر پایه سرانه‌ها و درصدهایی که مشخص شده اعلام می‌شود، که اگر مثلاً ۱۰ درصد از دانش آموزان در یک مجموعه در یک کلاس یا مدرسه، دچار آنفلوآنزا شوند، مدرسه به سطح هشدار می‌رسد.

وی گفت: اگر سطح ابتلاء به ۳۰ درصد برسد، مدرسه و منطقه به سطح هشدار می‌رسد و اگر یک درصد بالاتر برود، تصمیم گیری برای مجازی شدن مدرسه‌ها انجام می‌شود.

مسئولیت استاندار تهران نباید فقط واکنش به شاخص‌ها باشد

حسن عباس‌نژاد، سخنگوی کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان تهران در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن تشریح روال برگزاری جلسه کارگره اضطرار تاکید کرد: تصمیمات این کارگروه در راستای محافظت از سلامت دانش‌آموزان در برابر آلودگی هوا گرفته می‌شود.

به وضوح مشخص است، که تصمیمات در استانداری تهران واکنشی است، نه پیشگیرانه و به نظر می‌رسد، باید در این مساله تجدید نظر شود.

مجازی شدن موقت کلاس‌ها، اگر به‌صورت هدفمند و زمان‌بندی‌شده انجام شود، می‌تواند چند اثر هم‌زمان داشته باشد، کاهش تماس‌های نزدیک و زنجیره انتقال آنفلوآنزا، کاستن از تردد شهری و بار ترافیکی، و در نتیجه کمک هرچند محدود به بهبود کیفیت هوا. این اقدام همچنین می‌تواند به خانواده‌ها امکان دهد تا بدون نگرانی از غیبت تحصیلی، از کودکان خود در روزهای پرخطر محافظت کنند.

در نهایت، آنچه از مجموعه این شواهد برمی‌آید، این است که تهران در نقطه‌ای ایستاده که «ادامه مدیریت واکنشی می‌تواند بحران‌ها را عمیق‌تر کند.» مسئولیت استانداری تهران و شخص استاندار، نه فقط واکنش به شاخص‌ها، بلکه پیش‌بینی روندها و اقدام پیش از عبور از خطوط قرمز است.

تصمیم به مجازی شدن کلاس‌ها پیش از رسیدن شاخص‌ها به سطوح بحرانی، می‌تواند نشانه‌ای از همین مدیریت پیشگیرانه باشد؛ مدیریتی که سلامت شهروندان را در اولویت قرار می‌دهد و می‌کوشد هزینه‌های انسانی بحران‌های تکرارشونده زمستانی را کاهش دهد.

منبع: خبرگزاری مهر