رازهای پنهان وحدت حوزه و دانشگاه که کمتر کسی می‌داند!

حجت‌الاسلام محمد جعفری عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به ۲۷ آذر، روز وحدت حوزه و دانشگاه که به مناسبت شهادت شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح نام‌گذاری شده است، اظهار کرد: این مناسبت فرصت مناسبی برای بازخوانی معنا، مفهوم و راهبردهای نظری وحدت حوزه و دانشگاه است. برای فهم دقیق وضعیت فعلی، لازم است گونه‌های مختلف این وحدت را مرور کنیم تا روشن شود امروز در کدام نقطه ایستاده‌ایم.

قاب تاریخ | تصاویر دیده‌نشده از ماه‌چهره خلیلی در لندن؛ ۵ ماه پیش از وداع ناگهانی

وی با بیان اینکه در چهار دهه گذشته چهار نوع وحدت میان حوزه و دانشگاه ترسیم و تا حدی تجربه شده است، افزود: نخستین نوع، وحدت تشکیلاتی و سازمانی بود که بر اساس یک برداشت ابتدایی و سطحی از مفهوم وحدت شکل گرفت؛ برداشتی که تصور می‌کرد حوزه باید کاملاً دانشگاهی شود و دانشگاه نیز حوزوی گردد و نوعی تداخل ساختاری میان آن‌ها ایجاد شود. این تلقی اما زودگذر بود و خیلی زود جای خود را به نوع دوم داد.

حجت‌الاسلام جعفری نوع دوم را وحدت آرمانی، اجتماعی و سیاسی دانست و تصریح کرد: آنچه از بیانات حضرت امام خمینی (ره) در دهه ۶۰ به‌دست می‌آید، تأکید جدی بر همین سطح از وحدت است؛ وحدتی که بر همراهی حوزه و دانشگاه در دفاع از اهداف انقلاب اسلامی، استقلال کشور و مقابله با توطئه‌های دشمنان استوار بود. امام بارها هشدار داده بودند که دشمن در صد سال اخیر تلاش کرده میان این دو نهاد شکاف ایجاد کند و آن‌ها را از هم جدا سازد.

وی خاطرنشان کرد: به تعبیر امام (ره)، فضای به‌گونه‌ای طراحی شده بود که دانشگاهیان حوزه را تحقیر کنند و حوزویان نیز دانشگاهیان را متهم و تکفیر نمایند. حتی نقل می‌شود که در مقاطعی، هم‌نشینی یک طلبه با یک دانشجو امری دشوار و ناپسند تلقی می‌شد. این شکاف عمیق، محصول برنامه‌ریزی هدفمند دشمنان برای تضعیف جریان اصیل اسلامی در کشور بود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: امام خمینی (ره) به صراحت فرمودند که دشمنان نمی‌خواهند دانشگاه و حوزه با یکدیگر مرتبط باشند، زیرا این ارتباط موجب اسلامی شدن دانشگاه و زدوده شدن بدبینی‌های تاریخی می‌شود و در نهایت دست جریان‌هایی که قبله‌گاه فکری آن‌ها شرق یا غرب است کوتاه خواهد شد. این افق فکری سیاسی اجتماعی، مبنای وحدت دوم بود که گامی مهم و اثرگذار به شمار می‌رفت، اما کافی نبود.

وی در تشریح نوع سوم وحدت، گفت: وحدت سوم، وحدت گفتمانی و معرفتی میان حوزه و دانشگاه بود که از دهه‌های نخست انقلاب به‌تدریج شکل گرفت. در این سطح، تلاش شد مبانی فکری و دینی دانشگاهیان تقویت شود و حوزویان و دانشگاهیان در عرصه معرفت و اندیشه در کنار یکدیگر قرار گیرند. شکل‌گیری دروس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها و تبادل تجربیات علمی و آموزشی میان این دو نهاد، از جلوه‌های این نوع وحدت بود.

حجت‌الاسلام جعفری افزود: حوزه تجربیات ارزشمندی مانند روش مباحثه را در اختیار دانشگاه قرار داد و دانشگاه نیز تجارب خود در زمینه برنامه‌ریزی آموزشی را به حوزه منتقل کرد. این تعاملات علمی و معرفتی، زمینه‌ساز گفت‌وگوهای فکری ثمربخش میان دو نهاد شد، اما همچنان فاصله محسوسی با نقطه مطلوب و آرمانی مورد نظر امام و رهبر معظم انقلاب وجود داشت.

وی تأکید کرد: اما وحدت نوع چهارم، آن چیزی است که امروز از آن با عنوان «وحدت تمدنی» یاد می‌کنیم؛ نوعی همگرایی تمدن‌گرا میان حوزه و دانشگاه که هدف آن، مشارکت مشترک در طراحی و تحقق تمدن نوین اسلامی است. این سطح از وحدت در دهه‌های اول انقلاب، به فعلیت نرسید، اما از دهه ۸۰ به بعد با تأکیدات جدی رهبر معظم انقلاب بر افق تمدنی و اسلامی‌سازی علوم، به‌صورت جدی‌تری مطرح شد.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) خاطرنشان کرد: در این چارچوب، مهم‌ترین و اولویت‌دارترین مسئله، اسلامی‌سازی علوم انسانی است. اگر بخواهیم به وحدت تمدنی واقعی برسیم، راهی جز اسلامی شدن دانشگاه‌ها، به‌ویژه در عرصه علوم انسانی نداریم. علوم انسانی امروز عمدتاً در اختیار دانشگاه‌هاست و نقش دانشگاه در این میدان بسیار تعیین‌کننده است، اما بدون همراهی حوزه و بهره‌گیری از مبانی معرفتی اسلام، این مسیر به سرانجام نخواهد رسید.

حجت‌الاسلام جعفری تصریح کرد: تحقق وحدت تمدنی حوزه و دانشگاه، نیازمند عزم مشترک، برنامه‌ریزی بلندمدت و نگاه راهبردی است تا این دو نهاد، نه صرفاً به‌عنوان دو نهاد علمی، بلکه به‌عنوان دو رکن اصلی در ساخت تمدن اسلامی ایفای نقش کنند.

اسلامی‌سازی علوم انسانی با قرائت دقیق؛ تأکید بر نقش حوزه در جهاد تبیین دانشگاهی

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با تأکید بر ضرورت «اسلامی‌سازی دقیق علوم انسانی» گفت: این فرآیند نباید به برداشت‌های سطحی و کج‌تابانه تقلیل یابد و امروز حوزه وظیفه دارد با گسترش قلمرو معرفتی و فرهنگی خود، حضوری جدی در عرصه دانشگاه و جهاد تبیین داشته باشد.

حجت‌الاسلام جعفری با اشاره به مفهوم اسلامی‌سازی علوم انسانی، اظهار کرد: مقصود از اسلامی کردن علوم انسانی، معنای دقیق و عمیق این واژه است، نه برداشت‌های نادرست و کج‌تابی‌هایی که متأسفانه در سال‌های گذشته از این مفهوم شده است. معنای درست اسلامی‌سازی و تولید علوم انسانی اسلامی، مسیری است که به برکت تلاش‌های حضرت علامه مصباح یزدی (ره) در قالب سند جامع اسلامی‌سازی علوم انسانی تدوین شد و دوستان در جریان این سند هستند که در همین ایام نیز از آن رونمایی خواهد شد.

وی با اشاره به جایگاه مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی در این عرصه افزود: روز ۱۲ دی، سالروز رحلت حضرت علامه مصباح، به‌حق به عنوان «روز علوم انسانی اسلامی» نام‌گذاری شد، چرا که ایشان پرچمدار این جریان فکری بودند. از ابتدای انقلاب نیز با تشکیل «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه»، نگاه راهبردی به پیوند حوزه با عرصه‌های نوین علمی و انسانی شکل گرفت.

حجت‌الاسلام جعفری با بیان اینکه مسئولیت فعلی بیش از هر زمان دیگری متوجه حوزه است، تصریح کرد: امروز حوزه باید با توسعه قلمرو معرفتی، تبلیغی، فکری، فرهنگی و تبیینی خود، حضور جدی‌تری در عرصه علوم انسانی داشته باشد. این رسالت در مؤسسه امام خمینی (ره) نیز به‌عنوان یک مأموریت اصلی دنبال می‌شود و نمی‌توان آن را در حد یک پروژه مقطعی یا یک حرکت نمادین تلقی کرد.

اهمیت جهاد تبیین در دانشگاه‌ها

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در ادامه به جایگاه «جهاد تبیین» در فضای دانشگاهی اشاره کرد و گفت: وقتی از نقش حوزه سخن می‌گوئیم، جهاد تبیین یکی از مهم‌ترین وظایف ماست. ما در فضای دانشگاهی، با اساتید و دانشجویانی روبه‌رو هستیم که گاهی برداشت‌های نادرستی از دین دارند. مواجهه با این فضا نیازمند صبر، سعه صدر و ادبیات صحیح است.

وی با استناد به بیانات حضرت امام خمینی (ره) تأکید کرد: امام راحل به‌روشنی می‌فرمایند که وقتی جوانان و اندیشمندان در فضای آزاد کشور اسلامی نظرات خود را بیان می‌کنند، باید با روی گشاده و آغوش باز سخنان آنان را شنید. اگر در مسیر اشتباه حرکت می‌کنند، لازم است با بیانی آکنده از محبت و دوستی راه درست به آنان نشان داده شود، نه اینکه فوراً برچسب انحراف و التقاط بر آنان زده شود.

حجت‌الاسلام جعفری افزود: امام (ره) در عین حساسیت عمیق نسبت به انحراف‌ها، هشدار می‌دهند که نباید عواطف و احساسات معنوی جوانان نادیده گرفته شود و نباید با برخوردهای تند، آنان را در وادی تردید و شک افکند. بسیاری از این افراد از سر دغدغه برای اسلام سخن می‌گویند و اسلام را در حد فهم خود پذیرفته‌اند. این وظیفه ماست که با رویکرد پدرانه و مشفقانه، آنان را همراهی کنیم.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: کار فرهنگی و تبلیغی در فضای دانشگاهی و زدودن ذهنیت‌های التقاطی، کاری سخت و زمان‌بر است. حتی اگر مخاطب در ابتدا سخن ما را نپذیرد، نباید مأیوس شویم. به تعبیر امام راحل، اگر این کار به‌درستی انجام نشود، خطر لغزش جوانان به سوی جریان‌های انحرافی، لیبرال، ملی‌گرا یا گروه‌های التقاطی بیشتر می‌شود و این خسارت، کمتر از آسیب‌های فکری اولیه نخواهد بود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در پایان خاطرنشان کرد: جهاد تبیین نیازمند زیرکی، ظرافت و لطافت در بیان است. حتی اگر مخاطب در ابتدا غرض‌ورز نباشد اما دچار خطای فکری شده باشد، باید با محبت، دست او را گرفت و گام‌به‌گام در مسیر صحیح اندیشه اسلامی همراهی‌اش کرد تا بتوان او را به مسیر درست هدایت بازگرداند.

منبع: خبرگزاری مهر