چله‌شو در شمال ایران؛ جشن پیروزی نور بر تاریکی شب‌های سرد!

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از سوادکوه، پاییز بار سفر را بسته و راهی جاده فصل‌ها شده تا خود را در لابه‌لای طبیعت به سردی زمان بسپارد، پاییز رنگارنگ با تمام شاعرانه‌‌های خزانش به پایان رسید و اکنون زمستان می‌آید تا شب و روز را در دست گیرد و در قلمرو فصلی خود رنگ سپیدی بر همه جا بگستراند و طبیعت را به خواب بسپارد تا زمین دمی بیاساید.

قاب تاریخ | تصاویر دیده‌نشده از ماه‌چهره خلیلی در لندن؛ ۵ ماه پیش از وداع ناگهانی

پاییز در این رخت بر بستن، مهمانی به بلندای یلدا به پا می‌کند تا فصل به وقت زمستان تحویل شود، یلدا از راه می‌رسد تا نوید زمستان باشد، نوید روزهای سرد پیش رو تا یک دقیقه بیشتر به گرمی بگذرد‌.

یلدا، بلندترین شب سال خود را مهمان خانه‌ها می‌کند و دل‌ها را گرد سفره رنگین یلدایی دور هم می‌آورد، دورهمی که به یُمن طولانی‌ترین شب سال به پا می‌شود تا به گرمی از زمستان استقبال شود، آیینی پر جذبه که همه را به تکاپو می‌اندازد تا برای با هم بودن بهترین حالت را شکل دهند، با هم بودنی از جنس خداحافظی خزان و سلامی گرم به زمستان.

یلدا که می‌رسد خانه‌ها گرم مهمانی شبانه می‌شود، بساطی از میوه‌ها و خوراکی‌های رنگارنگ پهن می‌گردد، دانه‌های سرخ یاقوتی انار با همان نظم و ترتیب شاعرانه‌اش جلوه‌‌ای به سفره یلدایی می‌بخشد، هندوانه سر بسته شکافته می‌شود تا سرخی دلش، کام مهمان را شیرین کند و اما شب چله مازندرانی‌ها با خوراکی‌هایی همچون ” پشت زیک”، ” بهاردونه”،” پیسته کنده”، حلواهای محلی و غذاهای محلی لذتی دیدنی و شنیدنی‌تر دارد آن هم همراه با خوانش ترانه‌های مازنی و روایت قصه‌های عاشقانه مازندرانی، که حال و هوای آخر پاییز و استقبال اول زمستان را پر خاطره و دلربا می‌کند، دلربایی که قیمت‌ها در ذوق آن می‌زند‌. مردم مازندران شب چله را همانند سایر نقاط کشور به گرمی پاس می‌دارند اما بازار خرید شب یلدا سردی بر چهره می‌نشاند، بازاری که امسال قدرت خرید مردم در آن کاهش یافته است، قیمت میلیونی آجیل، قیمت‌های سر به فلک رفته میوه‌ها و شیرینی حکایت از سختی گذران شب یلدا دارد.

دقت انسان در درک گردش زمین و پیدایش تقویم

علی حسن‌نژاد کارشناس و محقق فرهنگ بومی مازندران در گفت و گو با خبرنگار تسنیم در سوادکوه با بیان اینکه بعضی از دست‌آوردهای بشر، دست آوردهای مشترکی است که در یک گستره وسیعی پخش و مورد پذیرش قرار می‌گیرد و تبدیل به آیینی می‌شود که ماندگار است، گفت: نیاکان ما در جاهای مختلف جهان برای مسیریابی ، پیدا کردن جای اولیه، غار، احتیاج به نشانه‌گذاری داشتند این نشانه‌گذاری قبل از اینکه در زمین اتفاق بی‌افتد در پهنه آسمان اتفاق افتاد، چند دوره طولانی طول کشید که ببینند جهت ستاره‌ها کجاست؟ تجمیع ستاره‌ها چیست؟ صور فلکی و بروج فلکی چگونه به وجود آمد؟ چگونه می‌شود از طریق ستاره، مسیریابی کرد را نمی‌دانیم ولی علم نجوم، ستاره‌شناسی و احاطه بر آسمان یک نیازی بوده که وجود داشته است.

وی، افزود: قبل از اینکه زمین کشف شود و نشانه‌گذاری شود، آسمان نشانه‌گذاری شد، دقت این آدم‌ها برای اینکه به امور زندگی‌شان، به اقتصاد خود و زندگی روزمره بپردازند، درک گردش زمین و آسمان، بلند شدن روز و شب، کوتاه شدن روز و شب باعث شده که گاه‌شماری یا تقویم و روزشمار بوجود آید و نیاز برای این ماجرا باعث بوجود آمدن شیوه‌ای شده که تقسیم بندی زمان را انجام می‌دهد یعنی در تقسیم بندی زمان متوجه می‌شوند که بعضی روزها خیلی طولانی است و بعضی شب‌ها طولانی و شرایط بالعکسی که حاکم بوده است.

شب یلدا جشن تجلیل ستاره‌شناسی است

حسن‌نژاد شب یلدا را پیشرفت علم ستاره شناسی دانسته و اظهار داشت: شب یلدا قبل اینکه یک جشن، یک آیین و اسطوره باشد پیشرفت علم ستاره‌شناسی است، پیشرفت علم نجوم، علم زمان‌بندی،تاریخ، گاه‌شماری، اینکه با شرایط چند هزار سال پیش متوجه شوند یک شبی یک دقیقه طولانی‌تر است این شب دانش ستاره‌شناسی است، یعنی قبل اینکه به اسطوره، آداب و رسوم شکل گرفته این شب بپردازیم باید بدانیم چه مسیر بسیار طولانی طی شده که متوجه شوند یک دقیقه شب بیشتر است البته این یک دقیقه در نیمکره شمالی بیشتر است.

این محقق، گفت: شب یلدا جشن تجلیل ستاره‌شناسی است، تجلیل از تمام کسانی که هزاران سال وقت گذاشتند که به روش آزموده شده بپردازند و تقسیم‌بندی کنند و جشن بگیرند.

تاریکی مغلوب روشنایی می‌شود

این پژوهشگر درمورد جشن یلدای اسطوره‌ای، بیان کرد: بلند شدن شب یعنی حاکم شدن تاریکی و سیاهی، شب که طولانی‌تر می‌شد برداشت چنین بود که در مبارزه شب و روز، روشنایی و خورشید، تاریکی و خورشید ممکن است تاریکی پیروز شود و جهان همیشه در سیاهی و ظلمت فرو رود،بیدار می‌ماندند به آفتاب دلگرمی می‌دادند، اهریمن تاریکی را می‌ترساندند که تاریکی مغلوب روشنایی شود، تاریکی به سمت دراز شدن و شب مطلق نرود به همین دلیل این آیین‌های اسطوره‌ای مبارزه مردم برای پیروزی بر شب است.

حسن‌نژاد، افزود: اسم یلدا هم همین معنا را دارد یعنی تولد خورشید شکست‌ناپذیر، یلدا واژه ایرانی نیست یک واژه سوریانی است، بعدها این آیین دوباره به سمت مبدا خود برمی‌گردد، اسم یلدا در تاریخ ادبیات می‌ماند.

وی، تصریح کرد:به یقین می‌توان گفت اسمی ایرانی برای این شب بلند نداریم، حتی وقتی می‌گوییم شب چله یعنی شروع چهل روز ، آغاز چهل روزی که مربوط به تقسیم بندی زمان است و کمک می‌کند.

پیروزی خورشید بر اهریمن شب

حسن‌نژاد با بیان اینکه ایرانی‌ها شب چله را شب زایش خورشید می‌دانند، گفت: می‌گویند میلاد اکبر یعنی عید بزرگ، بدین معنا که خورشید دارد زاده، پیروز و حاکم می‌شود به همین دلیل روز بعد شب یلدا در فرهنگ ایرانی “خور روز” نام دارد یعنی روز خورشید، اسم ماه هم ” دی ماه” می‌شود، دی به معنای روشن‌تر شدن، آغاز روشنایی که با جشن خورشید یکی است.

این کارشناس و محقق فرهنگ بومی مازندران، اظهار داشت: پیروزی خورشید و روشنایی بر اهریمن شب، مردم بیدار می‌ماندند که به خورشید دلگرمی دهند که پیروز می‌شود وقتی مطمئن می‌شدند که فرداشب یک دقیقه کوتاه‌تر می‌شد این آیین پایان می‌یافت.

مدیریت مواد غذایی در شب یلدا

حسن‌نژاد بخش دیگری از این شب را مربوط به مدیریت مواد غذایی دانست و گفت: مدیریت مواد غذایی مربوط به تابستان است، مثلا هندوانه را به شکل‌های مختلف می‌گویند، هندوانه شبیه خورشید است، تعبیر قشنگی است، هندوانه می‌خورند که بیدار بمانند به دلیل شرایطی که در متابولیسم بدن اتفاق می‌افتد، یک بخشی از این مواد خوراکی که در شب یلدا تمام می‌شود و روی سفره می‌آوردند مربوط به میوه‌هایی است که مربوط به تابستان و پاییز است و باید تمام شود و میوه‌های زمستانه و گرمینه بیاید.

وی،افزود: در مازندران  پشت زیک، حلوا، از این دست خوراکی‌های گرم است که مربوط به زمستان است، یعنی جشن تلاقی خداحافظی میوه‌های پاییزی و تابستانی و جشن سلام میوه‌های زمستانی به شمار می‌آید.

مدیریت انرژی در شب چله

این پژوهشگر، اظهار داشت: بخشی از این شب مربوط به مدیریت انرژی است، خرید لباس زمستانی در آغاز زمستان به شکلی مدیریت انرژی است، پتو و لباس‌های گرم بیرون بیرون آورده می‌شود، کرسی‌ها گذاشته می‌شود، آذوقه کافی برای این فصل ذخیره می‌شود، سوخت کافی ذخیره می‌کنند تا این سه ماه که فصل کار، دید و بازدید و امورات مربوط به کشاورزی و دامداری نیست، بتوانند این فصل را سپری کنند.

” چله شو” مازندرانی‌ها

این کارشناس و محقق فرهنگ بومی مازندران با بیان اینکه به شب یلدا در مازندران” چله شو” گفته می‌شود، اظهار داشت: مازندرانی‌ها به یلدا، “چله‌شو” می‌گویند به این دلیل که ما یک تقسیم‌بندی زمستان داریم یک چهل روز، یک بیست روز، پیرزنا روز، چله کوچک و چله بزرگ که می‌شود صد روز که در برخی نقاط نود روز بوده و متفاوت است.

حسن‌نژاد با اشاره به آداب و رسوم مردم مازندران در ” چله شو”، گفت: آداب و رسوم شب چله مازندرانی‌ها یک بخشی با فلات ایران یکی است، شاهنامه خوانی، حافظ‌خوانی، موسیقی، کتاب‌خوانی، پخت غذاهای متفاوت با فلات ایران یکی است ، چراکه این یک آیین ایرانی است، در مازندران ممکن است شیرینی “پشت زیک” یا “بهار دونه” باشد ، یک بخشی از شب یلدا فرهنگ و آیین غذایی خاص شب یلدا است یعنی مشخصا می‌توانیم مرزی بین شب گذشته و شب یلدا داشته باشیم و سلیقه کدبانوها را در این شب ببینیم، دورهمی‌ها، قصه‌ها ، این موضوعاتی است که در این شب اتفاق می‌افتد.

شب یلدا، شب اجابت دعا

این پژوهشگر فرهنگ، ادبیات و موسیقی باتوجه به آیین چله‌شو در مازندران، شب یلدا را شب اجابت دعا دانسته و گفت: می‌گویند در این شب در یک لحظه به خصوص که در حالتی از ستارگان و کائنات قرار داریم اگر دعایی کنند ممکن است این دعا به شدت اثر کند، یک اسبی از آب‌بندان‌ها، مرداب‌ها ، چشمه‌ها بیرون می‌آید که می‌تواند در لحظه خاصی همه چیز را تبدیل به طلا کند این آیین اجابت دعا خیلی پررنگ است و از پدربزرگ و مادربزرگمان شنیدیم و به شدت لمس کردیم.

“خور روز” روز مهم جشن ایرانی‌ها

حسن‌نژاد، افزود: تقسیم‌بندی زمان مهم است، “خور روز “، روز خورشید بسیار مهم است ما در مازندران چیزی داریم به اسم “خِریم” به معنای جای آفتاب‌گیر یا “خور دیم” طرف خورشید که مشخصا با جشن “خور روز” ایرانی‌ها در ارتباط است.

این محقق درمورد برگزاری شب یلدا در این سال‌ها، بیان کرد: این سال‌ها بنا به تغییراتی که داشته جشن تغییر کرده است، استوری می‌گذارند، از وسایل دیجیتال کمگ می‌گیرند، به هم کمک می‌کنند، کلیپ ساخته می‌شود یعنی ذوق و سلیقه آدم‌ها بویژه جوان‌ترها در شب یلدا اتفاق می‌افتد و در کنار سلیقه‌های قدیمی سلیقه‌های جدید به ماندگاری این جشن به شدت کمک می‌کند.

به گزارش تسنیم، در گردش زمان به آیین یلدا می‌رسیم تا یک دقیقه بیشتری که به طالع‌مان آمده را جشن بگیریم و بساط شادی را به یمن استقبال زمستان پهن کنیم، بساطی که در تقابل با قیمت‌های سرسام‌آور بازار به سختی می‌توان رنگینش کرد اما تلاش می‌شود با بضاعتی که مانده این شب بلند را دورهم بود و به پاس این آیین گرامی داشت.

پاییز به آخر رسیده و باید بساط خود را از طبیعت جمع کند تا زمستان نورس در زمین شکوفا شود.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم