هشدار جدی برای منابع آب خراسان جنوبی؛ بحران خشکسالی به اوج رسید!

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از بیرجند، خراسان جنوبی بیش از بیست سال است که با پدیده خشکسالی مستمر و کاهش محسوس بارندگی‌ها مواجه است، اما شرایط اقلیمی امسال به‌گونه‌ای رقم خورده است که آثار این بحران بیش از هر زمان دیگری در زندگی روزمره مردم استان احساس می‌شود. با وجود آنکه پاییز رو به پایان است تاکنون بارش مؤثری در بیشتر مناطق استان ثبت نشده و همین مسئله نگرانی‌های جدی در حوزه کشاورزی، تأمین آب شرب و پایداری منابع آب زیرزمینی ایجاد کرده است. استمرار این وضعیت نشان می‌دهد که خشکسالی در خراسان جنوبی دیگر یک پدیده مقطعی نیست بلکه به یک بحران ساختاری و مزمن تبدیل شده است.

آخرین قیمت طلا، دلار و سکه امروز دوشنبه 24 آذر

بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی، بیش از 95 درصد نیاز آبی استان از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود. این وابستگی شدید در حالی ادامه دارد که برداشت‌های بی‌رویه، کاهش تغذیه طبیعی آبخوان‌ها و خشکسالی‌های پیاپی، تعادل میان منابع و مصارف را به‌شدت بر هم زده است. عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، تأکید کرده است که تداوم برداشت‌های کنترل‌نشده می‌تواند پایداری زندگی، تولید و اشتغال را در بسیاری از مناطق استان با مخاطره جدی مواجه کند و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.

سهم بالای کشاورزی در مصرف آب و ضرورت تغییر رویکرد

آمارهای رسمی نشان می‌دهد که حدود 88 درصد مصرف آب خراسان جنوبی در بخش کشاورزی صورت می‌گیرد. این واقعیت سبب شده که نقش کشاورزان و بهره‌برداران در مدیریت منابع آب بیش از هر بخش دیگری اهمیت پیدا کند. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان اعلام کرده که بدون همراهی کشاورزان، هیچ برنامه‌ای برای کنترل مصرف و کاهش فشار بر آبخوان‌ها به نتیجه نخواهد رسید. به همین منظور، کارگروه مدیریت مشارکتی منابع آب با همکاری جهاد کشاورزی، تعاون روستایی، نظام صنفی کشاورزی و دانشگاه بیرجند تشکیل شده تا تصمیم‌گیری‌ها با مشارکت مستقیم ذی‌نفعان انجام شود.

در جلسات این کارگروه، مسئولان اجرایی و نمایندگان بهره‌برداران درباره دستورالعمل‌های اجرایی، نحوه مشارکت تشکل‌های محلی و راهکارهای کاهش تنش‌های اجتماعی گفت‌وگو کرده‌اند. هدف اصلی این نشست‌ها، ایجاد درک مشترک از شرایط بحرانی منابع آب و جلب اعتماد کشاورزان برای اجرای تصمیم‌های سخت اما ضروری است.

دشت‌های بحرانی؛ نشانه‌های عمیق بحران آب زیرزمینی

وضعیت دشت‌های خراسان جنوبی تصویر دقیق‌تری از عمق بحران ارائه می‌دهد. بسیاری از دشت‌های استان در وضعیت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی قرار دارند. بر اساس اولویت‌بندی شرکت آب منطقه‌ای، دشت‌های سرایان، بشرویه و طبس به دلیل کسری شدید مخزن، در اولویت اجرای الگوی مدیریت مشارکتی آب زیرزمینی قرار گرفته‌اند. همچنین تفاهم‌نامه‌ای آموزشی و پژوهشی با دانشگاه بیرجند برای تدوین و اجرای این الگو در دشت بشرویه منعقد شده است تا تصمیم‌ها بر پایه مطالعات علمی و داده‌های دقیق اتخاذ شود.

بر اساس گزارش‌های رسمی، کسری مخزن آب زیرزمینی استان در سال آبی 1403–1404 به 130 میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به سال قبل افزایش 2.3 درصدی را نشان می‌دهد. استان خراسان جنوبی دارای 35 محدوده مطالعاتی است که از این تعداد، 14 محدوده ممنوعه بحرانی و 12 محدوده ممنوعه هستند. متوسط افت سطح آب زیرزمینی استان در مهرماه 1404 نسبت به مهرماه 1403 حدود 24 سانتی‌متر گزارش شده است، اما در برخی دشت‌ها مانند دشت سده، این افت به بیش از یک متر رسیده است.

سدهای نیمه‌جان و فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی

در کنار افت شدید آبخوان‌ها، وضعیت سدهای خراسان جنوبی نیز نگران‌کننده است. بر اساس اعلام مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، حدود 87 درصد مخازن سدهای استان خالی است و حجم آب قابل استفاده سدها تنها 13 درصد از ظرفیت 75 میلیون مترمکعبی آن‌ها را شامل می‌شود. این شرایط سبب شده که وابستگی به منابع آب زیرزمینی همچنان ادامه یابد و امکان کاهش برداشت از چاه‌ها به‌طور جدی فراهم نشود.

کارشناسان حوزه آب هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند پدیده فرونشست زمین را در استان تشدید کند. فرونشست زمین علاوه بر تخریب اراضی کشاورزی، زیرساخت‌های شهری و روستایی را نیز تهدید می‌کند و هزینه‌های جبران‌ناپذیری بر اقتصاد منطقه تحمیل خواهد کرد.

دیدگاه‌های کارشناسی؛ اقلیم خشک و آینده‌ای نگران‌کننده

اعضای هیئت علمی دانشگاه بیرجند نیز نسبت به آینده منابع آب استان هشدار داده‌اند. حسین خزیمه‌نژاد، عضو هیئت علمی این دانشگاه اعلام کرده است که افزایش دما و کاهش بارندگی باعث شده است که بخش عمده بارش‌های سالانه استان به دلیل تبخیر بالا از دسترس خارج شود. به گفته او، بیش از 93 درصد بارندگی‌ها در استان تبخیر می‌شود و هر یک درجه افزایش دما، حدود 6 درصد تبخیر را افزایش می‌دهد. این شرایط سبب می‌شود که حتی در سال‌های نرمال نیز منابع آب قابل استفاده استان محدود باقی بماند.

در همین حال، مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی نیز اعلام کرده که بیش از 95 درصد مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار دارد. کاهش 44 درصدی بارش سال زراعی گذشته، افزایش میانگین دما و پیش‌بینی تداوم کم‌بارشی در ماه‌های آینده، چشم‌انداز منابع آب استان را بیش از پیش نگران‌کننده کرده است.

مجموع این شواهد نشان می‌دهد که خراسان جنوبی در آستانه یک بحران جدی و فراگیر آبی قرار دارد. ادامه روند فعلی می‌تواند امنیت غذایی، معیشت کشاورزان، توسعه اقتصادی و حتی سکونت پایدار در برخی مناطق استان را با تهدید مواجه کند. عبور از این شرایط نیازمند تصمیم‌های دشوار، مدیریت علمی منابع و همراهی واقعی مردم و مسئولان است.

اصلاح الگوی کشت و کاهش سطح زیرکشت محصولات پرآب‌بر در دشت‌های بحرانی، اجرای کامل و تدریجی تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌های کشاورزی با مشارکت بهره‌برداران، توسعه و الزام استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری و کنتورهای هوشمند آب و برق، تقویت آموزش عمومی و افزایش سواد آبی در میان کشاورزان، دانش‌آموزان و شهروندان و تمرکز بر مدیریت تقاضا و کاهش مصرف به‌عنوان اولویت اصلی، پیش از اجرای طرح‌های پرهزینه انتقال آب از جمله راهکارها و پیشنهادت مسئولان و کارشناسان در این زمینه است.

اگر این اقدامات به‌موقع و هماهنگ اجرا نشود، بحران آب در خراسان جنوبی می‌تواند از یک چالش زیست‌محیطی به بحرانی اجتماعی و اقتصادی تبدیل شود که مهار آن در آینده به‌مراتب دشوارتر خواهد بود.

یادداشت از هاجر فرخ نژاد، خبرنگار 

انتهای پیام/ 258

منبع: خبرگزاری تسنیم