چگونه تغییر اقلیم نفس حیات وحش چهارمحال و بختیاری را تنگ کرد؟

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، تغییر اقلیم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی جهان، نتیجه مستقیم فعالیت‌های انسانی به‌ویژه سوزاندن سوخت‌های فسیلی، توسعه صنعتی و کشاورزی غیراصولی است.

قیمت جدید طلا و سکه ۲۴ آذرماه ۱۴۰۴/ سکه ۱۴۱ میلیون تومان شد

افزایش گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسیدکربن موجب بالا رفتن تدریجی دمای زمین شده و الگوهای طبیعی آب‌وهوا را دچار اختلال کرده است، اختلالی که پیامدهای آن تنها محدود به انسان نیست و حیات‌وحش را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است.

 گزارش‌های معتبر بین‌المللی از جمله IPCC نشان می‌دهد تغییر اقلیم باعث بالا آمدن سطح دریاها، تغییر الگوی بارش، بروز خشکسالی‌های طولانی و افزایش رخدادهای حدی مانند سیل و طوفان شده است.

از بین رفتن زیستگاه‌ها در اثر تغییر اقلیم

این شرایط زیستگاه‌های طبیعی را دچار تخریب کرده و فشار مضاعفی بر گونه‌های جانوری وارد می‌کند؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از آن‌ها توان سازگاری با این تغییرات سریع را ندارند.

 یکی از مستقیم‌ترین آثار تغییر اقلیم بر حیات‌وحش از بین رفتن یا کاهش کیفیت زیستگاه‌هاست. کاهش بارش و افزایش تبخیر، مراتع و جنگل‌ها را با خطر خشکیدگی مواجه کرده و گونه‌های وابسته به این زیست‌بوم‌ها را ناچار به مهاجرت یا حتی انقراض می‌کند. در چنین شرایطی، حفظ پیوستگی زیستگاه‌ها اهمیت دوچندان می‌یابد تا جانوران بتوانند به‌تدریج به مناطق مناسب‌تر جابه‌جا شوند.

 تغییر اقلیم همچنین الگوهای مهاجرت و پراکنش جغرافیایی گونه‌ها را دگرگون کرده است. بسیاری از گونه‌ها به‌ویژه آبزیان در واکنش به افزایش دما، به سمت عرض‌های جغرافیایی بالاتر یا ارتفاعات بیشتر حرکت می‌کنند. این جابه‌جایی‌ها تعادل اکوسیستم‌ها را به هم می‌زند و با برهم خوردن روابط شکار و شکارچی زنجیره‌های غذایی دچار اختلال می‌شوند.

اثرات غیرمستقیم تغییر اقلیم کمتر دیده می‌شوند اما به همان اندازه خطرناک‌اند. جابه‌جایی فصل‌ها، تغییر زمان وفور غذا و برهم خوردن چرخه‌های تولیدمثل، بقای بسیاری از گونه‌ها را تهدید می‌کند.

برای مثال ناهماهنگی میان زمان مهاجرت پرندگان و دسترسی به منابع غذایی موجب کاهش موفقیت تولیدمثل آن‌ها شده و در درازمدت جمعیت‌ها را کوچک‌تر می‌کند.

تبدیل بحران زیست‌محیطی به بحران اجتماعی و اقتصادی در اثر خشکسالی و تغییر اقلیم

پژوهش‌های داخلی نیز نشان می‌دهد خشکسالی و کمبود منابع آبی و غذایی باروری پستانداران وحشی را کاهش داده است. در برخی مناطق گونه‌هایی که پیش‌تر چندقلوزایی داشتند به دلیل فشار محیطی به تک‌قلوزایی روی آورده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد استرس‌های اقلیمی مستقیماً توان تولیدمثل و بقای نسل‌های آینده را تضعیف می‌کند.

 از سوی دیگر تغییر اقلیم خطر گسترش بیماری‌های مشترک انسان و حیوان را افزایش داده است. گرم‌تر شدن هوا و تداخل بیشتر زیستگاه‌های انسانی و حیات‌وحش زمینه انتقال بیماری‌های زئونوز (بیماری‌های مشترک انسان و جانوران) را فراهم می‌کند. به این ترتیب بحران اقلیمی نه‌تنها تهدیدی برای گونه‌های جانوری بلکه خطری جدی برای سلامت انسان‌ها نیز محسوب می‌شود.

 در ایران نیز نشانه‌های این بحران به‌وضوح قابل مشاهده است، گونه‌های بومی با پراکنش محدود بیشترین آسیب را از تغییر اقلیم می‌بینند.  مطالعات انجام‌شده در زیست‌بوم زاگرس از کاهش زیستگاه‌های دوزیستان، تشدید زوال جنگل‌های بلوط و افزایش تهدید برای گونه‌هایی مانند پلنگ ایرانی خبر می‌دهد، روندی که با فشارهای انسانی ترکیب شده و خطر را دوچندان کرده است.

پیامدهای این تحولات تنها به حیات‌وحش محدود نمی‌شود، کاهش تنوع زیستی به معنای افت خدمات اکوسیستمی مانند تأمین آب، غذا و تعدیل بلایای طبیعی است. خشک شدن تالاب‌ها و چشمه‌ها، کاهش روان‌آب‌ها و بیابان‌زایی، معیشت کشاورزان، امنیت غذایی و حتی تأمین آب شهری را تهدید می‌کند و بحران زیست‌محیطی را به بحران اجتماعی و اقتصادی تبدیل می‌سازد.

جهان امروز وارد تغییر اقلیم شده است

معصومه نوروزی، مدیرکل هواشناسی استان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، با اشاره به افزایش دمای استان و کاهش چشمگیر بارندگی‌ها، اظهار داشت: از ابتدای مهرماه تا اواسط آذرماه امسال، میانگین دمای استان حدود یک درجه سانتی‌گراد افزایش داشته و استان با حدود 98 درصد کاهش بارندگی مواجه بوده که این شرایط ناشی از تغییر اقلیم است و چهارمحال و بختیاری از نظر کاهش بارش سومین استان کشور بعد از گیلان و کهگیلویه و بویر احمد محسوب می‌شود.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری افزود: پیش‌بینی‌های فصلی نشان می‌دهد تا پایان امسال میانگین دمای چهارمحال و بختیاری بین یک تا دو درجه سانتی‌گراد افزایش یابد و اگرچه انتظار می‌رود بارش‌های زمستانی وضعیت مناسبی داشته باشد، اما کمبود بارش‌های ماه‌های گذشته جبران نخواهد شد.

وی با اشاره به اینکه جهان امروز در حوزه شرایط جوی، منابع آب و کشاورزی وارد فاز تغییر اقلیم شده است، تصریح کرد: علت اصلی تغییر اقلیم، افزایش دمای جهانی در اثر فعالیت‌های صنعتی انسان و استفاده از سوخت‌های فسیلی است که منجر به افزایش گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسیدکربن و متان و در نهایت گرم شدن جو زمین شده است.

نوروزی ادامه داد: ایران و استان چهارمحال و بختیاری نیز از این روند مستثنی نیستند و تغییر در الگوهای جوی و نحوه فعالیت سامانه‌های بارشی در سال‌های اخیر به‌ وضوح مشاهده می‌شود.

نوسانات شدید دمایی و تشدید خشکسالی در استان

وی با بیان اینکه انرژی خورشیدی موجب حرکت و جابه‌جایی سامانه‌های هواشناسی می‌شود ،گفت: اقیانوس‌ها منبع اصلی امواج بارشی هستند اما انرژی مازادی که بر اثر افزایش دما به جو تزریق شده، فعالیت سامانه‌های بارشی را دچار تغییر کرده و در برخی مناطق موجب خشکسالی و در برخی دیگر سبب بروز بارش‌های حدی و افزایش فرکانس وقوع سیلاب‌ها شده است.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری با اشاره به نمونه‌های رخ‌داده در استان افزود: بهار 1398 بارش‌های سنگین و در زمستان 1401 بارش برف کم‌نظیری در استان ثبت شد که این رخدادها با تغییر اقلیم و نحوه فعالیت سامانه‌های بارشی ارتباط مستقیم دارد.

نوروزی درباره نوسانات دمایی استان، گفت: به‌دلیل کمبود رطوبت و نبود سامانه‌های بارشی مؤثر در دو ماهه نخست پاییز، دماهای کمینه صبحگاهی کاهش یافت اما در ساعات ظهر افزایش دما تا حدود چهار درجه نیز ثبت شد که افزایش نوسان دمایی است.

وی با اشاره به پیامدهای تغییر اقلیم در چهارمحال و بختیاری، تصریح کرد: تشدید خشکسالی، افزایش تبخیر، افزایش نیاز آبی در بخش کشاورزی و آب شرب، کاهش ماندگاری برف، ذوب یخچال‌ها و تغییر رژیم بارشی از برف به باران از جمله آثار منفی تغییر اقلیم در استان است.

لازم است سازگاری با تغییر اقلیم در دستور کار قرار گیرد

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: کاهش منابع آبی باعث خشک شدن چشمه‌ها و رودخانه‌های فصلی و محدود شدن دسترسی حیات‌وحش به آب شده و این موضوع مهاجرت گونه‌های جانوری و افزایش تلفات آن‌ها را به‌دنبال دارد. همچنین طبق تحقیقات به‌ دلیل افزایش دما، برخی گونه‌ها تردد روزانه کمتری داشته و شب‌ هنگام برای تأمین غذا فعالیت می‌کنند که خطر شکار را افزایش می‌دهد.

نوروزی با اشاره به تأثیر تغییر اقلیم بر پوشش گیاهی استان گفت: افزایش تنش گیاهی و از بین رفتن زودهنگام پوشش گیاهی نسبت به سال‌های گذشته مشاهده شده است که این مسئله علاوه بر آسیب به دام و حیات‌وحش، خطر وقوع سیلاب و رانش زمین را نیز افزایش می‌دهد.

وی افزود: سازمان هواشناسی در همکاری با سازمان محیط زیست، از طریق صدور هشدارهای هواشناسی، در برنامه‌ریزی برای سرشماری حیات‌وحش، غذادهی و آبرسانی به گونه‌های جانوری نقش مؤثری دارد.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری در پایان با اشاره به اینکه تغییر اقلیم در برخی مناطق پیامدهای مثبتی نیز به همراه دارد گفت: طبق تحقیقات افزایش دما موجب شده برخی مناطق جدید برای کشت محصولاتی مانند پسته اکبری مستعد شوند. با این حال لازم است با برنامه‌ریزی، مطالعه و آینده‌نگری، سازگاری با تغییر اقلیم در دستور کار قرار گیرد، چرا که بر اساس تحقیقات جهانی روند افزایش دمای کره زمین تا سال 2100 ادامه خواهد داشت اما برخی کشورها تمایل به کنار گذاشتن سوخت‌های فسیلی و استفاده از انرژی پاک را ندارند البته استفاده از انرژی پاک نیز باید با تحقیق و آینده نگری باشد تا محیط زیست آسیب نبیند.

بارندگی مورد نیاز برای احیای اکوسیستم‌های استان محقق نشده است

فهیمه اسلامی،  رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط زیست چهارمحال و بختیاری نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، اظهار داشت: در سال‌های اخیر افزایش دما، تغییر الگوی بارندگی، کاهش حجم بارش‌ها و تبدیل برف به باران باعث افزایش دوره‌های خشکسالی در چهارمحال و بختیاری شده است. این شرایط به‌ویژه در کوهستان‌های غرب استان از جمله زردکوه به دلیل جنس کارستی کوه و خاک و وابستگی منابع آبی به برف و چشمه‌ها آثار جدی‌تری بر جای گذاشته است.

وی افزود: چندین سال است بارندگی مورد نیاز برای احیای اکوسیستم‌های استان محقق نشده و خشک شدن چشمه‌ها، کاهش کیفیت مراتع و افت علوفه طبیعی، کوچک‌تر و آسیب‌پذیرتر شدن زیستگاه‌ها را به دنبال داشته است به‌گونه‌ای که حیات‌وحش برای تأمین آب و غذا ناچار به خروج از مناطق تحت مدیریت یا مهاجرت می‌شود. همچنین افزایش فرسایش خاک و کاهش پوشش گیاهی از دیگر پیامدهای تغییر اقلیم است.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات‌وحش محیط زیست چهارمحال و بختیاری با اشاره به پیامدهای انسانی این روند گفت: کاهش منابع طبیعی از جمله نبود چشمه و پوشش گیاهی مناسب موجب افزایش تعارض انسان و حیات‌وحش شده و گونه‌هایی مانند خرس قهوه‌ای برای یافتن غذا به باغ‌ها، مزارع و اطراف روستاها نزدیک‌تر شده‌اند. گسترش شهرنشینی و اراضی کشاورزی نیز فشار مضاعفی بر زیستگاه‌ها وارد کرده است.

اسلامی با بیان اینکه تاکنون تغییر اقلیم منجر به بروز بیماری در حیات‌وحش استان نشده است، تصریح کرد: در صورت تداوم خشکسالی، تجمع حیات‌وحش در اطراف منابع محدود آبی می‌تواند خطر انتقال بیماری‌ها و آسیب به جمعیت گونه‌ها را افزایش دهد.

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط زیست چهارمحال و بختیاری گفت: آتش‌سوزی‌ها یکی از عوامل تخریب زیستگاه‌ها ست که به طور مستقیم با تغییر اقلیم در ارتباط نیست اما افزایش آن در سال‌های اخیر قابل توجه بوده است و گاهی یک آتش کوچک منجر به آتش‌سوزی در جنگل می‌‌شود.

وی اقدامات محیط‌زیست استان را شامل پایش مستمر منابع آبی، ایجاد آبشخورهای اضطراری، تأمین آب با تانکر در شرایط بحرانی و مدیریت جدی چرا دانست و گفت: جلوگیری از ورود دام مازاد و کنترل زمان ورود و خروج دام‌ها از مناطق تحت مدیریت، نقش مهمی در کاهش تخریب زیستگاه‌ها دارد.

نمی‌توان بر اساس الگوهای اقلیمی گذشته برنامه‌ریزی کرد

اسلامی با اشاره به بز و گوسفند کوهی به عنوان گونه‌های شاخص علف‌خوار و پلنگ ایرانی (که در خطر انقراض است) و خرس قهوه‌ای به عنوان گونه‌های شاخص گوشتخوار استان، تشریح کرد: تاکنون ورود گونه‌های جدید یا کاهش جمعیت حیات وحش در استان به دلیل تغییرات اقلیمی گزارش نشده اما در صورت تداوم شرایط تاثیرات آن در سال‌های آینده مشخص می‌شود زیرا حیات وحش به صورت هوشمند در سال‌های پرآب زادآوری بیشتری دارد و در شرایط کمبود آب و علوفه زادآوری آن کاهش می‌یابد.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات‌وحش چهارمحال و بختیاری به وجود هشت منطقه حفاظت‌شده در استان اشاره کرد و افزود: این مناطق با استقرار محیط‌بانان، پاسگاه‌های محیط‌بانی و دوربین‌های پایش آنلاین و دید در شب به‌ صورت مستمر رصد می‌شوند و برای گونه‌های حساس مانند پلنگ ایرانی و خرس قهوه‌ای برنامه‌های حفاظتی ویژه اجرا می‌شود.

اسلامی در پایان با تأکید بر اینکه تغییر اقلیم روندی بلندمدت است گفت :دیگر نمی‌توان بر اساس الگوهای اقلیمی گذشته برنامه‌ریزی کرد و لازم است با رویکرد سازگاری و مقاوم‌سازی زیستگاه‌ها، پایداری جمعیت حیات‌وحش حفظ و از بروز بحران‌های اکولوژیک جلوگیری شود.

به گزارش تسنیم، مقابله با اثرات نامطلوب تغییر اقلیم نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ از جمله کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و پایبندی به تعهدات اقلیمی، تقویت مناطق حفاظت‌شده و مشارکت دادن جوامع محلی در مدیریت منابع طبیعی است.

تجربه نشان داده حفاظت پایدار زمانی محقق می‌شود که سیاست‌گذاری علمی، حمایت مردمی و نگاه بلندمدت در کنار هم قرار گیرند نگاهی که هم حیات‌وحش را حفظ کند و هم آینده انسان را از مخاطرات تغییر اقلیم مصون نگه دارد.

انتهای پیام/7540

منبع: خبرگزاری تسنیم