چرا بازگشت نخبگان ایرانی 7 برابر کمتر از میانگین جهانی است؟ نگاهی نگران‌کننده به «فرار مغزها»

به گزارش گروه رسانه های نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور می گوید، «نرخ بازگشت نخبگان در ایران یک درصد است ولی میانگین جهانی 7 درصد است.»این گفته و شاید اعتراف تلخ یک مقام رسمی، نشانگر وضعیتی نگران کننده درباره مهاجرت نخبگان یا به تعبیر قدیمی آن «فرار مغزها» است. در این میان آن چه تامل برانگیز به نظر می رسد، مهاجرت نخبگان نه به کشورهای جهان اول، بلکه کشورهای در حال توسعه نیز در شمار مقصد مهاجرت قرار گرفته است. در واقع در دهه‌های اخیر، الگوی مهاجرت نخبگان دستخوش تغییرات اساسی شده است. در گذشته، این مهاجرت بیشتر به کشورهای توسعه یافته غربی مانند ایالات متحده، کانادا، انگلستان و آلمان جریان داشت. اما در سال‌های اخیر، برخی کشورهای آسیایی مانند سنگاپور، کره جنوبی و حتی چین توانسته‌اند به مقاصد جدیدی برای نخبگان کشورها تبدیل شوند.

قیمت دلار، یورو و سایر ارزها امروز ۲۳ آذر/ دلار یک‌روزه ۳۲۵۰ تومان گران شد

مهاجرت یا کسب تجربه

معاون‌علمی‌ رئیس جمهور، روز گذشته در حاشیه نمایشگاه هفته پژوهش درباره مهاجرت نخبگان گفته است: اصل پژوهش بر سرمایه انسانی است و بدون توجه به نخبگان، هیچ زیرساختی کارآمد نخواهد بود. وی با اشاره به تفاوت «مهاجرت نخبگان» و «کسب تجربه و بازگشت» تصریح کرد: خروج نخبگان برای تجربه‌اندوزی جهانی ذاتاً منفی نیست؛ مسئله اصلی، پایین بودن نرخ بازگشت آن‌هاست. زمانی که کشور نتواند بستر مناسب برای فعالیت این افراد فراهم کند، چرخه مهاجرت ادامه‌دار خواهد شد.

شرمندگی نماینده مجلس

اما همواره در موضوع مهاجرت نخبگان با وضعیت آماری و اطلاعات شفافی مواجه نبوده ایم یا دست کم اگر آماری در این زمینه وجود دارد، در اختیار عموم قرار نمی گیرد. در عین حال این آمار، باعث شرمندگی یک نماینده مجلس است. روزهای قبل، محمد منان رئیسی، نماینده قم در مجلس در صحن علنی مجلس گفته است: «من خجالت می‌کشم آمار مهاجرت نخبگان را در 10 سال اخیر بگویم. بخشی از آن به خاطر آیین‌نامه ارتقا اشتباه وزارت علوم است. استاد ما می‌گوید 6 شرکت دانش بنیان زدم و دو شرکت زدم اما به من ارتقا نمی‌دهند و می‌گویند مقاله آ.اس.ای شما کم است.»

کاهش آمار مهاجرت؟

در همین حال که معاون علمی رئیس جمهور، بازگشت نخبگان را تقریبا هفت برابر کمتر از متوسط جهانی می داند، شهریور امسال دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی آمار و فضای کشور برای بازگشت آنان را مثبت و امیدوارکننده قلمداد کرده و آمار داده است:  «در دو سال اخیر یک حرکت خوب شروع شده است. حدود 130 نفر از نخبگان کشور که در 10 دانشگاه معتبر دنیا مانند استنفورد تحصیل می‌کردند، به ایران بازگشته‌اند. آمار مهاجرت در این دو سال نزولی شد. پس ما می‌توانیم نخبگان را برگردانیم و حفظ شان کنیم. او شرط تحقق این امر را این گونه بیان کرد: اولاً باید همدل باشیم و دعواها را کنار بگذاریم. امور فرعی را اصل نگیریم. بسیاری از خطاهایی که همه ما مرتکب می‌شویم، با یک نصیحت برادرانه و اخوتی قابل حل است. اگر این اخوت جدی گرفته شود، الفت ایجاد می‌کند.»

چرا باز نمی گردند؟

​​​اما مهم ترین موضوع در این باره، یافت پاسخ این پرسش است که چرا مغزها پس از مهاجرت علمی، کاری یا تحصیلات باز نمی گردند؟

در این زمینه حسین افشین معاون علمی توضیحاتی داده که قابل تامل است. به باور معاون رئیس جمهور، مهم ترین دلایل از این قرار است:

 نبود بازار کار متناسب با سطح تخصص نخبگان؛ اگر فناوری و صنعت کشور هم‌سطح با دانش نخبگان رشد نکند، امکان جذب آن‌ها وجود نخواهد داشت

 وجود قوانین زاید

سیاست‌گذاری‌های غیررقابتی

تعیین سقف حقوق بدون توجه به شرایط نخبگان

کم توجهی به نظر نخبگان در تصمیم سازی ها و مشارکت در مدیریت کشور

طبق دیدگاه معاون رئیس جمهور، نخبگان باید احساس آرامش، رضایت و امنیت اجتماعی داشته باشند. تحقق این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی عمیق و بلندمدت در سطح حاکمیت است و با اقدامات مقطعی یا شعاری حاصل نمی‌شود.

شایسته سالاری نداریم؟

در کنار این موارد، آخوندزاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز به فقدان شایسته سالاری در کشور اشاره کرده است: «اعتقاد من این است که بیشترین راهی که می تواند جذب نخبگان را افزایش دهد، شایسته سالاری است؛ به این معنی اگر ما به جوان نخبه خود نشان دهیم که 30 نفر از روسای دانشگاه، وزرای دولت، معاونان وزیر و … جزو نخبگان هستند یعنی شایسته سالاری حاکم شده است. جوانان نخبه ما با دیدن این شرایط انگیزه خدمت در کشور را پیدا می کنند؛ بنابراین یکی از مهم ترین دلایل مهاجرت این است که نخبگان ما این شایسته سالاری را در کشور مشاهده نمی کنند.» او یک آمار نگران کننده هم ارائه کرده که «اغلب 100 نفر اول کنکور در رشته‌های علوم پزشکی به دلیل این که ما نمی‌توانیم این افراد را جذب کنیم، مهاجرت می‌کنند. بخش زیادی از دانشجویان رتبه‌های برتر پزشکی دانشگاه علوم پزشکی که با من کار تحقیقاتی انجام می دهند، معتقد هستند اگر شرایط پژوهش کشور شاداب و مهیا بود، مهاجرت نمی کردند.»

منبع: خراسان

انتهای پیام/