چرا صرفه‌جویی در بودجه فرهنگ، بحران‌های اجتماعی را تشدید می‌کند؟

نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان فرهمند: فرهنگ، ستون پنهان اما تعیین‌کننده حیات اجتماعی، امنیت ملی و مسیر توسعه هر کشور است؛ حوزه‌ای که اگرچه آثار آن در کوتاه‌مدت به‌صورت عدد و آمار دیده نمی‌شود، اما غفلت از آن، هزینه‌هایی بلندمدت و بعضاً جبران‌ناپذیر به جامعه تحمیل می‌کند. در این میان، بودجه‌های فرهنگی به‌عنوان ابزار تحقق سیاست‌های فرهنگی، نقشی فراتر از یک ردیف هزینه‌ای دارند.

قیمت دلار، یورو و سایر ارزها امروز ۲۳ آذر/ دلار یک‌روزه ۳۲۵۰ تومان گران شد

در سال‌های اخیر، هم‌زمان با تشدید فشارهای اقتصادی، گفتمان‌هایی در فضای رسانه‌ای و اجتماعی شکل گرفته که بودجه فرهنگی را به‌عنوان یکی از عوامل بروز مشکلات معیشتی معرفی می‌کند. این دیدگاه، با ساده‌سازی یک مسئله پیچیده، تلاش می‌کند فرهنگ را در تقابل با اقتصاد و معیشت قرار دهد؛ دوگانه‌ای که از منظر کارشناسان، نادرست و گمراه‌کننده است.

نگاه تقلیل‌گرایانه به بودجه فرهنگ، آن را نه به‌عنوان سرمایه‌گذاری راهبردی، بلکه به شکل هزینه‌ای غیرضروری نمایش می‌دهد؛ رویکردی که پیامد آن، تضعیف نهادهای فرهنگی، کاهش اثرگذاری اجتماعی و گسست تدریجی سرمایه اجتماعی است. این در حالی است که تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد توسعه اقتصادی بدون پشتوانه فرهنگی، ناپایدار خواهد بود.

تضعیف یا حذف بودجه‌های فرهنگی، صرفاً به تعطیلی برنامه‌ها و نهادها منجر نمی‌شود، بلکه به‌مرور زمان، بنیان‌های فکری، تربیتی و هویتی جامعه را دچار فرسایش می‌کند. جامعه‌ای که در آن آموزش، تربیت، اخلاق عمومی و سرمایه اجتماعی تقویت نشود، ناگزیر با افزایش آسیب‌های اجتماعی و امنیتی مواجه خواهد شد.

از این منظر، بحث بودجه فرهنگی صرفاً یک موضوع مالی نیست، بلکه مسئله‌ای راهبردی و امنیت‌ساز محسوب می‌شود. بررسی ابعاد این موضوع و واکاوی پیامدهای تضعیف بودجه فرهنگ، ضرورتی انکارناپذیر برای تصمیم‌گیری آگاهانه در سطح سیاست‌گذاری کلان کشور است.

حذف بودجه فرهنگی کشور را از درون تهی می‌کند

سرهنگ پاسدار محمد ساجدی‌فر، معاون فرهنگی نیروی زمینی سپاه انقلاب اسلامی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با هشدار نسبت به نفوذ مفهومی «جنگ نرم و جنگ شناختی» در افکار عمومی، اظهار کرد: القای ناکارآمدی بودجه‌های فرهنگی و طرح دوگانه‌های انحرافی مانند «موشک یا معیشت» و «فرهنگ یا اقتصاد»، بخشی از عملیات فریب افکار عمومی است و حذف یا تضعیف این بودجه‌ها نه‌تنها مشکلات معیشتی را حل نمی‌کند، بلکه امنیت، انسجام اجتماعی و آینده توسعه کشور را به خطر می‌اندازد.

معاون فرهنگی نیروی زمینی سپاه انقلاب اسلامی ایران با اشاره به ابعاد پنهان جنگ نرم و جنگ شناختی گفت: تصور عمومی از جنگ نرم اغلب محدود به شعارها و پیام‌های آشکار است، در حالی که لایه‌های عمیق‌تر آن، نفوذ در تفکر و تغییر زاویه نگاه جامعه نسبت به مفاهیم بنیادین مانند فرهنگ، امنیت و توسعه است.

وی افزود: یکی از روش‌های رایج در این جنگ، فضاسازی رسانه‌ای برای القای این گزاره است که بودجه‌های فرهنگی کشور «سرسام‌آور، بی‌نتیجه و زائد» هستند و اگر این منابع به حوزه‌های دیگر منتقل شود، مشکلات معیشتی مردم حل خواهد شد؛ در حالی که این نگاه، یک کج‌انگاری و آدرس غلط است.

ساجدی فر با اشاره به تکرار این الگو در حوزه دفاعی تصریح کرد: همان‌طور که دوگانه‌سازی «موشک یا معیشت» در فضای مجازی و رسانه‌ای مطرح می‌شود، تلاش می‌کنند فرهنگ را نیز در برابر معیشت مردم قرار دهند؛ در حالی که امنیت و معیشت، و فرهنگ و اقتصاد، در تقابل با یکدیگر نیستند، بلکه مکمل هم‌اند.

معاون فرهنگی نیروی زمینی سپاه انقلاب اسلامی ایران ادامه داد: اگر امنیت نباشد، اساساً معیشتی شکل نمی‌گیرد. حذف توان دفاعی، کشور را به نقطه‌ای می‌رساند که حتی زندگی روزمره مردم نیز فلج می‌شود. فرهنگ نیز دقیقاً همین جایگاه را دارد؛ فرهنگ زیرساخت توسعه است و هیچ جامعه‌ای بدون سرمایه‌گذاری فرهنگی به پیشرفت پایدار نمی‌رسد.

وی با تأکید بر نقش بنیادین فرهنگ گفت: فرهنگ از آموزش‌وپرورش و حتی قبل‌تر، از خانواده آغاز می‌شود. اگر به تربیت، آموزش و فرهنگ عمومی توجه نشود، ممکن است در ظاهر از نظر تجهیزات و امکانات پیشرفته شویم، اما از درون تهی خواهیم شد.

ساجدی فر با اشاره به نقدها درباره اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی بیان کرد: ممکن است بپذیریم که حجم فعالیت‌های فرهنگی موجود برای مقابله با هجمه دشمن کافی نیست، اما این به معنای پاک کردن صورت مسئله نیست. راه‌حل، حذف بودجه‌های فرهنگی نیست، بلکه آسیب‌شناسی، اصلاح و تقویت این حوزه است.

معاون فرهنگی نیروی زمینی سپاه انقلاب اسلامی ایران خاطرنشان کرد: اتفاقاً وقتی دشمن تمرکز خود را بر تضعیف فرهنگ جامعه گذاشته، منطق حکم می‌کند که سرمایه‌گذاری فرهنگی افزایش یابد، نه اینکه تضعیف شود.

وی تأکید کرد: مشکلات اقتصادی و معیشتی کشور ناشی از وجود بودجه‌های فرهنگی نیست. حتی در حوزه اقتصاد نیز بدون فرهنگ، موفقیتی حاصل نمی‌شود؛ از الگوی مصرف گرفته تا پرهیز از اسراف، همگی مقوله‌های فرهنگی هستند. پیوند زدن مشکلات معیشتی به فرهنگ، آدرس غلط دادن به افکار عمومی است.

کاهش بودجه نهادهای فرهنگی، تبدیل «فرهنگ‌سازی» به شعار است

محمد جواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد صریح از پیشنهاد برخی جریان‌ها برای کاهش یا حذف بودجه نهادهای فرهنگی، این رویکرد را در تعارض آشکار با تأکیدهای رسمی دولت بر فرهنگ‌سازی دانست و اظهار کرد: اگر الزامات نهادی و مالی فرهنگ فراهم نشود، سخن گفتن از اصلاح و تحول فرهنگی چیزی جز شعار نخواهد بود.

پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر با اشاره به زمزمه‌های اخیر درباره کاهش یا حذف بودجه نهادهای فرهنگی، از جمله نامه منتسب به جمعی از اساتید دانشگاه، بیان کرد: این پیشنهادها نه‌تنها با رویکرد اعلامی دولت درباره ضرورت فرهنگ‌سازی تناقض دارد، بلکه عملاً زیرساخت‌های ثبات اجتماعی و پیشرفت تمدنی کشور را تضعیف می‌کند.

وی افزود: وقتی در سطح رسمی بر اصلاح فرهنگی، تقویت سرمایه اجتماعی و تحول فرهنگی تأکید می‌شود، اما همزمان پشتیبانی نهادی و مالی این حوزه زیر سوال می‌رود، نتیجه آن تبدیل فرهنگ‌سازی به یک شعار بی‌پشتوانه است. فرهنگ بدون ابزار، بدون نهاد و بدون بودجه، امکان تحقق ندارد.

استادی با انتقاد از نگاه عددی به بودجه فرهنگ گفت: بخشی از افرادی که پیشنهاد کاهش بودجه فرهنگی را مطرح می‌کنند، نگاه تکنوکراتیک دارند؛ یعنی بودجه را صرفاً یک عدد می‌بینند نه یک ابزار راهبردی. در این نگاه، فرهنگ به‌عنوان «هزینه اضافی» تلقی می‌شود، در حالی که اساس انقلاب اسلامی و بنیان پیشرفت کشور، فرهنگی است.

پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر تأکید کرد: توسعه اقتصادی، امنیت اجتماعی و انسجام ملی بدون توجه به فرهنگ ممکن نیست. نمی‌توان از ضرورت فرهنگ‌سازی سخن گفت و همزمان ساختارهای فرهنگی را کوچک یا تضعیف کرد؛ این دو رویکرد از نظر فکری کاملاً ناسازگارند.

وی در واکنش به نامه برخی اساتید دانشگاه برای حذف یا کاهش بودجه فرهنگی تصریح کرد: این نوع آدرس‌دهی، آدرس غلط است. مسئله فرهنگ، مسئله‌ای راهبردی است و نباید با برداشت‌های سطحی یا غیرتخصصی درباره آن تصمیم‌گیری شود. ممکن است برخی افراد دلسوزانه نظر بدهند، اما سیاست‌گذاری فرهنگی نیازمند اشراف کلان، شناخت شرایط کشور و درک مأموریت‌های نظام است.

استادی کرد: دولت و حاکمیت نباید مرعوب این‌گونه فشارها شوند. ما نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی داریم که مسئول سیاست‌گذاری کلان فرهنگی کشور هستند و تصمیمات باید در چارچوب این فرآیندهای تخصصی اتخاذ شود، نه بر اساس نامه‌نگاری‌ها یا فضاسازی‌های مقطعی.

پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر با تأکید بر اینکه «بودجه فرهنگی هزینه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری بلندمدت است»، گفت: هر میزان سرمایه‌گذاری در فرهنگ، چندین برابر از هزینه‌های آینده کشور در حوزه‌هایی مانند امنیت، آسیب‌های اجتماعی، بزهکاری، زندان، خشونت شهری، فروپاشی خانواده و حتی هزینه‌های درمانی می‌کاهد.

وی افزود: کاهش بودجه فرهنگی ممکن است در ظاهر صرفه‌جویی تلقی شود، اما در واقع هزینه‌های اجتماعی و امنیتی کشور را افزایش می‌دهد؛ هزینه‌هایی که خسارت آن‌ها به‌مراتب سنگین‌تر از ارقام بودجه فرهنگی است.

استادی با اشاره به نقش نهادهای فرهنگی در مناطق محروم تصریح کرد: محرومیت فقط اقتصادی نیست؛ ریشه بسیاری از محرومیت‌ها، محرومیت فرهنگی است. عدالت فرهنگی به معنای توزیع عادلانه خدمات و کالاهای فرهنگی است و هرجا این عدالت مخدوش شود، آگاهی عمومی کاهش می‌یابد.

پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر ادامه داد: تجربه‌های میدانی و مطالعات پژوهشی نشان می‌دهد هر ریال فعالیت فرهنگی مؤثر در مناطق محروم می‌تواند به یک سپر جدی در برابر آسیب‌های اجتماعی تبدیل شود. توسعه فعالیت‌های فرهنگی به افزایش امید اجتماعی، کاهش خشونت، پیشگیری از اعتیاد، تقویت بنیان خانواده و ارتقای مهارت‌های اجتماعی منجر می‌شود.

وی هشدار داد: کاهش بودجه نهادهای فرهنگی در مناطق محروم، تعطیلی یا تضعیف فضاهای فرهنگی و هنری را به دنبال دارد و نوجوانان و جوانان را به سمت محیط‌های پرخطر سوق می‌دهد. این روند، هم احساس تبعیض و فراموش‌شدگی ایجاد می‌کند و هم هزینه‌های اجتماعی، انتظامی و امنیتی کشور را افزایش می‌دهد.

استادی تأکید کرد: اگر قرار است موازی‌کاری‌ها کاهش یابد، راه‌حل آن حذف یا کاهش بودجه فرهنگی نیست؛ بلکه باید با مدیریت، شفاف‌سازی، تمرکز منابع و هدایت بودجه به نهادهای مؤثر، کار فرهنگی را تقویت کرد، نه تضعیف.

حذف بودجه فرهنگی؛ صرفه‌جویی کوتاه‌مدت، هزینه‌سازی بلندمدت برای کشور

واقعیت آن است که حذف یا کاهش بودجه‌های فرهنگی، نه راه‌حل مشکلات اقتصادی است و نه به بهبود معیشت مردم منجر می‌شود. این رویکرد، در بهترین حالت، صرفه‌جویی ظاهری و کوتاه‌مدت ایجاد می‌کند، اما در بلندمدت، هزینه‌های اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی کشور را چند برابر افزایش می‌دهد.

فرهنگ، زیرساخت توسعه است؛ همان‌گونه که امنیت بدون توان دفاعی شکل نمی‌گیرد، اقتصاد نیز بدون فرهنگ کارآمد، آموزش صحیح و سرمایه اجتماعی پایدار نخواهد بود. پیوند دادن مشکلات معیشتی به بودجه فرهنگ، نوعی آدرس‌دهی غلط است که افکار عمومی را از ریشه‌های واقعی مسائل دور می‌کند.

نقد عملکرد نهادهای فرهنگی امری ضروری و قابل دفاع است، اما این نقد باید به اصلاح، شفاف‌سازی، هدفمندسازی و افزایش بهره‌وری منجر شود، نه پاک کردن صورت مسئله. ضعف در برخی فعالیت‌های فرهنگی، دلیل بر بی‌نیازی از فرهنگ نیست، بلکه نشانه ضرورت بازنگری و تقویت هوشمندانه این حوزه است.

تجربه‌های میدانی و مطالعات کارشناسی نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری فرهنگی، به‌ویژه در مناطق محروم، نقش مستقیمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش امید اجتماعی، تقویت بنیان خانواده و ارتقای امنیت پایدار دارد. نادیده گرفتن این نقش، زمینه‌ساز شکل‌گیری بحران‌هایی است که هزینه مهار آن‌ها به‌مراتب سنگین‌تر از کل بودجه فرهنگی کشور خواهد بود.

حذف بودجه فرهنگی، کشور را از درون تهی می‌کند؛ جامعه‌ای که ظاهراً رشد می‌کند اما در باطن، از هویت، اخلاق، انسجام و تاب‌آوری تهی می‌شود. مسیر عقلانی، تقویت فرهنگ با مدیریت، اصلاح ساختارها و سرمایه‌گذاری هدفمند است؛ مسیری که آینده‌ای باثبات‌تر، امن‌تر و توسعه‌یافته‌تر برای کشور رقم خواهد زد.

منبع: خبرگزاری مهر