چگونه ادبیات کودک، کلید رشد شخصیت و مقابله با مشکلات زندگی کودکان است؟

بنفشه نفیسی در گفت‌وگو با نمابان و به نقل از ایسنا اظهار کرد: انس بچه‌ها با کتاب و ادبیات از سنین پایین، حتی از زمان تولد و وقتی که کودک اولین داده‌هایش را از محیط اطراف دریافت می‌کند، بسیار کمک‌کننده به رشد شخصیت، زبان و تفکر کودک است.

رازهای ناگفته‌ وکیل اولیای دم امیرمحمد خالقی؛ حکم قصاص قاتل به کجا رسید؟ 

وی افزود: این فرایند به کودکان کمک می‌کند تا به‌صورت گویا، روان و شیوا با جمله‌بندی‌های درست صحبت کنند و بعدها در نوشتارشان نیز توانایی‌های بالاتری پیدا کنند. این رویکرد در گسترش دامنه لغات و استفاده از کلمات درست و صحیح در گفتار و نوشتار بسیار مؤثر است و باعث بهبود مهارت‌های املایی کودکان می‌شود.

این نویسنده ادبیات کودک‌ونوجوان بیان کرد: معلمان معتقدند کودکانی که کتاب بیشتری می‌خوانند، نه‌تنها در زمینه ادبیات، بلکه در سایر دروس همچون ریاضی، علوم و مطالعات نیز پیشروتر هستند. این کودکان اطلاعات عمومی وسیع‌تر و توانایی بهتری در تحلیل مطالب دارند. ارتباط برقرارکردن میان آنچه می‌خوانند و آنچه از آن‌ها خواسته می‌شود، برای این کودکان بسیار آسان‌تر است. به همین دلیل، آن‌ها در حل مسئله و سایر مهارت‌ها نسبت به همسالان خود عملکرد بهتری دارند.

نفیسی ادامه داد: علاوه بر مهارت‌های زبانی و درسی که از خواندن کتاب‌های خوب و مناسب به دست می‌آید، کودکان از این طریق ارزش‌های زندگی، اخلاقی، مهارت‌های ارتباطی و فرهنگ شهروندی را نیز به‌خوبی یاد می‌گیرند. بااین‌حال که صرف خواندن کتاب به‌تنهایی و دادن کتاب به یک کودک، حتی اگر کتاب خوب باشد، نمی‌تواند به‌تنهایی کودک را جذب کند. برای اینکه کودک به طور مؤثر با کتاب و مطالعه انس بگیرد، حضور والدین با صبوری زیاد و مربیان با دانش در کنار کودک ضروری است.

وی توضیح داد: در ابتدا کودکان باید بتوانند متن را روان بخوانند و درک مطلب درست داشته باشند و این مرحله به همراهی والدین و مربیان نیاز دارد. معمولاً در ابتدای شروع خواندن، کودکان ممکن است در خواندن روان و درک مفهوم ضعیف باشند و حتی ممکن است تمام تمرکز خود را صرف خواندن کلمات کنند و مفهومی را که باید از آن بگیرند، از دست بدهند. در چنین مواقعی، این کمک مستمر از طرف مربی یا والدین ضروری است تا کودک همچنان در مسیر درست قرار بگیرد.

این نویسنده و معلم تصریح کرد: در کنار خواندن کتاب، باید فعالیت‌های هدفمند و جذاب متناسب با دنیای امروز کودکان فراهم شود. چون خواندن یک کتاب ممکن است برای برخی کودکان لذت‌بخش نباشد و آموزشش باید به روش‌های مختلف انجام شود؛ به‌صورت عینی، حسی و لمسی. مهم است تا در کنار کتاب‌خوانی، فرصت‌هایی برای تجربه‌کردن و پرسشگری نیز برای کودکان ایجاد شود تا آن‌ها علاقه‌مند به دنیای کتاب شوند. اگر خانواده‌ای کتابخانه داشته باشد، صرف دادن یک کتاب به دست کودک کافی نیست و باید فعالیت‌های جذاب و متناسب با نیازها و سن کودکان برای آن‌ها تعریف شود.

نفیسی تأکید کرد: هر چقدر که کتاب از نثر مناسب سن برخوردار باشد، تصویرگری خوبی داشته باشد، کیفیت چاپ آن بالا باشد و متناسب با نیازها و علاقه‌های کودک‌ونوجوان باشد، تأثیرگذاری آن بیشتر خواهد بود و کودکان و نوجوانان بیشتر به آن توجه نشان خواهند داد. این ویژگی‌ها باید در کنار هم قرار گیرند تا بتوان گفت ادبیات توانسته در زندگی بچه‌ها راه پیدا کند و کتاب توانسته آن‌ها را به کتاب‌خوانی علاقه‌مند کند. به‌عبارت‌دیگر، باید این مجموعه عوامل به طور هم‌زمان فراهم باشد تا کودک به دنیای کتاب وارد شود و از آن لذت ببرد.

وی بیان کرد: هر چقدر که بچه‌ها از سنین پایین‌تر به کتاب‌خوانی علاقه‌مند شوند، حتی از همان نوزادی، از طریق قصه‌ها، ادبیات فولکلوریک، متل‌ها، ترانه‌ها و لالایی‌ها، همه این‌ها جزئی از ادبیات محسوب می‌شوند. اگر کودکان از سنین نوزادی با این بخش‌های مختلف ادبیات آشنا شوند و بعدها کتاب‌ها به آن‌ها عرضه شود، به‌تدریج این علاقه به کتاب‌خوانی در آن‌ها شکل خواهد گرفت. این فرایند به‌تدریج باعث می‌شود که کودکان خودشان کتاب بخوانند و با مجله‌های مناسب آشنا شوند. این یک سیر طبیعی و منطقی است که می‌تواند به رشد علاقه‌مندی کودک به کتاب و ادبیات کمک کند.

همه کتاب‌ها مناسب کودکان نیستند

این نویسنده کودک ادامه داد: در کنار کتاب‌خوانی، فعالیت‌های نمایشی، بازی، سؤال و جواب و دیگر فعالیت‌های مکمل می‌تواند بچه‌ها را بیشتر به کتاب و مطالعه پایبند کند و این روند را برای آن‌ها جذاب‌تر و ماندگارتر سازد.

نفیسی تصریح کرد: یکی از نیازهای اصلی کودکان، نیاز به بازی است و آن‌ها از داستان‌ها به‌شدت لذت می‌برند. به همین دلیل، هر نوع آموزشی که قرار است به کودکان ارائه شود، اگر در قالب نثری روان و زیبا، یا شعری با جملات و کلمات مناسب سن آن‌ها تلفیق شود، تأثیرگذاری آن بسیار بیشتر خواهد بود. در زمینه ارائه دروس به کودکان، ادبیات می‌تواند نقش و جایگاه مهمی داشته باشد و معلمان به طور معمول از آن استفاده زیادی می‌کنند. هر چقدر که از ادبیات بیشتر استفاده شود، بازخورد بهتری از سوی کودکان به دست می‌آید.

وی تأکید کرد: همه کتاب‌ها ارزش خواندن ندارند و برخی کتاب‌ها برای انتخاب مناسب نیستند. پدر و مادرها باید برای انتخاب کتاب برای کودکان وقت کافی بگذارند و این فرایند را بادقت انجام دهند. معمولاً رده‌بندی‌های سنی که روی کتاب‌ها درج می‌شود، همواره با نیازهای واقعی کودکان متناسب نیستند. برای انتخاب کتاب‌ها باید با هوشیاری به این نکات توجه شود؛ نویسنده، مترجم، نثر ساده و روان، تصویرگری‌های کتاب، کیفیت چاپ و دیگر ویژگی‌ها. این عوامل می‌توانند در انتخاب یک کتاب خوب یا در واقع تغذیه مناسب ذهنی برای کودکان نقش مهمی ایفا کنند.

این نویسنده ادبیات کودک درباره این که آیا کتاب و ادبیات می‌توانند به کودکان در مقابله با چالش‌های زندگی کمک کنند، اظهار کرد: قطعاً می‌تواند کمک کنند، به شرطی که کتاب‌ها با فرهنگ جامعه ما، نیازهای جامعه و نیازهای کودک همخوانی و تطابق داشته باشند و در زمان مناسب، کتاب مناسب در اختیار کودک قرار داده شود.

نفیسی ادامه داد: بچه‌های امروز، به‌ویژه در شرایط کنونی، با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند و این چالش‌ها در مقایسه با دوره‌های گذشته جدی‌تر شده است. مثلاً در حال حاضر، چالش جدایی والدین از همدیگر و تک والدی در خانواده‌ها به‌شدت افزایش‌ یافته است. کودکان امروزی بیشتر از قبل در مسائل بزرگ‌ترها وارد می‌شوند و فضای کوچک‌تر خانه‌ها باعث شده که دغدغه‌ها و مشکلات بزرگ‌ترها به طور غیرمستقیم بر کودکان تأثیر بگذارد.

وی تأکید کرد: اگر کتاب‌هایی متناسب با این چالش‌ها وجود داشته باشد، می‌تواند به کودکان کمک کند تا با فقدان‌ها، از دست‌دادن‌ها، موضوع مهاجرت و دیگر مسائل اجتماعی روبه‌رو شوند. موضوعاتی چون فضای مجازی و چالش‌های مربوط به آن نیز جزء مسائلی هستند که کودکان بیشتر با آن‌ها مواجه می‌شوند.

این نویسنده و معلم توضیح داد: درصورتی‌که این موضوعات از زبان شخصیت‌های داستانی مختلف، به‌ویژه شخصیت‌های کارتونی و حیوانی، به‌خصوص در سنین دبستان و پیش‌دبستان بیان شوند، کودکان می‌توانند راحت‌تر و منطقی‌تر با این چالش‌ها روبه‌رو شوند. گفت‌وگو در حین خواندن کتاب و طرح این چالش‌ها می‌تواند به کودکان کمک کند تا مفاهیم را بهتر درک کنند و با مشکلات زندگی خود به شکل مؤثرتری برخورد کنند.

نفیسی اظهار کرد: تجربیات شخصی‌ام در انتخاب و ترجمه کتاب‌ها نیز در این زمینه تأثیرگذار بوده است. معمولاً در موقعیت‌هایی در کلاس درس یا کتابخانه متوجه دغدغه یا چالشی در میان بچه‌ها می‌شوم، متناسب با آن چالش، کتاب‌هایی را انتخاب و برای بچه‌ها می‌خوانم و در دسترس آن‌ها قرار می‌دهم. پس از آن، با بچه‌ها در مورد کتاب‌ها صحبت می‌کنم و معمولاً این روش نتیجه مثبتی دارد.

وی افزود: به‌عنوان یک مترجم نیز تجربه‌هایی در این زمینه دارم. پنج عنوان کتاب ترجمه کرده‌ام. داستان‌هایی با شخصیت کاظمی که فردی با علاقه زیاد به تجربه‌های مختلف و یادگیری مهارت‌های گوناگون است. بچه‌ها می‌توانند با این شخصیت همراه شوند و در حین خواندن داستان‌های جذاب و شیرین، مهارت‌های مختلفی مثل آشپزی، نجاری، خیاطی، باغبانی و… را یاد بگیرند. این مجموعه کتاب‌ها، علاوه بر تصویرگری‌های جذاب، فرصت یادگیری عملی را برای کودکان فراهم می‌کند و تأثیر زیادی در مدرسه و در بین بچه‌ها دارد.

این نویسنده از تجربه شخصی خود در ترجمه کتابی در زمینه سوگ صحبت کرد و گفت: این کتاب را در زمانی که تجربه سوگ ازدست‌دادن همسرم را داشتم، ترجمه کردم. این کتاب برای کودکان، به‌ویژه آن‌هایی که با مشکلات جدی در زندگی مواجه هستند، نوشته شده است. این کتاب برخلاف بسیاری از کتاب‌هایی که در این زمینه معمولاً به شکل شعاری و کلیشه‌ای نوشته می‌شوند، به‌صورت داستانی روان و با رویکردی روان‌شناسی، موضوع سوگ را به‌عنوان یک فرایند طبیعی زندگی معرفی می‌کند و راهکارهایی برای مواجهه با آن به کودکان ارائه می‌دهد.

ظرفیت‌های مغفول مانده در ادبیات کودک ایران

نفیسی افزود: پس از تجربه شخصی خود از این موضوع، این کتاب را در اختیار کودکان در معرض این مشکل قرار دادم و بازخوردهای جالبی دریافت کردم. ویژگی جالب این کتاب، وجود عروسک‌های انگشتی در آن است که به مربیان و والدین این امکان را می‌دهد تا با استفاده از این عروسک‌ها در کنار کتاب، تعامل بیشتری با کودکان برقرار کنند و فضای داستان را برای آن‌ها نرم‌تر و قابل‌فهم‌تر نمایند. این رویکرد باعث می‌شود که بچه‌ها راحت‌تر با چنین موضوعات سنگینی روبه‌رو شوند و آن را درک کنند.

وی درباره تأثیر برگزاری روز ادبیات بر جلب‌توجه عمومی به این حوزه بیان کرد: متأسفانه در فضایی که بازار نشر با مشکلات جدی مواجه است و بسیاری از انتشارات و کتاب‌فروشی‌ها با چالش‌های بزرگی در زمینه چاپ کتاب‌های خوب و باکیفیت و فروش آن‌ها روبه‌رو هستند، برگزاری روز ادبیات به نظرم تنها یک شعار است و چیزی بیشتر از آن نیست.

این نویسنده و معلم تأکید کرد: من دست‌اندرکار این حوزه هستم و به‌خوبی می‌دانم که در بسیاری از زمینه‌های ادبیات کودک، جای خالی زیادی وجود دارد. حرف‌های زیادی برای گفتن داریم و کتاب‌های بسیار خوبی توسط نویسندگان بااستعداد، خوش‌فکر و تازه‌کار در این حوزه نوشته شده است. این نویسندگان علاوه بر اینکه به‌عنوان مترجم‌ها انتخاب‌های خوبی می‌کنند، به‌عنوان مؤلف‌ها نیز موضوعات جذاب و مهمی برای نوشتن پیدا می‌کنند. بااین‌حال، این کتاب‌ها به دلیل مشکلاتی که در بازار نشر وجود دارد، نمی‌توانند به‌راحتی و در زمان مناسب به بازار بیایند و در دسترس مخاطبان قرار گیرند.

نفیسی اظهار کرد: زمانی که در این حوزه بااین‌همه مشکل مواجه هستیم، مانند کمبود بودجه و امکانات برای چاپ کتاب‌ها، حتی شهرداری‌ها، وزارت ارشاد و بهزیستی نیز بودجه‌ای برای چاپ کتاب‌های خوب در اختیار ندارند، به نظر می‌رسد که صرف یادکردن از این مسائل در روز اقدامی بسیار ساده‌انگارانه باشد. این‌گونه اقدامات نمی‌توانند تأثیری در حل مشکلات موجود داشته باشند.

وی به‌عنوان یک کتابدار، معلم، مترجم و نویسنده ابراز تأسف و ناامیدی کرد و توضیح داد: واقعاً باید از این بابت افسوس خورد. کتاب‌هایی را آماده کرده‌ام، چه در زمینه ترجمه و چه در زمینه تألیف، موضوعات این کتاب‌ها بسیار خوب و کاربردی هستند. کارشناسانی که این کتاب‌ها را خوانده‌اند، همگی رأی بر این داده‌اند که این کتاب‌ها بسیار مفید، جالب و باکیفیت هستند. اما متأسفانه در بعضی شهرها هیچ‌گونه انتشاراتی وجود ندارد که بتواند پاسخگو باشد و کاری در این زمینه انجام دهد.

این نویسنده ادبیات کودک تصریح کرد: این مشکل به دلیل گرانی کاغذ، هزینه بالای چاپ و قیمت تمام‌شده کتاب‌ها است و به علت کمبود تقاضا و عرضه در بازار نشر، همه این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا بازار نشر به وضعیت ناامیدی برسد. با همه نگاه مثبت‌گرایی که دارم و با اعتقاد به این که همه باید تلاش کنند تا این بخش مهم فرهنگی و شخصیتی در بچه‌ها شکل گیرد، متأسفانه هر روز بیشتر و بیشتر ناامید می‌شوم.

نفیسی در پایان خاطرنشان کرد: برای تحقق این هدف، نیاز به حمایت‌های مؤثر از سوی نهادهای مختلف، از جمله دولت و سازمان‌های فرهنگی است تا کتاب‌های باکیفیت به‌راحتی در دسترس کودکان قرار گیرند و ادبیات کودک به‌عنوان ابزاری قدرتمند در رشد و تربیت نسل آینده موردتوجه قرار گیرد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا