فروپاشی آتش‌بس ترامپ در مرز تایلند و کامبوج؛ از توهم صلح تا انفجارهای واقعی جنگ

نمابان و به نقل از خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: طی روزهای اخیر، صداهای انفجار توپخانه بار دیگر در مرز تایلند و کامبوج طنین‌انداز شده‌است؛ تنش‌هایی که این بار تفاوتی چشمگیر با درگیری‌های گذشته دارد. این درگیری نه تنها آتش‌بس ششم اکتبر (۴ آبان) که ترامپ آن را دستاوردی دیپلماتیک برای خود می دانست، از بین برد، بلکه نشان داد که دیپلماسی سطحی و فشار اقتصادی کوتاه‌مدت نمی‌تواند جایگزین راه‌حل‌های ساختاری برای اختلافات ریشه‌دار تاریخی شود.

قاب تاریخ | کودکی بهنوش طباطبایی در مهد کودک

حملات هوایی تایلند و آتش توپخانه کامبوج، تلفات غیرنظامی و نظامی از هر دو طرف و آوارگی حدود ۴۰۰ هزار نفر نشان داد که صلح واقعی در این منطقه نیازمند چیزی فراتر از یک مراسم امضای رسمی است. سیهاساک فوانگکِتکئو دیپلمات ارشد و مقام وزارت خارجه تایلند در گفت‌وگو با شبکه الجزیره اعلام کرد که «در شرایط فعلی هیچ فضایی برای دیپلماسی وجود ندارد»؛ جمله‌ای که عمق بحران و شکست سیاست‌های صلح را به تصویر می‌کشد.

این درگیری‌ها که از روز یکشنبه هفتم دسامبر (۱۶ آذر) آغاز شد، نه تنها توافق اکتبر را به چالش کشید، بلکه توهم ترامپ و تیم دیپلماسی او را نیز آشکار ساخت؛ توهمی که تصور می‌کرد با یک آتش‌بس فوری و فشار اقتصادی می‌توان اختلافات تاریخی و هویتی صدساله میان دو کشور همسایه را پایان داد.

«پره ویهیار»؛ میراث تاریخی که به میدان جنگ تبدیل شد

معبد باستانی پره ویهار که در قرون یازدهم و دوازدهم میلادی در دوران طلایی امپراتوری خمر ساخته شد، امروز نماد اختلاف عمیق میان دو کشور همسایه است. این معبد هندو که بعدها به معبد بودایی تبدیل شد، بر صخره‌های تند رشته‌کوه دانگرک قرار دارد و مرز طبیعی میان کامبوج و تایلند محسوب می‌شود.

ریشه اختلاف کنونی به معاهدات فرانسه-سیام (نام قبلی تایلند) در سال‌های ۱۹۰۴ و ۱۹۰۷ بازمی‌گردد. این معاهدات مرز را در امتداد خط آبریز کوه‌های دانگرک تعریف کردند اما نقشه‌های فرانسوی‌ها از این خط منحرف شد و معبد را در خاک کامبوج قرار داد. تایلند که آن زمان سیام نام داشت، هرگز به طور رسمی به این نقشه اعتراض نکرد اما دهه‌ها بعد این سکوت را به رسمیت‌شناسی تعبیر نکرد.

در سال ۱۹۶۲، دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه حکم داد که معبد متعلق به کامبوج است اما وضعیت اراضی اطراف آن مبهم باقی ماند. این ابهام به بذر اختلافات آینده تبدیل شد. در سال ۲۰۰۸، زمانی که کامبوج معبد پره ویهیار را برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو نامزد کرد، تنش‌ها دوباره شعله‌ور شد و درگیری‌های مسلحانه میان ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ حداقل ۲۰ کشته بر جای گذاشت.

اما اختلاف بر سر پره ویهیار صرفاً یک مسئله ژئوپلیتیک نیست. این معبد نماد هویت ملی و افتخار تاریخی است. برای کامبوجی‌ها، پره ویهیار میراث امپراتوری خمر و نشانه پیوستگی تاریخی آن‌ها با گذشته درخشان است. برای تایلندی‌ها، این منطقه بخشی از خاک تاریخی آن‌هاست که به اشتباه در نقشه‌های استعماری به کامبوج واگذار شد.

درگیری‌های سال ۲۰۲۵ نیز از همین منطقه آغاز شد. در ۲۸ مه ۲۰۲۵، یک درگیری نزدیک معبد پره ویهیار به کشته شدن یک سرباز کامبوجی انجامید و ماه‌ها تنش را رقم زد. سپس در ۲۴ ژوئیه، پنج روز جنگ سنگین با استفاده از توپخانه سنگین و حملات هوایی تایلند حداقل ۴۸ کشته و آوارگی بیش از ۳۰۰ هزار نفر را به دنبال داشت.

این چرخه خشونت نشان می‌دهد که اختلاف بر سر پره ویهیار تنها یک مسئله مرزی نیست، بلکه بازتاب رقابت تاریخی، احساسات ناسیونالیستی و حافظه جمعی است که نمی‌توان با یک آتش‌بس فوری آن را حل کرد. معبدی که قرن‌ها پیش برای عبادت ساخته شد، امروز به نماد اختلافی تبدیل شده که ریشه در لایه‌های پیچیده تاریخ، استعمار و هویت ملی دارد.

شکست دیپلماسی ترامپ؛ توهم حل اختلافات صدساله با یک آتش‌بس

وقتی دونالد ترامپ در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۵ در کوالالامپور بر سر توافق آتش‌بس میان تایلند و کامبوج نظارت کرد، این لحظه را یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ خواند. ترامپ با تهدید به قطع مذاکرات تجاری و اعمال تعرفه‌های سنگین، دو کشور را مجبور به پذیرش آتش‌بس کرد و این را نشانه توانایی خود در پایان دادن به جنگ‌ها معرفی نمود. نخست‌وزیر کامبوج، هون مانِت، حتی وعده داد که ترامپ را برای جایزه صلح نوبل نامزد کند.

اما واقعیت چیز دیگری بود. کمتر از دو هفته پس از امضای توافق، تایلند پیشرفت در اجرای آن را متوقف کرد پس از اینکه چند سرباز تایلندی در انفجار مین زخمی شدند. تایلند کامبوج را متهم کرد که مین‌های تازه کار گذاشته است؛ اتهامی که کامبوج آن را رد کرد. این رویداد اولین شکاف در توافق ترامپ بود که در دسامبر به شکست کامل تبدیل شد.

مشکل اساسی در رویکرد ترامپ این بود که او اختلاف تایلند و کامبوج را صرفاً یک مسئله امنیتی کوتاه‌مدت تلقی کرد که با فشار اقتصادی و یک آتش‌بس فوری قابل حل است اما این اختلاف ریشه در بیش از یک قرن تاریخ پیچیده دارد؛ معاهدات استعماری دوران فرانسه، نقشه‌های مرزی مناقشه‌برانگیز، رقابت‌های تاریخی امپراتوری‌های خمر و سیام و احساسات ناسیونالیستی عمیق در هر دو کشور.

توافق اکتبر هیچ مکانیسمی برای حل اختلاف اصلی مانند مالکیت اراضی اطراف معبد پره ویهیار و نقاط مرزی دیگر ارائه نداد. آزادسازی ۱۸ اسیر کامبوجی و عقب‌نشینی توپخانه سنگین تنها اقدامات سطحی بودند که هیچ پاسخی به سوالات بنیادی نداشتند؛ اینکه چه کسی مالک اراضی مورد مناقشه است؟ چگونه مرز باید مشخص شود؟ چه سازوکاری برای جلوگیری از درگیری‌های آینده وجود دارد؟

تحلیلگران هشدار داده بودند که راه طولانی پیش رو است تا به صلح پایدار رسید اما ترامپ و تیم دیپلماسی او به نظر می‌رسد که پیچیدگی‌های این اختلاف را نادیده گرفتند. آن‌ها فرض کردند که فشار اقتصادی کافی است تا دو کشور را به سر میز مذاکره بیاورند، بدون اینکه درک کنند که جنگ میان تایلند و کامبوج نه از منافع اقتصادی، بلکه از احساسات هویتی و حافظه تاریخی ناشی می‌شود.

آینده‌ای مبهم؛ از اعلام ناکارآمدی دیپلماسی تا احتمال تشدید جنگ

امروز، وضعیت در مرز تایلند و کامبوج خطرناک‌تر از هر زمان دیگری در دهه گذشته است. درگیری‌ها با استفاده از موشک‌ها، پهپادها و توپخانه سنگین چند روزی است که ادامه و به چندین نقطه در امتداد مرز گسترش یافته که به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر از دو طرف منجر شده‌است.

اما فراتر از آمار تلفات که دائم در حال تغییر است، زبان سیاسی در حال تندتر شدن است. هون سِن رهبر سابق و نفوذ کامبوج که اکنون رئیس سنا است، در پست فیسبوک خود نوشت: «نیروهای مسلح ما باید در تمام نقاطی که دشمن حمله می‌کند، پاسخ دهند». از سوی دیگر، نخست‌وزیر تایلند اعلام کرد که زمان مذاکره تمام شده مگر اینکه کامبوج به تعهدات آتش‌بس احترام بگذارد.

سیهاساک فوانگکِتکئو دیپلمات ارشد و مقام وزارت خارجه تایلند نیز تأکید کرد: «دیپلماسی زمانی کار می‌کند که شرایط فضایی برای آن فراهم باشد. متأسفانه در حال حاضر ما چنین فضایی نداریم». او افزود که عملیات نظامی تا زمانی ادامه خواهد یافت که کامبوج آمادگی واقعی برای توقف نشان دهد.

واکنش جامعه بین‌المللی نیز محدود بوده است. انور ابراهیم نخست‌وزیر مالزی ابراز نگرانی عمیق کرد و گفت که «جنگ مجدد خطر از هم پاشیدن کارهای دقیقی که برای ثبات روابط انجام شده را دارد». آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل از هر دو کشور خواست که به چارچوب کوالالامپور بازگردند اما هیچ فشار قابل توجهی وارد نشده است.

آمریکا که آتش‌بس را موفقیت دیپلماتیک خود معرفی کرده بود، از طریق یک مقام ارشد اعلام کرد که «رئیس‌جمهور ترامپ به توقف خشونت متعهد است و انتظار دارد دولت‌های کامبوج و تایلند به طور کامل به تعهدات خود عمل کنند» اما این مواضع، تأثیر چندانی در عرصه میدانی نداشته‌اند.

سفارت آمریکا هشدار داده که شهروندان آمریکایی باید از سفر به فاصله ۵۰ کیلومتری مرز تایلند-کامبوج خودداری کنند و شرایط همچنان ناپایدار است. تخلیه گسترده غیرنظامیان از هر دو طرف مرز ادامه دارد و تایلند اعلام کرد که تقریباً ۵۰۰ پناهگاه موقت در چهار استان مرزی راه‌اندازی شده که بیش از ۱۲۵ هزار نفر را جای داده‌است.

با رصد اوضاع این واقعیت مشهود است که احتمال تشدید جنگ وجود دارد. رسانه‌های تایلندی نقل می‌کنند که رئیس ستاد ارتش گفته هدف تایلند «از کار انداختن ارتش کامبوج برای مدت طولانی» است، که نشان‌دهنده تصمیم به اقدامات نظامی گسترده‌تر است. از سوی دیگر، نیروی دریایی تایلند عملیاتی برای بیرون راندن نیروهای کامبوجی از مناطق مورد مناقشه آغاز کرده است.

در مجموع، افق پیش رو تاریک است و در بهترین حالت، فشارهای بین‌المللی و خستگی از جنگ می‌تواند به آتش‌بس موقت دیگری منجر شود اما بدون حل اختلاف اصلی، این آتش‌بس نیز شکننده خواهد بود. در بدترین حالت، درگیری‌ها به جنگ تمام‌عیار تبدیل می‌شود که پیامدهای فاجعه‌باری برای هر دو کشور و ثبات منطقه‌ای خواهد داشت.

منبع: خبرگزاری مهر