کاشان؛ از افتخار معماری ایمان‌محور تا بحران هویّت در سیمان و شیشه

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از کاشان، کاشان در یونسکو به‌عنوان «شهر خلاق معماری» معرفی شده؛ عنوانی ارزشمند، اما دردآور چراکه این انتخاب، بیش از آن‌که یک مدال باشد، یک تذکر است؛ تذکر به شهری که زمانی معماری‌اش تجلی ایمان، حیا، حکمت و سبک زندگی شیعی بود و امروز در بخش‌هایی از آن این پیوند گسسته است.

ذوق زدگی الهه حصاری در باغی پر از پرتقال / همش مال خودته هول نشو 🤣

کاشان دارالمؤمنین، همان شهری که خانه‌هایش نه صرفاً پناهگاه و خوابگاه، بلکه «حریم مقدس خانواده» بود؛ حریمی که در قرآن و روایت اهل‌بیت(ع) جایگاهی ویژه دارد؛ مسکن در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی فقط سقف و دیوار نیست؛ محیط تربیت انسان است.

به همین دلیل معماری قدیم کاشان بر پایه چند اصل شکل گرفته بود و آن رعایت دقیق حریم خانواده، حفظ پوشیدگی و حجاب در طراحی، درون‌گرایی، راه‌اندازی فضاهای امن زنانه و مردانه، و جلوگیری از هرگونه مشرفیت و اختلاط غیر ضرور بود.

نور در این خانه‌ها فقط یک عنصر فنی نبود؛ وسیله تهذیب بود وحوض و حیاط و باغچه، فقط تزئین نبودند؛ پیوند با طبیعت برای آرامش روح، تهویه طبیعی، سرمایش و گرمایش کم‌مصرف و سازگار با اقلیم بودند و همان چیزی که امروز جهان صنعتی، بعد از مصرف بی‌رویه انرژی، دوباره تازه دارد کشف می‌کند.

در معماری سنتی، حتی صدای در برای حفظ حرمت طراحی می‌شد؛ زنگ‌ها و درکوب‌ها مردانه و زنانه داشتند تا بی‌تکلف، حریم محرم و نامحرم رعایت شود و ین سطح از ظرافت، امروز تقریباً حذف شده و هیچ جایگزینی هم برایش نیامده است.

خانه‌های کاشان به‌گونه‌ای ساخته می‌شد که «تفاخر» در نمای بیرونی رخ ندهد؛ عظمت و زیبایی درون خانه و که در بیرون است و این درون‌گرایی، هم از ریشه‌های دینی ما و هم از وقار تمدنی می‌آمد و خانه برای چشم مردم ساخته نمی‌شد بلکه برای رشد اهل خانه ساخته می‌شد.

اما از دوره قاجار و سپس با موج مدرنیسم پهلوی این نظم الهی به‌تدریج فروریخت. مهندسانِ تحصیل‌کرده غرب، الگوهایی را وارد کردند که ارتباطی با فرهنگ ما نداشت و پس از آن، معماری کامپیوتری و تقلیدیِ امروز، باقی‌مانده همان گسست است؛ جایی که خانه دیگر محل تربیت نیست، یک کالای مصرفی است.

برج‌ها انسان را کوچک می‌کنند، نماها بی‌هویت‌اند و حریم خانواده تضعیف شده است و این بحران، مسئله زیبایی‌شناسی نیست؛ هشدار تمدنی است چراکه شهری که روزگاری مکتب معماری می‌ساخت، نباید اسیر کپی‌برداری از مدل‌هایی شود که حتی با جمعیت‌محوری و خانواده‌گرایی که دو اصل حیاتی امروز کشور بوده ناسازگار است.

کاشان باید الگویی از معماری ارائه دهد که مشوق فرزندآوری، گسترش خانواده و توسعه فضاهای عبادت و معنویت باشد؛ نه خانه‌هایی که برای سه نفر طراحی می‌شود و در آن هیچ جایی برای سجاده، خلوت عبادت یا جمع خانوادگی نیست.

انتخاب یونسکو فرصت تازه‌ای پیش روی ما نهاده است اما این فرصت زمانی ارزش دارد که برای احیای هویت معماری خود با توجه به نیازهای امروزمان تلاش کنیم، نه اینکه به سمت معماری نمایشی برویم و نه اینکه در موزه‌سازی سنت متوقف شویم.

باید «معماری امتداد‌یافته» بسازیم؛ معماری‌ای که ریشه‌دار، مؤمنانه، پاسخ‌گوی خانواده‌های بزرگ، مصرف‌بهینه انرژی، سازگار با اقلیم و وفادار به حریم و حیا و غیره باشد.

اگر کاشان این راه را بازتعریف کند، نه‌تنها از گذشته‌اش جدا نمی‌شود، بلکه می‌تواند در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی و آنچه در بیانیه گام دوم مطالبه شده یک نقش واقعی داشته باشد اما اگر این مسیر جدی گرفته نشود، عنوان یونسکو فقط پوسته‌ای بیرونی و نه موتور حرکت خواهد بود.

این مسئولیت امروز ماست؛ بازآفرینی معماری‌ای که از دل ایمان برمی‌خیزد، خانواده را محور می‌گیرد، طبیعت را استاد خود می‌داند و انسان را در مسیر رشد قرار می‌دهد و چنین معماری‌ای است که می‌تواند کاشان را دوباره به جایگاه تمدنی‌اش برگرداند.

یادداشت از حجت‌الاسلام مهدی بصیرتی، فعال فرهنگی و رئیس اداره تبلیغات اسلامی کاشان

انتهای پیام/801

منبع: خبرگزاری تسنیم