تقیه و تقوا؛ دوگانه فردی و اجتماعی در حفظ هویت دینی

به گزارش خبرنگار حوزه و روحانیت نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام دکتر سید سجاد ایزدهی، استادتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در جلسه درس خارج فقه مقاومت با بیان این نکته که تقیه تنها به معنای ترس، اختفا یا کناره‌گیری منفعلانه نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد عقلایی و ایجابی برای عبور از مشکلات و دستیابی به اهداف مطلوب تعریف شود، به حدیثی از امام صادق علیه‌السلام، اشاره کرد که محور بحث، همین حدیث شریف بود.

قاب تاریخ | کودکی بهنوش طباطبایی در مهد کودک

بر اساس این روایت که با سند صحیح از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است، امام(ع) این‌گونه فرمودند: تقوا داشته باشید و خود را با ورع، حفظ کنید و آن را با تقیه تقویت کنید. (خود را در مهلکه نیندازید تا به اسلام خدمت کنید). با توکل به خداوند استغناء داشته باشید و دست جلوی ظالم دراز نکنید. کسی که برای اطرافیان سلطان یا کسی که مخالف دین اوست خضوع کند تا چیزی از دنیا که در دست اوست را به دست آورد، خداوند شرافت او را از بین می‌برد، مردم را با او بد می‌کند و او را به همان شخص وامی‌گذارد. اگر چیزی از دنیا را به دست آورد خداوند برکت را از آن مال برمی‌دارد و هر کار نیکی مانند حج، آزاد کردن برده و … انجام دهد، ثوابی نخواهد داشت. (الکافی- ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج5، ص105)

در این جلسه تقیه به‌عنوان ابزاری برای ایجاد قدرت و تقویت جامعه دینی معرفی شد. بر اساس این روایت، حفظ دین و دینداری نه صرفاً با پرهیز از گناه، بلکه با تقویت تقوا و بهره‌گیری از تقیه امکان‌پذیر است. همچنین هشدار داده شد که خضوع در برابر صاحبان قدرت و طلب دنیا از آنان موجب خشم الهی و بی‌برکتی در زندگی خواهد شد، حتی اگر این اموال در امور عبادی مانند حج یا آزادسازی بردگان هزینه شود.

حجت‌الاسلام ایزدهی تصریح کرد که تقیه در نقطه مقابل سازش و کوتاه‌آمدن در برابر ظلم قرار دارد و باید آن را به‌عنوان راهبردی برای حفظ دین، جامعه و استقلال مؤمنان در نظر گرفت. این دیدگاه، تقیه را از یک رفتار صرفاً تدافعی به یک استراتژی فعال و قدرت‌ساز ارتقا می‌دهد.

استاد خارج فقه حوزه خاطرنشان کرد که این روایت، تقیه را نه صرفاً به‌عنوان یک امر باطنی، بلکه به‌عنوان ابزاری اجتماعی برای حفظ مذهب و جلوگیری از نفوذ قدرت‌های دنیاطلب معرفی می‌کند. بر این اساس، نخستین کارکرد تقیه صیانت از دین است و در مرحله دوم، به‌عنوان عامل تقویت و تربیت جامعه مؤمنان عمل می‌کند.

استاد ایزدهی با اذغان به این نکته که اگر تقیه تنها به معنای ترس و اختفا تفسیر شود، کارکرد آن محدود خواهد شد، اظهار داشت که در روایات، تقیه را به‌عنوان نیرویی برای ایجاد قدرت و جلوگیری از تضعیف دین معرفی کرده‌اند. همچنین وابستگی به قدرت‌های سیاسی و طلب دنیا از حاکمان، موجب تضعیف دینداری و از بین رفتن برکت در زندگی خواهد شد.

وی همچنین به سیره امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) و حضور علی بن یقطین در دربار هارون اشاره کرد که نشان می‌دهد تقیه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای نفوذ مثبت در ساختارهای اجتماعی و سیاسی و در نهایت تقویت نظام دینی عمل کند.

دکتر ایزدهی با بیان اینکه تقیه و تقوا از نظر ماهیت بسیار نزدیک‌اند، خاطرنشان کرد که هر دو به معنای «برحذر بودن»، از عواملی هستند که هویت دینی و اجتماعی را تهدید می‌کنند؛ با این تفاوت که تقوا بیشتر جنبه فردی و الهی دارد، در حالی که تقیه به‌عنوان یک عنصر سیاسی و اجتماعی در برابر قدرت‌های حاکم و اکثریت مخالف عمل می‌کند.

استادتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد که روایات، تقیه را نه صرفاً کناره‌گیری، بلکه ابزاری برای حفظ هویت دینی و جلوگیری از نفوذ قدرت‌های استکباری معرفی کرده‌اند. در این روایات هشدار داده شده است که خضوع در برابر صاحبان قدرت و طلب مال دنیا موجب از بین رفتن هویت و بی‌برکتی در زندگی خواهد شد. حتی اگر این اموال در امور عبادی مانند حج یا آزادسازی بردگان هزینه شود، باز هم فاقد اثر واقعی خواهد بود.

وی تأکید کرد که تقیه باید به‌عنوان راهبردی برای ایجاد قدرت و تقویت جامعه مؤمنان در نظر گرفته شود. اگر ورود به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی موجب تقویت دین و جامعه باشد، مشروعیت دارد؛ اما اگر هدف صرفاً کسب مال و منفعت شخصی باشد، به معنای تسلیم و خضوع در برابر قدرت‌های طاغوتی است.

گزارشگر: بابک شکورزاده

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم