گستره میراث طبیعی ایران وسیع‌تر شد | شمار درختان کهنسال به ۲۱۴۱ اصله رسید

نمابان و به نقل از هفت صبح| 98 درخت کهنسال جدید توسط مصطفی خوشنویس عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور شناسایی شد تا تعداد درختان کهنسال ایران به عدد 2 هزار و 141 اصله برسد. کارشناسان درختان کهنسال را مخازن ژنتیکی و فرهنگی کشور معرفی می‌کنند و بر این باورند که این درختان شناسنامه اقلیم ایران در سال‌های دور و در غیاب تکنولوژی‌های روز به حساب می‌آیند.

قاب تاریخ | کودکی بهنوش طباطبایی در مهد کودک

خطر خشک شدن سرو ابرکوه که لقب پیرترین درخت آسیا را یدک می‌کشد، بار دیگر نام درختان کهنسال ایران را برسر زبان‌ها انداخت. دستکاری در قنات نبادان، بسیاری را نگران کرد که این درخت کهنسال تحت تاثیر قرار گرفته و در معرض خشک شدن باشد اما گویا سروی که بین چهار تا پنج هزار سال ناملایمات اقلیمی را تحمل کرده، آنقدرها هم بی‌پناه نیست و گروهی برایش برنامه ریخته‌اند تا آن را از خطر خشک شدن نجات دهند.

اگرچه سرو ابرکوه مهمترین درخت کهنسال ایران نیست اما بدون شک یکی از آن درختان مشهوری است که توانسته مسئولان را پای کار بیاورد و با محوریت این موجود کهنسال، همایشی هم در یزد شکل بگیرد. مصطفی خوشنویس عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع که در پروژه درختان کهنسال ایران هم مشارکت داشته با اشاره به همایش 22 آبان ماه در یزد و شرکت بیش از 300 نفر در این همایش، از تخصیص 400 میلیون تومان اعتبار برای مطالعه و پایش سرو ابرکوه خبر می‌دهد و می‌گوید پیش‌بینی اولیه بودجه سه میلیارد تومان بوده اما اگر همان عدد 400 میلیون تومان را هم تخصیص دهند، ایران نژاد عضو هیئت علمی دانشگاه یزد و تیمش به‌طور مداوم شرایط درخت را رصد خواهد کرد.

دل‌نگرانی جزئی خوشنویس از محل آب‌هایی است که از اطراف به سمت درخت کهنسال یزد سرازیر می‌شود زیرا خروجی یونجه‌کاری‌های منطقه مجاور سرو ابرکوه، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. در حال حاضر آبی که برای آبیاری درخت مصرف می‌شود، آبی با قابلیت شرب است که با دور آبیاری مناسب به این درخت کهنسال تخصیص می‌یابد تا درخت با تنش خشکی مواجه نشود. زیرا خشکسالی‌ها سطح سفره‌های آبی را پایین برده، آب قنات نبادان هم قطع شده ولی این‌گونه نیست که سرو ابرکوه به حال خود رها شود. حتی یکی دو بار هم کیفیت آب مورد استفاده برای آبیاری درخت مورد آزمایش قرار گرفته که درجه شوری آن بالا نباشد.

  شمار درختان کهنسال به 2141 اصله رسید

با توضیحات این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع پرسش دیگری در ذهن شکل می‌گیرد. آیا دیگر درختان کهنسال ایران هم شانسی برای این همه توجه دارند؟ پاسخ امیدوار کننده است زیرا به گفته خوشنویس، تا یک ماه پیش تعداد درخت کهنسال شناسایی شده دو هزار و 58 اصله بود اما با 93 درخت جدید که او با کمک خانم بسطامی شناسایی کرده است، پرونده بسیاری از این درختان برای ثبت ملی تکمیل شده و ما امروز 2141 درخت کهنسال شناسایی شده در کشور داریم که 879 درخت را ثبت ملی کرده‌ایم. درختانی که ثبت ملی شده‌اند، طرح مدیریت دارند و برای آنها اعتبار در نظر گرفته می‌شود. این اعتبارات بین 40 تا 300 میلیون تومان است و صرف احیای درختان می‌شود.

البته خوشنویس تاکید می‌کند که همه درختان کهنسال ایران شانس مراقبت دارند به شرط اینکه افراد فعال حوزه میراث فرهنگی و … پای کار باشند و اعتبارات تخصیص یافته برای احیای این درختان را جذب کنند.این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع علاوه بر شناسایی درختان کهنسال برای تداوم و بقای نسل آنها هم برنامه دارد و آنطور که خودش اعلام می‌کند: هفته گذشته از ارس سرچهان بذر گرفته تا آن را تکثیر کند.

بذرگیری و تکثیر ارس مراد در کرمان را انجام داده، میوه سرو ابرکوه را برای تکثیر جمع‌آوری کرده و بذر سرو خوشه و سنگان را با هدف تکثیر برایش ارسال کرده‌اند. همچنین چند سال پیش از ارس 2800 ساله شهرستانک بذرگیری کرده و با تکثیر آن نزدیک به هزار نهال از این درخت تولید کرده است. از بلوط کهنسال اسکو بیشتر از 20 هزار اصله تکثیر شده و در کشور توزیع شده است تا بنیان ژنی درختان کهنسال در کشور توزیع شود.

  ارزش فرهنگی درختان کهنسال

اما تکثیر بذر درختان کهنسال چه ضرورتی دارد؟ آیا راز عمر طولانی آنها ژن‌های برتری است که در اختیار دارند؟ محمد متینی‌زاده عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور درباره اهمیت این پایه‌های کهنسال به «هفت صبح» می‌گوید: درختان کهنسال پایه‌هایی هستند که در طول تاریخ مانده و حوادث بیشمار اقلیمی را از سر گذرانده‌اند.

رنج‌هایی که انسان‌ها برای آنها پدید آورده‌اند را اگر کنار بگذاریم، این درختان از گذر تغییرات اقلیمی جان سالم به در برده‌اند، در نتیجه به کمک علم گاهشماری درختی و بررسی دوایر سالیانه آنها، می‌توانیم اطلاعات اقلیمی مثل ترسالی، خشکسالی و حتی آتش‌سوزی مربوط به هزاران سال قبل را استخراج کنیم. در واقع اطلاعات زمانی که علم پیشرفت نکرده بود در دوایر این درختان ذخیره شده است.

از نگاه متینی‌زاده جنبه‌های فرهنگی درختان کهنسال دارای اهمیت است. گاهی مقدس شده‌اند و اعتقاد مردم باعث شده که بیشتر بمانند. در قبرستان‌ها و معابد ارزش بیشتری پیدا کرده و باقی مانده‌اند اما این باقی ماندن، لزوما ناشی از برتری ژن آنها نیست زیرا مطالعه‌ای در این رابطه انجام نداده‌ایم.

بنابراین اگر پایه‌های آنها را تکثیر کنیم، معلوم نیست که نهال‌ها به اندازه پایه مادری 500 یا هزار سال عمر کنند. زیرا تغییرات محیطی در عصر حاضر سرعت بیشتری پیدا کرده و اگر در گذشته طی میلیون سال یا 100 هزار سال شرایط اقلیمی تغییر می‌کرد، اکنون این دوره کوتاه‌تر شده و ممکن است در یک دوره 10 تا 15 ساله رخ دهد.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، تکثیر درختان دیرزیست را از نظر فرهنگی دارای اهمیت بیشتری توصیف می‌کند و کاشت این پایه‌ها در محیط‌های عمومی و نصب شناسنامه در کنار آن را عاملی می‌داند که زمینه توجه عمومی به درختان کهنسال را فراهم می‌کند.

او می‌گوید: ما درختان کهنسال ارزشمندتر از سرو ابرکوه زیاد داریم اما این درخت، مشهورترین درخت کهنسال ایران است.متاسفانه در کشور حفاظت از درختان کهنسال به موضوعی میان دستگاهی تبدیل شده است. نبود یک متولی واحد برای حفاظت از این میراث طبیعی به همراه طمع انسان امروزی، تلاش برای ایجاد تغییر در محیط زندگی درختان کهنسال یا اقدامات گنج‌یابان، حیات بسیاری از این شناسنامه‌های زنده طبیعت ایران را با خطر جدی مواجه کرده اما هیچ کس مسئولیت نگهداری از این پایه‌های ارزشمند را به عهده نمی‌گیرد.

منبع: هفت صبح