بحران خاموش زباله‌ها؛ تهدیدی بزرگ‌تر از آنچه فکر می‌کنید!

زباله، آن بقایای ناخواسته زندگی مدرن، دیگر صرفاً یک چالش نظافتی نیست؛ بلکه به یک مؤلفه کلیدی در تحلیل‌های زیست‌محیطی، سلامت عمومی و حتی اقتصاد ملی تبدیل شده است. هر فرد در جوامع امروزی، به طور میانگین روزانه حجم قابل توجهی از مواد را تولید می‌کند که بخش بزرگی از آن، پتانسیل تبدیل شدن به ماده اولیه در چرخه‌ تولید مجدد را دارد؛ اما متأسفانه، فرهنگ غالب بر نحوه‌ دفع این مواد، یعنی مخلوط کردن و دور انداختن، این پتانسیل ارزشمند را به چالشی عظیم بدل می‌سازد.

کت و شلوار فیت ناصر ملک‌مطیعی و فردین رفقای صمیمی تصویری جالب از ناصر ملک مطیعی را در کنار فردین و با تیپ خاص در دهه ۵۰ مشاهده می کنید. در دهه ۵۰

هنگامی که تفکیک زباله در مبدأ(در زمان تولید و در خانه) صورت نگیرد، فرآیند بازیافت با موانع ساختاری و کیفی مواجه می‌شود که عملاً بخش بزرگی از مواد قابل بازیابی را تا پایان عمرشان به سوی دپوها و محل‌های دفن سرازیر می‌کند. این محل‌ها که نماد شکست مدیریت منابع هستند، خود منشأ آلودگی‌های چندوجهی است. آلودگی خاک ناشی از نشت شیرابه‌های سمی، نفوذ مواد شیمیایی و فلزات سنگین به سفره‌های آب زیرزمینی و انتشار گازهای گلخانه‌ای قوی مانند متان از تجزیه‌ مواد آلی مدفون شده، تنها بخشی از هزینه‌های پنهان این غفلت سیستمی است که دیر یا زود دامن‌گیر سلامت عمومی و بخش کشاورزی خواهد شد.

یک کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست در گفت و گو با نمابان و به نقل از ایسنا با اشاره به ضرورت نهادینه‌سازی فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ، گفت: هیچ شهر پایداری بدون مشارکت مردم در کاهش تولید پسماند و تفکیک زباله نمی‌تواند به سلامت زیستی و اقتصادی دست یابد.

هادی ناصری، تفکیک زباله از مبدأ را یک ضرورت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دانست و افزود: در نگاه علمی، زباله دشمن نیست؛ بلکه منبعی ارزشمند برای تولید انرژی، بازیافت مواد و اشتغال پایدار است؛ اما زمانی که زباله‌ها بدون تفکیک و به صورت مخلوط دفن می‌شوند، نه ‌تنها بخش زیادی از این سرمایه ملی از بین می‌رود، بلکه محیط‌زیست نیز در معرض آلودگی شدید قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه هر شهروند روزانه بین ۷۰۰ گرم تا یک کیلوگرم زباله تولید می‌کند، اظهار کرد: اگر درصد کمی از این زباله‌ها در مبدأ تفکیک شود، حجم زیادی از آلودگی و هزینه‌های شهرداری کاهش می‌یابد. تفکیک زباله در منزل، ساده‌ترین اما مؤثرترین اقدام زیست‌محیطی است که هر فرد می‌تواند انجام دهد.

ناصری تصریح کرد: وقتی زباله‌ها از همان لحظه تولید، جدا از هم جمع‌آوری شوند، بخش قابل توجهی از آن‌ها قابل بازیافت می‌ماند؛ پلاستیک‌ها، فلزات، شیشه‌ها و کاغذهایی که در صورت اختلاط با زباله‌های تر، دیگر ارزش بازیافتی خود را از دست می‌دهند. این جداسازی در مبدأ، موجب کاهش دفن زباله، صرفه‌جویی در منابع طبیعی و کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

وی ادامه داد: خاکی که در نتیجه دفن زباله‌های ترکیبی آلوده می‌شود، به‌ راحتی در چرخه کشاورزی و منابع آب وارد خواهد شد. این یعنی همان زباله‌ای که امروز از تفکیکش خودداری می‌کنیم، فردا ممکن است به شکل آلودگی هوا، خاک یا حتی مواد غذایی به زندگی‌مان بازگردد.

این کارشناس حوزه آموزش محیط‌زیست، با بیان اینکه بی‌توجهی به تفکیک زباله فقط یک چالش شهری نیست، بلکه تهدیدی برای سلامت عمومی است، افزود: زیرزمینی شدن زباله، رشد حشرات و جوندگان، آلودگی آب‌های زیرزمینی و انتشار بوی نامطبوع از جمله آثار مستقیم دفن غیراصولی پسماند است. در بسیاری از مناطق کشور، محل دفن زباله‌ها در نزدیکی منابع آبی یا مزارع قرار دارد که به مرور سبب کاهش کیفیت خاک و محصولات کشاورزی می‌شود.

وی اظهار کرد: آمارها نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد زباله‌های خانگی را مواد آلی تشکیل می‌دهند که در صورت تفکیک، قابلیت تبدیل به کود کمپوست دارند و می‌توانند در کشاورزی یا فضای سبز شهری مورد استفاده قرار گیرند.

ناصری  در ادامه با انتقاد از نگاه یک‌جانبه به پسماند گفت: تفکیک زباله نباید فقط مسئولیت شهرداری یا سازمان محیط‌زیست تلقی شود. هر خانواده، هر مدرسه و حتی هر واحد تجاری سهمی در این چرخه دارد.

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای توسعه فرهنگ تفکیک، آموزش خانوادگی و مدرسه‌ای است. کودکان وقتی در خانه می‌آموزند چگونه زباله تر را از خشک جدا کنند، در آینده به شهروندانی تبدیل می‌شوند که مراقب محیط‌زیست خود هستند. تغییر رفتار اجتماعی از آموزش آغاز می‌شود، نه از اجبار.

این کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست با اشاره به مشکلات اجرایی طرح تفکیک زباله از مبدأ، خاطرنشان کرد: در برخی شهرها هنوز زیرساخت لازم برای جمع‌آوری جداگانه زباله‌های خشک و تر فراهم نیست یا اطلاع‌رسانی کافی به شهروندان نشده است. در چنین شرایطی، حتی اگر مردم همکاری کنند اما سیستم جمع‌آوری کارآمد نباشد، زباله‌ها دوباره در مسیر انتقال با هم مخلوط می‌شوند.

وی تصریح کرد: باید بین نهادهای متولی از شهرداری‌ها تا شرکت‌های پیمانکار، هماهنگی دقیق وجود داشته باشد. علاوه بر آن، حمایت از کارگران و فعالان حوزه بازیافت نیز ضروری است؛ زیرا آنان نخستین حلقه در بازیافت زباله محسوب می‌شوند.

ناصری افزود: در کشورهای موفق در تفکیک زباله، مردم به دو دلیل اصلی همکاری می‌کنند که انگیزه فرهنگی و انگیزه اقتصادی از آن جمله است؛ یعنی هم آموزش دیده‌اند و هم منافع مالی می‌بینند. اگر تفکیک در مبدأ برای شهروندان ارزش‌افزوده ایجاد کند، مشارکت گسترده‌تر خواهد شد.

وی پیشنهاد کرد: شهرداری‌ها از مدل‌های تشویقی مانند کارت امتیاز شهروند سبز، تخفیف‌های خدمات شهری یا امتیاز در قبض‌های خدماتی استفاده کنند تا حساسیت عمومی نسبت به تفکیک زباله افزایش یابد.

بدون شک پایداری محیط‌زیست بدون تغییر نگرش شهروندان ممکن نیست. اگر هر خانواده تنها روزی چند دقیقه برای تفکیک زباله‌های خود وقت بگذارد، می‌توان بسیاری از معضلات شهری و زیست‌محیطی را کاهش داد.

این کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست، با اشاره به اینکه تفکیک زباله از مبدأ تنها یک کار روزمره نیست، بلکه بیانی از مسئولیت‌پذیری اجتماعی است، تصریح کرد: حرکت به سمت شهری پایدار، از درون خانه‌ها آغاز می‌شود. اگر هر شهروند نسبت به زباله تولیدی خود احساس مسئولیت کند، چرخه آلودگی متوقف و اقتصاد بازیافت شکوفا خواهد شد.

تفکیک نشدن زباله‌ها و افزایش زباله گردها

شهر کاشمر با چالش‌هایی در زمینه مدیریت پسماند روبرو است، به ویژه با ورود معتادین متجاهر از شهرستان‌های اطراف که به جمع‌آوری زباله‌ها می‌پردازند. این موضوع نه تنها به آلودگی محیط‌زیست می‌انجامد، بلکه مشکلات اجتماعی و بهداشتی را نیز به همراه دارد. با تولید روزانه ۸۵ تن زباله در این شهر، ضرورت تفکیک زباله از مبدأ و مدیریت بهینه پسماندها بیش از پیش احساس می‌شود.

محمد نجار، معاون خدمات شهری شهرداری کاشمر، اعلام کرد: در سال ۱۳۹۲، کاشمر به عنوان اولین شهر مرجع استان معرفی شده است که پایه مطالعاتی برای سایر شهرهای همجوار در زمینه اجرای طرح تفکیک از مبدأ زباله‌ها و جمع‌آوری آن‌ها از تمام شهرستان‌ها به شمار می‌رود. این زباله‌ها سپس در یک نقطه جمع‌آوری، تفکیک، پردازش و به مواد قابل بازیافت تبدیل می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۵، اولین قرارداد طرح جامع مدیریت پسماند در استان بین کاشمر و سازمان مدیریت پسماند مشهد زیر نظر دفتر شهری و امور شوراهای استان منعقد شد، گفت: در سال ۱۳۹۷، طرح تهیه و ابلاغ شد و از آن زمان، پایه‌گذاری طرح مطالعاتی برای شهرهای کاشمر، خلیل‌آباد، بردسکن، ریوش، کندر، انابد و شهرآباد آغاز گردید. این طرح شامل جمعیت، حوزه نفوذپذیری شهر کاشمر، میزان تولید پسماند و مکان‌های دفن بهداشتی این شهرستان‌ها و شهرها است.

نجار همچنین خاطرنشان کرد: بر اساس این طرح، تمام زباله‌هایی که در این مناطق جمع‌آوری می‌شود در یک زباله‌گاه به عنوان زباله‌گاه مرجع دفن می‌شود که در بررسی‌های انجام شده، زباله‌گاه کاشمر به عنوان بهترین زباله‌گاه منطقه شناسایی شده است.

وی با اشاره به اینکه جمعیت کاشمر در سال جاری حدود ۱۱۸ هزار نفر است که نسبت به جمعیت ۹۵ هزار نفری سال گذشته افزایش یافته است، اظهار کرد: روزانه در این شهر ۸۵ تن زباله تولید می‌شود که به این ترتیب سرانه تولید زباله برای هر نفر حدود ۸۰۰ گرم است.

معاون خدمات شهری شهرداری کاشمر افزود: شهرداری کاشمر سالیانه بیش از ۳۵ میلیارد تومان برای جمع‌آوری، تنظیف، انتقال و دفن بهداشتی زباله‌ها و پسماندها هزینه می‌کند.

وی گفت: تولیدکنندگان زباله موظف هستند مبلغی را بر اساس تعرفه‌های تعیین شده برای جمع‌آوری و دفن بهداشتی پرداخت کنند اما این مبلغ که تحت عنوان «بهای خدمات پسماند» در سال ۱۳۸۵ در شورای اسلامی شهر به تصویب رسیده است کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و به دلیل عدم پرداخت آن از درآمدهای جاری شهرداری تأمین می‌شود.

نجار در پاسخ به این سؤال که چه راهکاری برای کاهش هزینه‌ها و بهره‌وری بهتر از پسماند که به عنوان «طلای کثیف» شناخته می‌شود، دارد، اظهار کرد: روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد که بهترین آن تفکیک زباله‌های قابل بازیافت از مبدأ است. همه افراد، ادارات، نهادهای نظامی و انتظامی و حتی مدارس و مهدکودک‌ها می‌توانند به این طرح بپیوندند.

وی همچنین به فعال بودن چهار پیمانکار در این زمینه در شهرداری کاشمر اشاره کرد و از شهروندان خواست تا به طرح تفکیک زباله از مبدأ بپیوندند.

معاون خدمات شهری شهرداری کاشمر تصریح کرد: اجرای این طرح چندین مزیت دارد که مهم‌ترین آن جلوگیری از هدر رفت منابع کشور است.

وی در ادامه به مزایای تفکیک زباله در مبدأ اشاره کرد و گفت: این اقدام نه تنها به اقتصاد کشور و خانواده‌ها کمک می‌کند، بلکه در جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست نیز مؤثر است. قرار دادن پسماندها بدون تفکیک و در زمان‌های غیرمجاز در درب منزل، علاوه بر آلوده کردن محیط، حیوانات را به آن مناطق می‌کشاند و به زباله‌گردی کمک می‌کند.

نجار همچنین در خصوص معضلات ناشی از زباله‌گردی افزود: بسیاری از زباله‌گردها که معمولاً معتادین متجاهر هستند، با پاره کردن پلاستیک‌های زباله و مراجعه به مخازن زباله، محیط را آلوده می‌کنند که این موضوع بارها مورد اعتراض شهروندان قرار گرفته است.

وی تأکید کرد: اگر تفکیک زباله‌ها به درستی انجام شود و زباله‌ها به‌ موقع بیرون گذاشته نشوند، بسیاری از مشکلات کاهش می‌یابد.

معاون شهردار کاشمر در ادامه خاطرنشان کرد: اگرچه در کارگروه مدیریت پسماند تصمیماتی برای مدیریت زباله و زباله‌گردها اتخاذ می‌شود، متأسفانه در سال‌های اخیر، بخش‌های دیگری به صورت موازی وارد این حوزه شده و اقدام به صدور پروانه‌هایی کرده‌اند که منجر به فعالیت بنکداران در سطح شهر و حومه شده است. این بنکداران، زباله‌های تفکیک‌ شده زباله‌گردها را خریداری می‌کنند.

وی افزود: قانون مدیریت پسماند به سایر دستگاه‌ها اجازه نداده که به این بخش ورود کنند مگر با نظارت مستقیم حوزه مدیریت پسماند شهرداری، اما بدون استعلام از شهرداری، اقدام به صدور پروانه کرده‌اند و عده‌ای نیز بدون مجوز در حال فعالیت هستند که بیشتر در مناطق کمتر برخوردار و حومه شهر مشغول به کارند.

به گزارش ایسنا، بحران مدیریت پسماند به عنوان یک چالش اساسی در جوامع امروزی به شمار می‌آید که نیازمند توجه و اقدام جدی است. تفکیک زباله از مبدأ نه تنها یک ضرورت زیست‌محیطی بلکه یک الزام اجتماعی و اقتصادی است که می‌تواند به بهبود سلامت عمومی، حفاظت از منابع طبیعی و تقویت اقتصاد محلی کمک کند.

مشارکت فعال شهروندان در این فرآیند، به ویژه از طریق آموزش و فرهنگ‌سازی، کلید موفقیت در کاهش تولید پسماند و بهبود شرایط محیط‌زیستی است. اگر هر فرد نسبت به زباله‌های خود احساس مسئولیت کند و در تفکیک آن‌ها از مبدأ همکاری کند، می‌توان به یک جامعه پایدار و سالم‌تر دست یافت. با توجه به معضلات ناشی از عدم تفکیک صحیح و چالش‌های اجتماعی و بهداشتی مرتبط، همکاری بین نهادهای مختلف و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری و پردازش زباله‌ها ضروری به نظر می‌رسد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا