راز طلایی بازار چاقوی زنجان؛ تیغه‌هایی که از هنر تا سرمایه را در خود دارند!

نمابان و به نقل از هفت صبح| زنجان را اگر از زاویه سوغات و صنایع‌دستی نگاه کنیم، پشت ویترین‌ها یک قهرمان بی‌رقیب کمین کرده است؛ چاقویی که هم ابزار است، هم اثر هنری، هم خاطره‌ای که گردشگر همراه با خود می‌برد و هم کالایی که برای برخی، حکم سرمایه کوچک خانگی دارد. این روزها بازار چاقوی زنجان، از چاقوهای اقتصادی تا مدل‌های کلکسیونی چند میلیونی، ستون مهمی در اقتصاد خرد شهر شده است و فروشندگانش در یک راسته قدیمی و چند خیابان پررفت‌وآمد، از رونق این صنعت مراقبت می‎کنند. 

کت و شلوار فیت ناصر ملک‌مطیعی و فردین رفقای صمیمی تصویری جالب از ناصر ملک مطیعی را در کنار فردین و با تیپ خاص در دهه ۵۰ مشاهده می کنید. در دهه ۵۰

  قلب تپنده چاقوفروشی‌ها در زنجان کجاست؟

اگر قصد خرید داشته باشید و بپرسید کجا باید رفت، کافی است مسیرتان را به سمت مرکز شهر بگردانید.  محور اصلی و تاریخی فروش چاقو، حوالی سبزه‌میدان است. جایی که از دهه‌ها قبل مغازه‌های کوچک و قدیمی، پشت ویترین‌های قدیمی‌شان، تیغه‌ها را ردیف کرده‌اند. از سبزه‌میدان که به سمت بازار سنتی و راسته قیصریه حرکت کنید، چاقوفروشی‌ها بیشتر می‌شوند و فروشندگانِ مسن‌تر با همان لحن آرامِ بازار قدیم، شما را به کارهای دست‌ساز دعوت می‌کنند.

کمی آن‌سوتر، در امتداد خیابان فردوسی، چند فروشگاه قدیمی‌تر قرار دارند که سال‌هاست با سازندگان محلی کار می‌کنند. خیابان امام نیز از دیگر نقاط مهم است. به‌خصوص اطراف چهارراه‌ها، جایی که مغازه‌های کوچک اما پرمشتری، چاقوهای ساده و اقتصادی را بیشتر عرضه می‌کنند. در سال‌های اخیر خیابان سعدی جنوبی و محدوده اطراف پاساژهای نزدیک به آن هم به جمع مراکز فروش اضافه شده و ظاهر مدرن‌تری به بازار داده است. اما اگر بخواهید بیشترین تنوع را یک‌جا ببینید، پاساژ مروارید در نزدیکی سبزه‌میدان، بهترین نقطه شروع است. جایی که هم کارهای هنری و امضادار پیدا می‌شود و هم مدل‌های کاربردی.

 چرا قیمت‌ها این‌قدر متفاوت است؟

تنها کافی است چند مغازه را پشت سر هم ببینید تا متوجه شوید قیمت‌های این بازار، نه یک دامنه محدود، بلکه به وسعت یک قاره کامل است. چاقوهای ساده و اقتصادی که معمولا برای استفاده روزمره، آشپزخانه یا هدیه سوغات هستند، از حوالی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان شروع می‌شوند. کمی جلوتر و با ورود به کارهایی که دسته چوبی خوش‌ساخت یا تیغه‌های بهتر دارند، قیمت‌ها به بازه ۴۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان می‌رسند.

اما جذاب‌ترین بخش بازار همان جایی است که «کار دست» وارد ماجرا می‌شود. چاقوهای کوچک ساخته‌شده توسط استادکاران مطرح زنجانی، با تیغه‌های آبدیده، لبه‌پردازی دقیق، دسته‌های چوب گردو، عناب یا استخوان و گاهی شاخ طبیعی، از حدود ۸۰۰ هزار تومان شروع شده و خیلی راحت به یک، دو یا حتی سه میلیون تومان می‌رسند. در میان مغازه‌های راسته قیصریه یا طبقات پاساژ مروارید، گاهی چاقوهایی دیده می‌شود که قیمت‌شان از پنج میلیون تومان هم عبور می‌کند.

مخصوص کسانی که خرید چاقو برایشان شبیه جمع کردن تابلو نقاشی یا قلمدان قدیمی است. در واقع قیمت چاقوی زنجان را سه عامل جابه‌جا می‌کند: کیفیت فولاد و عملیات حرارتی، جنس دسته و مواد به‌کاررفته و تعداد ساعت‌هایی که یک سازنده روی تیغه کار کرده است. چاقوی صنعتی شاید براق‌تر باشد، اما چاقوی دست‌ساز زنجان وزن، تعادل و لحن خاص خودش را دارد. همین «شخصیت» است که باعث شده بازار کلکسیونرهای چاقوی زنجانی هر سال بزرگ‌تر شود.

راسته‌ای که از سوغات عبور کرده و به صنعت رسیده

بازار چاقو در زنجان حالا فراتر از یک سوغات عادی است. چاقوسازی در زنجان، یک صنعت کوچک و پراکنده است که در خانه‌ها، زیرزمین‌ها و کارگاه‌های کوچک جان گرفته است. جوان‌ترها بیشتر به‌دنبال طراحی مدرن رفته‌اند و استادان قدیم هنوز تیغه‌ها را با همان روش‌های سنتی می‌سازند. ترکیب این دو نسل باعث شده بازار رده‌های مختلف محصول پیدا کند.

از مدل‌های کوچک جیبی، چاقوهای سلاخی و قصابی، تا چاقوهای طبیعت‌گردی و مدل‌های چاقوی «نمایشی» که فقط برای کلکسیون ساخته می‌شوند. در گفت‌وگو با فروشندگان راسته فردوسی و سبزه‌میدان می‌توان فهمید که بیشترین مشتری‌ها همچنان از میان گردشگران‌اند، اما سهم خرید حرفه‌ای‌ها  مانند آشپزها، قصاب‌ها، کوهنوردان و طبیعت‌گردها، در پنج سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. این تغییر رفتار مشتری باعث شده برخی سازندگان، تیغه‌های تخصصی‌تر تولید کنند و دسته‌های مقاوم‌تر و سبک‌تری به بازار بدهند.

 چرا خرید چاقوی «خوب» سخت‌تر از تصور است؟

خرید چاقوی زنجان، برخلاف ظاهر ساده‌اش، فرایندی ظریف است. باید وزن را در دست امتحان کنید، تعادل تیغه و دسته را بسنجید، لبه برنده را زیر نور ببینید تا خط‌کشی آن بی‌نقص باشد و از فروشنده در مورد فولاد و عملیات حرارتی سوال کنید. به همین دلیل است که معمولا مشتری‌های خوش‌سلیقه، ساعت‌ها بین مغازه‌های سبزه‌میدان تا قیصریه رفت‌وآمد می‌کنند تا بهترین گزینه را پیدا کنند.

فروشندگان تجربه‌دار در خیابان امام خمینی می‌گویند مشتری‌های غیرحرفه‌ای اغلب بیشتر از ظاهر، به «روایت» چاقو توجه می‌کنند. اینکه کار دست کدام استاد است، دسته از چه چوبی ساخته شده و تیغه چند مرحله چکش‌کاری شده است؟ این روایت‌ها بخشی از ارزش افزوده این بازار کوچک‌اند و البته راه فراری هم برای فروشندگان ضعیف‌تر ایجاد کرده‌اند. بنابراین توصیه بازاری‌ها این است که پیش از خرید حتما چند مغازه مختلف را ببینید تا قیمت‌ها و کیفیت‌ها دست‌تان بیاید.

اقتصاد شهر نفس می‌کشد

بازار چاقوی زنجان فقط داستان تیغه و فولاد نیست. محرکی برای گردشگری و اشتغال شهری هم هست. هر مسافری که برای خرید به راسته‌های تجاری می‌رود، در همان مسیر چایخانه‌ها، شیرینی‌فروشی‌ها، فروشگاه‌های جوراب، نوشت‌افزار و حتی صنایع‌دستی دیگر را هم می‌بیند و دخل آنها نیز بی‌نصیب نمی‌ماند. فروشندگان می‌گویند در تعطیلات نوروزی و تابستان، گاهی آن‌قدر تقاضا بالا می‌رود که تولیدکننده‌ها مجبور می‌شوند سفارش‌ها را با تاخیر تحویل بدهند.

از سوی دیگر، حضور فروشگاه‌های اینترنتی زنجانی باعث شده بازار از حالت محلی خارج شود. تیغه‌ای که امروز در قیصریه ساخته می‌شود، فردا در تهران، شیراز یا حتی کشورهای همسایه دست مشتری می‌رسد. این چرخه، برای شهری با هویت صنعتی مثل زنجان، یک فرصت توسعه است. فرصتی که اگر با حمایت از برندهای اصیل، استانداردسازی کیفیت و ایجاد مشوق‌های صادراتی همراه شود، می‌تواند درآمد صنعتگران را چند برابر کند.

منبع: هفت صبح