روایتی تازه از مقاومت زنان ایرانی؛ از جنگ‌های ایران و روس تا نهضت جنگل

به گزارش نمابان و به نقل از خبرگزاری تسنیم از لاهیجان، محمدحسین رجبی‌دوانی، محقق و پژوهشگر تاریخ، پیش از ظهر امروز در همایش بزرگداشت میرزا کوچک‌خان جنگلی که در سالن حزین دانشگاه آزاد اسلامی لاهیجان برگزار شد، با اشاره به جایگاه مقاومت زنان در تاریخ ایران، بر اهمیت بازشناسی قهرمانان زن و مرد برای تقویت انسجام و وحدت ملی تأکید کرد.

آغاز واریز کالابرگ مرحله پنجم از امروز؛ دهک‌های اول تا سوم آماده واریز باشند

وی با بیان اینکه هر مقاومتی، حتی کوچک‌ترین آن، نشان‌دهنده تداوم مبارزات اجتماعی زنان در طول تاریخ است، گفت: بازشناسی حماسه‌های تاریخی و شخصیت‌های قهرمان، زن و مرد، برای هر ملت حق مسلمی است و می‌تواند روحیه انسجام ملی و مقاومت در برابر بیگانگان را تقویت کند.

رجبی دوانی با اشاره به نقش زنان در دوره‌های مختلف تاریخی بیان کرد: در بسیاری از دوره‌ها، زنان بیش از مردان در معرض خطر قرار داشتند؛ یا به فراموشی سپرده می‌شدند و یا در جریان غلبه دشمنان داخلی و خارجی قربانی می‌شدند، با این حال، در دوره‌های امنیت نسبی، زنان و دختران ایرانی توانمندی‌های خود در عرصه معارف اسلامی و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی را نشان داده‌اند.

بیش از 590 زن برجسته ایرانی پیش از مشروطه نام‌آور شدند

این پژوهشگر تاریخ با یادآوری دوران دانشجویی خود قبل از انقلاب اسلامی افزود: در آن زمان، حتی دانشجویان چپ و ملی‌گرا زنان فعال سیاسی را مورد اتهام قرار می‌دادند، اما پس از انقلاب، زنان ایرانی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی به شکل گسترده‌ای شناخته شدند، حدود 597 زن ایرانی از دوران مادها تا عصر مشروطه، بدون وجود قوانین دولتی برای آموزش رسمی، در تاریخ کشور نام‌آور شدند و شایسته شناخته شدن و معرفی به نسل‌های بعدی هستند.

به گفته محقق و پژوهشگر تاریخ، نخستین نمونه‌های مقاومت زنان در تاریخ معاصر ایران پس از جنگ جهانی دوم مشاهده شد؛ زمانی که طبق مفاد قرارداد ترکمنچای، برخی زنان اسیر در زندان‌های تحت تصرف روسیه بودند و دستور بازگرداندن آنان صادر شده بود و این مقاومت‌ها نشان‌دهنده ایستادگی زنان ایرانی در دفاع از حقوق و آزادی خود و حفظ هویت ملی است.

وی تأکید کرد که بازشناسی و معرفی قهرمانان زن و مرد در تاریخ ایران، نه تنها موجب تقویت روحیه ملی و انسجام جامعه می‌شود، بلکه الگوی مناسبی برای نسل امروز و آینده است تا بتوانند در مقابل چالش‌ها و فشارهای داخلی و خارجی ایستادگی کنند.

رجبی دوانی همچنین به تشریح نمونه‌های برجسته‌ای از مقاومت زنان ایرانی در دو سده اخیر پرداخت و نقش آنان را در حفظ هویت ملی و مقابله با سلطه بیگانگان بی‌بدیل و تعیین‌کننده دانست.

محقق و پژوهشگر تاریخ با اشاره به نخستین نمونه‌های مقاومت زنان پس از جنگ‌های ایران و روس تصریح کرد: در ماجرایی که وزیرمختار روسیه دستور داده بود زنان اسیر ایرانی را به روسیه بازگردانند، یکی از بانوان برای اثبات مسلمان بودن و مخالفت با انتقال اجباری‌اش دست به اعتراض زد، وقتی مردم تهران باخبر شدند که این زن مسلمان را به زور می‌برند، کسب‌وکار را رها کردند و به حمایت از او برخاستند و به‌صورت دست‌خالی مقابل مأموران روس ایستادند.

بی‌بی مریم بختیاری تا بانوان نهضت جنگل؛ زنان قهرمان در مرکز تاریخ ایران

وی این حادثه را نقطه‌ای مهم در ظهور کنش اجتماعی زنان ایرانی دانست و افزود: این مقاومت در همان سطح نماند، از قیام تنباکو تا وقایع مشروطه، زنان ایران دوشادوش مردان ایستادند، پس از بمباران مجلس، در دور تازه مبارزات آزادی‌خواهانه به رهبری ستارخان، از گیلان نیز حرکت‌هایی جدی برای احیای مشروطه آغاز شد.

رجبی دوانی در ادامه با معرفی نمونه‌هایی از زنان مبارز آزادی‌خواه معاصر، به شخصیت بی‌بی مریم بختیاری اشاره کرد و گفت: بی‌بی مریم از دل ایل بختیاری برخاست و در جبهه‌های مختلف مبارزه کرد، پس از شکست متحدین در جنگ جهانی اول، به کرمانشاه و سپس به برلین رفت و از سوی امپراتور آلمان بالاترین نشان قهرمانی را دریافت کرد؛ مدالی که تا آن زمان به هیچ بانوی دیگری اعطا نشده بود، برخی از وطن‌خواهان که از ایران گریخته بودند، از جمله مریم را دستگیر کردند اما مادر او با شجاعت در دادگاه نظامی ایران از دخترش دفاع کرد.

حضور 300 زن مسلح در مجلس مشروطه؛ روایتی از شجاعت کمتر شنیده‌شده

این پژوهشگر تاریخ سپس به روایت یک مقام هیئت مستشاری آمریکا در ایران در دوره مشروطه اشاره کرد و افزود: این مقام، در کتابی که بعدها به فارسی ترجمه شد، صحنه حضور 300 زن ایرانی مسلح را در مجلس شورای ملی چنین توصیف می‌کند: درود بر زنان ایرانی که با وجود سنگینی سنت‌ها و نبود آموزش سیاسی، برای استقلال خود مبارزه می‌کنند، این زنان با اسلحه زیر چادر وارد پارلمان شدند، روبنده‌های خود را پس زدند و به نمایندگان گفتند اگر در برابر قدرت‌های خارجی کوتاه بیایید و کشور را بی‌آبرو کنید، ما شما، شوهران و فرزندان خود را خواهیم کُشت.

به گفته وی، وقتی نویسنده آمریکایی می‌گوید دخالت زنان اروپایی و آمریکایی در سیاست عجیب نیست، اما دخالت مردانه زنان ایران در امور سیاسی او را متحیر کرده، نشان می‌دهد که زنان ایرانی در شرایطی پا به میدان گذاشتند که بستر سیاسی برای آنان مهیا نبود.

محقق و پژوهشگر تاریخ سپس به نمونه‌ای دیگر از مقاومت زنان در آغاز جنگ جهانی اول اشاره کرد و گفت: در آن زمان که دولت مرکزی اقدامی در برابر تعرض نیروهای انگلیسی انجام نمی‌داد، صدها نفر از مردم داوطلبانه وارد مبارزه شدند، خواهران، مادران و همسران مبارزان نیز مردانه از پشت به نیروهای انگلیسی حمله کردند، چندین سرباز را کشتند، اسلحه برداشتند و اسیران ایرانی را آزاد کردند و این نیروی عظیم مردمی بدون تکیه بر دولت شکل گرفت.

این پژوهشگر تاریخ با تقدیر از فاطمه، بانوی مبارز بوشهری که نخستین‌بار خاطرات مقاومت زنان در جنگ جهانی اول را مکتوب کرد، افزود: این تلاش‌ها باید الگو قرار گیرد، امیدوارم خواهران لاهیجانی و گیلانی نیز با همان روحیه به نقش‌آفرینی اجتماعی خود ادامه دهند.

رجبی دوانی در ادامه با اشاره به فجایع رخ‌داده علیه زنان ایرانی در خلال آشوب‌های آغاز جنگ جهانی اول بیان کرد: در آن زمان گروه‌هایی از ارامنه و آشوریان که از قتل‌عام دولت عثمانی گریخته بودند، وارد خاک ایران شده و به‌جای پناه‌جویی، دست به کشتار زن و مرد ایرانی زدند، دولت مرکزی ناتوان بود و مجلس نیز کارایی نداشت و مردم مظلومانه مورد حمله قرار گرفتند.

وی سپس بخش‌هایی از اشعار حماسی شاعران دوره معاصر را قرائت کرد و گفت: این اشعار تصویری روشن از غیرت ایرانی و نقش زنان در ساختن هویت ملی ارائه می‌دهد: ایرانیان تا حل مشکلات آزادگی مردان را در اندلس نماز جماعت به پا کنند، پرده عجم از غیرت شماست که اگر پاره شود، هزار پرده دیگر با غیرت شما ترمیم می‌شود…

این پژوهشگر تاریخ در پایان با اشاره به نقش زنان گیلانی در نهضت جنگل تصریح کرد: از خواهران فولادوند که در حمایت از میرزا کوچک‌خان، از آغاز تا پایان نهضت دوشادوش مبارزان ایستادند، تا بانوانی که بیش از 300 نفر نیرو برای جبهه اعزام کردند، همگی بخشی از تاریخ مقاومت این سرزمین‌اند؛ تاریخی که اسناد مربوط به آن، از جمله اسناد کشف حجاب، امروز منتشر شده و در اختیار پژوهشگران قرار دارد.

رجبی دوانی محقق تاریخ، در ادامه سخنرانی تفصیلی خود در همایش بزرگداشت میرزا کوچک‌خان جنگلی، بخش دیگری از اسناد و روایت‌های تاریخی درباره جایگاه زنان ایرانی، نقش آنان در تداوم هویت ملی و همچنین تلاش‌های قدرت‌های بیگانه برای تخریب موقعیت اجتماعی زنان در ایران معاصر را تشریح کرد.

وی با اشاره به حوادث دردناک سال‌های آغازین حضور متفقین در ایران بیان کرد: برخی از این گروه‌ها که هفت سال در خانه‌های مردم مانده بودند، با بی‌نظمی و سوءاستفاده همراه بودند، در آن دوران، زنان ایرانی در شرایط سختی قرار گرفتند؛ اما با وجود فشارهای اجتماعی، همچنان در عرصه‌های مختلف نقش‌آفرینی می‌کردند.

اقدام رضاخان در کشف حجاب آسیب جدی به حرمت اجتماعی زنان وارد کرد

محقق و پژوهشگر تاریخ سپس به روایت یکی از مستشرقان انگلیسی در سال 1914 اشاره کرد و گفت: این نویسنده در جلد سوم کتاب خود می‌نویسد زنان ایرانی در گذشته در برابر نامحرمان ظاهر نمی‌شدند، اما در اداره امور داخلی خانه و حتی فعالیت‌های دولتی نقش داشتند، آن‌ها آزادانه رفت‌وآمد می‌کردند، به بازار می‌رفتند و به زیارت عتبات نائل می‌شدند؛ از مشهد گرفته تا نجف و کربلا که تعداد سفرهای زیارتی بانوان ثروتمند ایرانی چشمگیر بود.

به گفته محقق و پژوهشگر تاریخ، این مستشرق سپس به بی‌حرمتی‌هایی اشاره می‌کند که در دوران حضور متفقین در ایران رخ داد؛ بی‌احترامی‌هایی که شأن زنان ایرانی را زیر سؤال برد و تصریح می‌کند اقدام رضاخان در کشف حجاب نیز آسیب جدی به حرمت اجتماعی زنان وارد کرد.

وی با بیان روایتی از اسناد آمریکایی‌های مقیم تهران در سال‌های جنگ جهانی دوم افزود: آمریکایی‌ها در خیابان امیرآباد روزانه جیره غذایی توزیع می‌کردند که برای پنج تا شش نفر کافی بود، در این بسته‌ها کنسرو، نان ویتامین‌دار، دو بطری ویسکی و دو بسته سیگار وجود داشت، همان‌ها باشگاه امیرآباد را به مرکز فساد تبدیل کردند؛ کامیون‌های روباز ارتش آمریکا وارد شهر می‌شدند، دخترها را جمع می‌کردند و به باشگاه می‌بردند، برخی از دختران نیز در صف‌هایی شبیه صف اتوبوس منتظر انتقال بودند.

رجبی دوانی با اشاره به یکی از نزدیکان محمدرضا پهلوی بیان کرد: یکی از کسانی که با آمریکایی‌ها رفت‌وآمد داشت، خاله محمدرضا بود، بارها به او تذکر داده شد که این کار نادرست است، اما او صریحاً می‌گفت افراد زیادی از این وضعیت بهره می‌برند و اشکالی نمی‌بیند.

این پژوهشگر تاریخ با اشاره به سقوط رضاخان و فضای سیاسی جدید گفت: با وجود تغییرات سیاسی، انگلیس با تحریم نفت ایران و ایجاد مشکلات داخلی، سیاست فشار اقتصادی را تشدید کرد؛ همان سیاستی که بعدها نیز علیه نهضت امام خمینی از سال 1342 دنبال شد.

وی سپس به نقش پررنگ زنان در بازه‌های مختلف تاریخ ایران اشاره کرد و افزود: در نهضت اسلامی و در جریان مبارزات انقلاب، زنان مستضعف کمر همت بسته بودند، زنان، برادران، فرزندان و همسران خود را برای جهاد تشویق می‌کردند و بسیاری نیز آرزو داشتند که سهمی از شهادت در راه انقلاب داشته باشند.

تأکید بر نصب یادبود زنان قهرمان در شهرها؛ پیشنهادی برای احیای حافظه تاریخی

رجبی دوانی در ادامه پیشنهادی ارائه داد و گفت: باید در شهرها و روستاها مجسمه و یادبود زنان قهرمان نصب شود و در کتاب‌های درسی از آنان یاد شود، این زنان تنها در میدان نبرد حضور نداشتند، بلکه برخی از آنان در برابر نقشه‌های بلندمدت دشمن که برای تخریب فرهنگی جامعه طرح‌ریزی شده بود نیز ایستادگی کردند.

محقق و پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه دشمنان سال‌هاست در دانشگاه‌ها و محیط‌های فرهنگی طرح‌هایی گسترده برای تغییر سبک زندگی و دور کردن نسل امروز از هویت دینی و انقلابی دنبال کرده‌اند، گفت: هدف آن‌ها این است که نسل آینده از گذشته خود شرمنده باشد و جامعه را از درون تهی سازند تا پذیرای سلطه غرب شود.

وی مقابله با این نقشه‌ها را نیازمند هوشیاری عمومی دانست و افزود: هم مردم و هم مسئولان باید این تهدیدات را آشکار کنند، پیشرفت‌های کشور در حوزه‌های علمی، فرهنگی، هنری و نظامی باید برای همه اقشار، به‌ویژه بانوان، به‌صورت ملموس تبیین شود. دختران و زنان قهرمان دیروز و امروز باید معرفی شوند تا الگوی زندگی نسل آینده شوند.

این پژوهشگر تاریخ با قدردانی از فرماندهان، شهردار و دیگر مسئولان حاضر در همایش، تأکید کرد: شناخت این زنان قهرمان، بخشی از شناخت تاریخ ایران است؛ تاریخی که ستون‌های اصلی آن را ایثار، مقاومت و هویت ملی ساخته است.

انتهای پیام/

منبع: خبرگزاری تسنیم